Η ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΟΣΥΝΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Πώς άλλωστε ήταν δυνατόν ο Θεός, «ο επιβλέπων» μόνο «επί τον ταπεινόν και ησύχιον», να επιβλέψει μόνο σ’ Αυτήν, αν δεν ήταν πολύ ταπεινή;
Επισημότατη υπήρξε η αναγνώριση, η οποία Της έγινε.
Ποιος αναγνωρίσθηκε ποτέ κατά τέτοιο τρόπο; Σε ποιόν άλλον απευθύνθηκε τέτοιος χαιρετισμός; Σε κανένα, πλην της Υπεραγίας Θεοτόκου! Και όμως Αυτή δεν υπερηφανεύεται. Μένει στη θέση Της χωρίς να σαλεύεται ούτε στο ελάχιστο, και ταπεινώνεται βαθύτερα. Δεν υψηλοφρονεί. Απεναντίας, Αυτή ταράσσεται! Διότι έχει τη συνείδηση ότι δεν είχε κάποια εξαιρετική αξία, ώστε να Της δίνονται τόσο έκτακτες επαγγελίες.
Οι ταπεινοί άνθρωποι ταράσσονται, όταν ακούν τους άλλους ανθρώπους να τους επαινούν, και εξακολουθούν να ταπεινοφρονούν. Όσοι όμως επιζητούν τους επαίνους ή και σκιρτούν όταν τους ακούν, δεν έχουν στηριχθεί επαρκώς στην ταπείνωση και κινδυνεύουν να βλαβούν σοβαρά από αυτούς.
«Κεχαριτωμένη» Την προσφωνεί ο αρχάγγελος: «Δούλη Κυρίου» ονομάζει Εκείνη τον εαυτό Της. «Ιδού η δούλη Κυρίου», έτοιμη να υποταχθεί στο θείο θέλημα.
Είναι πρόθυμη η Παναγία να υπακούσει και να υπηρετήσει τις βουλές του Θεού, διότι έχει ταπεινή γνώμη για τον εαυτό Της, είναι πηλός, χώμα και επομένως ο Δεσπότης Της και θείος Κεραμέας έχει κάθε δικαίωμα να Τη Χρησιμοποιήσει όπως και όπου θέλει.
Η εξαιρετική προς Αυτήν εύνοια του Θεού δεν διήγειρε κανένα αλαζονικό φρόνημα μέσα Της. Το ότι συνομιλεί με αγγέλους, το ότι λαμβάνει την αποκάλυψη του θείου Μυστηρίου, το ότι το Πνεύμα το Άγιο επιφοιτά επ’ Αυτήν και πρόκειται να γεννήσει κατά τρόπο υπερφυσικό τον Υιό του Θεού, καμιά αλαζονεία δεν δημιουργούν στην ψυχή Της. Απεναντίας προτιμά την αφάνεια.
Είναι τόση η ταπεινοφροσύνη Της, ώστε αισθάνεται ότι δεν Της ταιριάζουν τα τιμητικά λόγια του αγγέλου. Δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο, σκέπτεται, η δόξα και η τιμή που Της αποδίδεται, παρά συγκατάβαση της αγαθότητας του Θεού. Ούτε καν σκιά σκέψεως δεν περνά από το νου Της, ότι μπορεί να είναι ανταμοιβή της αρετής Της ο χαιρετισμός του αγγέλου. Αναγνωρίζει ότι ο Θεός έριξε ευσπλαχνικό βλέμμα στην ταπεινότητα Της. Και γι’ αυτό ακριβώς δεν βραβεύει τον εαυτό Της, αλλά μεγαλύνει από τα βάθη της ψυχής τον Κύριο. Δεν είπε στην ωδή Της; «Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριο, διότι έρριψε ευμενές βλέμμα στη μικρότητα και ασημότητα Αυτής, που είναι δούλη Του».
Ο άγγελος ατενίζει με θαυμασμό το μεγαλείο Της, την κεχαριτωμένη ψυχή Της. Και αυτή σκύβει με ταπείνωση για την μικρότητα Της. Ο Θεός Της αναθέτει το ρόλο της Θεοτόκου, και Αυτή άπαντα:«Ιδού η δούλη Κυρίου». Δεν ομιλεί, εκτός από την Ελισάβετ, σε κανένα άλλον για το διάλογο Της με τον άγγελο. Συνεχίζει χωρίς αλλαγή την απλή, αθόρυβη ζωή Της. Μένει σιωπηλή. Κρατεί τον εαυτό Της στην αφάνεια. Αν και κατάγεται από βασιλικό γένος, και κατά το αξίωμα είναι βασίλισσα των ουρανών και της γης, οποίος Την έβλεπε, είτε στην ενδυμασία Της είτε στην κατοικία Της, είτε στην οικιακή τακτοποίηση, είτε στις καθημερινές εργασίες και ασχολίες, δεν θα διέκρινε παρά την απλή, ευσεβή μνηστή ενός πτωχού τέκτονα.
Και όταν ο Υιός Της, ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, κηρύττει προ του πλήθους και εγκωμιάζεται ενθουσιαστικώς με το: «Μακαρία η κοιλία η βαστάσασά σε» (Λουκ. ΙΑ' 27), Αυτή ποτέ δεν διεκδικεί το ενδιαφέρον των άλλων.
Ποια γυναίκα δεν θα παραπονιόταν, όταν αναγκαζόταν σ’ ένα στάβλο να γεννήσει, αν και είχε δικαίωμα να ζητήσει κάτι καλύτερο για το νεογέννητο θεϊκό παιδί Της; Αυτή, που θα έπρεπε εκείνη τη βραδυά να είναι το κέντρο όλων των ανθρώπων της Βηθλεέμ και ολοκλήρου της γης, είναι μόνη, λησμονησμένη, παραπεταμένη στο στάβλο! Και όταν ο Υιός Της γεννάται και οι άγγελοι Την τριγυρίζουν, και πάλι στέκει εκεί στο σπήλαιο μακριά από τα μάτια και την προσοχή των ανθρώπων. Μάγοι προσκυνούν τον Υιό Της ως βασιλέα, και Αυτή σιωπά! Δεν ζητεί καμιά τιμή. Δεν ποθεί καμιά αλλαγή του ρόλου Της. Πράγματι, πόσο μέγα υπήρξε το ύψος της ταπεινοφροσύνης Της!
Εάν μελετήσει κανείς τη ζωή των γυναικών, οι οποίες διέπρεψαν και διέλαμψαν στην παρούσα ζωή, και τις συγκρίνει με την Παναγία, θα διαπιστώσει ότι η υπεροχή και η λάμψη Της έγκειται στην ταπεινοφροσύνη Της. Διότι θα παρατηρήσει ότι οι άλλες κυριαρχούνταν από την φιλαρέσκεια τους και την ματαιοδοξία τους, ενώ η Κόρη της Ναζαρέτ παρουσιάζει νέκρωση κάθε υπερήφανης σκέψης. Διακατέχεται από έξαρση, υψηλές ανατάσεις, μετριοφροσύνη θελτική, απλότητα χωρίς προηγούμενο, το ανεπιτήδευτο, την αγάπη της αφάνειας, που προκαλεί έκπληξη βαθύτατης ομορφιάς και ωραιότητας.
Πόσο θα πρέπει το ταπεινό φρόνημα της Παναγίας να εμπνέει και σε κάθε πιστό χριστιανό την ταπεινοφροσύνη! Η συναίσθηση ότι «πολλά πταίομεν άπαντες» (Ίακ. Γ 2). Πολύ βοηθεί στην απόκτηση του ταπεινού φρονήματος. Και όσο έρευνα κανείς το βάθος της ψυχής του, θα διαπιστώνει τη ενοχή του και θα αισθάνεται την αμαρτωλότητά του. Έτσι δεν θα κομπάζει, δεν θα υπερηφανεύεται, αλλά θα επικαλείται το μεγάλο και πλούσιο έλεος του Κυρίου και θα ταπεινοφρονεί.
Αρχιμ. ΚΑΛΛΙΣΤΡΑΤΟΥ ΛΥΡΑΚΗ
τ. Ιεροκήρυκος Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών
Κάθε άνθρωπος πιστός, που μελετά με προσοχή την ζωή της Παρθένου Μαρίας, μένει έκπληκτος από τη βαθειά ταπεινοφροσύνη.
Από μικρή ακόμη παιδική -σύμφωνα με την Ιερή Παράδοση- η Μαρία έτρεφε τόσο βαθειά ταπεινοφροσύνη στην καρδιά Της, ώστε θεωρούσε τον εαυτό Της κατώτερο από όλα τα πλάσματα. Δεν είχε καμιά απαίτηση για τον εαυτό Της, αγαπούσε να ζει άγνωστη απαρατήρητη, στη σκιά.
Από μικρή ακόμη παιδική -σύμφωνα με την Ιερή Παράδοση- η Μαρία έτρεφε τόσο βαθειά ταπεινοφροσύνη στην καρδιά Της, ώστε θεωρούσε τον εαυτό Της κατώτερο από όλα τα πλάσματα. Δεν είχε καμιά απαίτηση για τον εαυτό Της, αγαπούσε να ζει άγνωστη απαρατήρητη, στη σκιά.
Πώς άλλωστε ήταν δυνατόν ο Θεός, «ο επιβλέπων» μόνο «επί τον ταπεινόν και ησύχιον», να επιβλέψει μόνο σ’ Αυτήν, αν δεν ήταν πολύ ταπεινή;
Πράγματι. Ήταν ευθύς εξ αρχής και κατόπιν και μέχρι τέλους ταπεινή!
Επισημότατη υπήρξε η αναγνώριση, η οποία Της έγινε.
«Κεχαριτωμένη», ονομάστηκε. «Ευλογημένη εν γυναιξί».
Δηλαδή κατά τρόπο μοναδικό ευλογημένη, όσο καμιά άλλη γύναια. Και ποιός Της απευθύνει το χαρακτηρισμό αυτό; Όχι άνθρωπος τυχαίος, όχι αξιωματούχος οσοδήποτε σπουδαίος, αλλά ο ουράνιος απεσταλμένος, ο Ταξιάρχης των άνω δυνάμεων, ο Γαβριήλ ο «εστηκώς διά παντός εις τον θρόνον του Θεού».
Ποιος αναγνωρίσθηκε ποτέ κατά τέτοιο τρόπο; Σε ποιόν άλλον απευθύνθηκε τέτοιος χαιρετισμός; Σε κανένα, πλην της Υπεραγίας Θεοτόκου! Και όμως Αυτή δεν υπερηφανεύεται. Μένει στη θέση Της χωρίς να σαλεύεται ούτε στο ελάχιστο, και ταπεινώνεται βαθύτερα. Δεν υψηλοφρονεί. Απεναντίας, Αυτή ταράσσεται! Διότι έχει τη συνείδηση ότι δεν είχε κάποια εξαιρετική αξία, ώστε να Της δίνονται τόσο έκτακτες επαγγελίες.
Οι ταπεινοί άνθρωποι ταράσσονται, όταν ακούν τους άλλους ανθρώπους να τους επαινούν, και εξακολουθούν να ταπεινοφρονούν. Όσοι όμως επιζητούν τους επαίνους ή και σκιρτούν όταν τους ακούν, δεν έχουν στηριχθεί επαρκώς στην ταπείνωση και κινδυνεύουν να βλαβούν σοβαρά από αυτούς.
«Κεχαριτωμένη» Την προσφωνεί ο αρχάγγελος: «Δούλη Κυρίου» ονομάζει Εκείνη τον εαυτό Της. «Ιδού η δούλη Κυρίου», έτοιμη να υποταχθεί στο θείο θέλημα.
Είναι πρόθυμη η Παναγία να υπακούσει και να υπηρετήσει τις βουλές του Θεού, διότι έχει ταπεινή γνώμη για τον εαυτό Της, είναι πηλός, χώμα και επομένως ο Δεσπότης Της και θείος Κεραμέας έχει κάθε δικαίωμα να Τη Χρησιμοποιήσει όπως και όπου θέλει.
Η εξαιρετική προς Αυτήν εύνοια του Θεού δεν διήγειρε κανένα αλαζονικό φρόνημα μέσα Της. Το ότι συνομιλεί με αγγέλους, το ότι λαμβάνει την αποκάλυψη του θείου Μυστηρίου, το ότι το Πνεύμα το Άγιο επιφοιτά επ’ Αυτήν και πρόκειται να γεννήσει κατά τρόπο υπερφυσικό τον Υιό του Θεού, καμιά αλαζονεία δεν δημιουργούν στην ψυχή Της. Απεναντίας προτιμά την αφάνεια.
Είναι τόση η ταπεινοφροσύνη Της, ώστε αισθάνεται ότι δεν Της ταιριάζουν τα τιμητικά λόγια του αγγέλου. Δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο, σκέπτεται, η δόξα και η τιμή που Της αποδίδεται, παρά συγκατάβαση της αγαθότητας του Θεού. Ούτε καν σκιά σκέψεως δεν περνά από το νου Της, ότι μπορεί να είναι ανταμοιβή της αρετής Της ο χαιρετισμός του αγγέλου. Αναγνωρίζει ότι ο Θεός έριξε ευσπλαχνικό βλέμμα στην ταπεινότητα Της. Και γι’ αυτό ακριβώς δεν βραβεύει τον εαυτό Της, αλλά μεγαλύνει από τα βάθη της ψυχής τον Κύριο. Δεν είπε στην ωδή Της; «Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριο, διότι έρριψε ευμενές βλέμμα στη μικρότητα και ασημότητα Αυτής, που είναι δούλη Του».
Ο άγγελος ατενίζει με θαυμασμό το μεγαλείο Της, την κεχαριτωμένη ψυχή Της. Και αυτή σκύβει με ταπείνωση για την μικρότητα Της. Ο Θεός Της αναθέτει το ρόλο της Θεοτόκου, και Αυτή άπαντα:«Ιδού η δούλη Κυρίου». Δεν ομιλεί, εκτός από την Ελισάβετ, σε κανένα άλλον για το διάλογο Της με τον άγγελο. Συνεχίζει χωρίς αλλαγή την απλή, αθόρυβη ζωή Της. Μένει σιωπηλή. Κρατεί τον εαυτό Της στην αφάνεια. Αν και κατάγεται από βασιλικό γένος, και κατά το αξίωμα είναι βασίλισσα των ουρανών και της γης, οποίος Την έβλεπε, είτε στην ενδυμασία Της είτε στην κατοικία Της, είτε στην οικιακή τακτοποίηση, είτε στις καθημερινές εργασίες και ασχολίες, δεν θα διέκρινε παρά την απλή, ευσεβή μνηστή ενός πτωχού τέκτονα.
Και όταν ο Υιός Της, ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, κηρύττει προ του πλήθους και εγκωμιάζεται ενθουσιαστικώς με το: «Μακαρία η κοιλία η βαστάσασά σε» (Λουκ. ΙΑ' 27), Αυτή ποτέ δεν διεκδικεί το ενδιαφέρον των άλλων.
Ποια γυναίκα δεν θα παραπονιόταν, όταν αναγκαζόταν σ’ ένα στάβλο να γεννήσει, αν και είχε δικαίωμα να ζητήσει κάτι καλύτερο για το νεογέννητο θεϊκό παιδί Της; Αυτή, που θα έπρεπε εκείνη τη βραδυά να είναι το κέντρο όλων των ανθρώπων της Βηθλεέμ και ολοκλήρου της γης, είναι μόνη, λησμονησμένη, παραπεταμένη στο στάβλο! Και όταν ο Υιός Της γεννάται και οι άγγελοι Την τριγυρίζουν, και πάλι στέκει εκεί στο σπήλαιο μακριά από τα μάτια και την προσοχή των ανθρώπων. Μάγοι προσκυνούν τον Υιό Της ως βασιλέα, και Αυτή σιωπά! Δεν ζητεί καμιά τιμή. Δεν ποθεί καμιά αλλαγή του ρόλου Της. Πράγματι, πόσο μέγα υπήρξε το ύψος της ταπεινοφροσύνης Της!
Εάν μελετήσει κανείς τη ζωή των γυναικών, οι οποίες διέπρεψαν και διέλαμψαν στην παρούσα ζωή, και τις συγκρίνει με την Παναγία, θα διαπιστώσει ότι η υπεροχή και η λάμψη Της έγκειται στην ταπεινοφροσύνη Της. Διότι θα παρατηρήσει ότι οι άλλες κυριαρχούνταν από την φιλαρέσκεια τους και την ματαιοδοξία τους, ενώ η Κόρη της Ναζαρέτ παρουσιάζει νέκρωση κάθε υπερήφανης σκέψης. Διακατέχεται από έξαρση, υψηλές ανατάσεις, μετριοφροσύνη θελτική, απλότητα χωρίς προηγούμενο, το ανεπιτήδευτο, την αγάπη της αφάνειας, που προκαλεί έκπληξη βαθύτατης ομορφιάς και ωραιότητας.
Πόσο θα πρέπει το ταπεινό φρόνημα της Παναγίας να εμπνέει και σε κάθε πιστό χριστιανό την ταπεινοφροσύνη! Η συναίσθηση ότι «πολλά πταίομεν άπαντες» (Ίακ. Γ 2). Πολύ βοηθεί στην απόκτηση του ταπεινού φρονήματος. Και όσο έρευνα κανείς το βάθος της ψυχής του, θα διαπιστώνει τη ενοχή του και θα αισθάνεται την αμαρτωλότητά του. Έτσι δεν θα κομπάζει, δεν θα υπερηφανεύεται, αλλά θα επικαλείται το μεγάλο και πλούσιο έλεος του Κυρίου και θα ταπεινοφρονεί.
Αρχιμ. ΚΑΛΛΙΣΤΡΑΤΟΥ ΛΥΡΑΚΗ
τ. Ιεροκήρυκος Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών