Μέ βαθειά ταπείνωση καί πλήρη ἐπίγνωση τῶν ὑπερφυῶν περί ἐμέ μυστηρίων, πού κατεργάσθηκε μυστικῶς ἡ Θεία Χάρις, ἀνέρχομαι μέ σταθερό, πλήν ἀγωνιῶδες βῆμα τίς βαθμίδες τοῦ περιπύστου αὐτοῦ καί πρώτου ᾿Αρχιεπισκοπικοῦ Θρόνου
τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος, ὑποτασσόμενος στό ἀνεξιχνίαστο θέλημα τοῦ Θεοῦ. ῞Ενα θέλημα, πού βρῆκε τήν ἐκφραστική του διέξοδο, μέσα ἀπό μιά πολυσήμαντη πλειοψηφία τῆς ῾Ιεραρχίας καί μέσα ἀπό συγκινητικές καί αὐθόρμητες ἐκδηλώσεις ἐνθουσιασμοῦ καί χαρᾶς τοῦ ῾Ελληνικοῦ Λαοῦ, ἀπ’\ἄκρου σέ ἄκρο τῆς Πατρίδος, πού μέ πιστώνουν μέ τό βαρύ χρέος τῆς ἀνταπόκρισής μου στίς ἐλπίδες καί προσδοκίες του. Εὐχαριστῶ ἀπό καρδιᾶς τούς ἀδελφούς μου Σεβ. ῾Ιεράρχες, τά μέλη τῆς ῾Ι. Συνόδου τῆς ῾Ιεραρχίας, πού μέ ἀνέδειξαν μέ τήν ἐμπιστοσύνη των στόν ὑψηλό αὐτό ἐκκλησιαστικό θῶκο, πού συνθέτει τήν εἰκόνα τοῦ προσωπικοῦ μου Γολγοθᾶ, μιά καί μοιάζει περισσότερο μέ ἐπώδυνο Σταυρό παρά μέ χρυσοποίκιλτο θρόνο. ᾿Επίσης εὐχαριστῶ καί τόν εὐσεβῆ ὀρθόδοξο ῾Ελληνικό Λαό μας, γιατί μέ τίς αὐθόρμητες καί συγκινητικές ἐκδηλώσεις του ἀπέδειξε τόν ἀκατάλυτο δεσμό του μέ τήν ᾿Εκκλησία του, στηρίζει σ’ αὐτήν χρηστές ἐλπίδες καί ἐμπιστεύεται τούς ἡγέτες της. Εὐχαριστῶ τούς προσφωνήσαντές με Μακαριωτάτους καί Σεβασμιωτάτους Πατέρες καί ᾿Αδελφούς ὡς καί τούς ἐξοχωτάτους κ.κ. Πρόεδρον τῆς Βουλῆς καί ὑπουργόν ᾿Εθν. Παιδείας καί Θρησκευμάτων γιά τούς καλούς των λόγους καί τίς ἐγκάρδιες εὐχές των. Τέλος εὐχαριστῶ ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς μου καί τήν Κυβέρνηση καί τόν Δῆμο ᾿Αθηναίων γιά τήν φιλότιμη διοργάνωση καί τῶν δύο σημερινῶν τελετῶν, τή μεγαλοπρέπεια τῶν ὁποίων οὔτε ἐπιδιώξαμε, οὔτε ἐζητήσαμε ποτέ, ἀρκεσθέντες στήν ἁπλή καί εὐπρεπῆ λιτότητα.
Διαδέχομαι στό θρόνο αὐτό τόν ἀοίδιμο ᾿Αρχιεπίσκοπο κυρό Σεραφείμ, πού ἡ πολυκύμαντη ζωή του, μά κυρίως ἡ ὀδυνηρή γιά μᾶς τελευτή του, ἔδωσαν τήν εὐκαιρία σέ ὅλους, πολιτική ἡγεσία, λαό καί ἰδιαίτερα τούς νέους, νά διατρανώσουν, κατά τήν ἐξόδιο ᾿Ακολουθία του, τήν ἀγάπη καί τό σεβασμό τους πρός τήν ᾿Εκκλησία μας. ῾Ο ἀείμνηστος Προκάτοχός μου ἐπαινέθηκε καί γιά τή προσωπική του ἱκανότητα νά εἶναι προσιτός, ἁπλός καί αὐθόρμητος, καί γιά τόν ἀντικομφορμισμό του καί τήν ἀγάπη του πρός τόν πάσχοντα ἄνθρωπο. ᾿Επίσης κατόρθωσε νά κρατήσει καθ’ ὅλη τή διάρκεια τῆς ἀρχιεπισκοπικῆς θητείας του τήν ᾿Εκκλησία ἔξω καί πάνω ἀπό κομματικούς φατριασμούς καί ἐπιζήμιους μερισμούς, μακρυά ἀπό κάθε πολιτικό συσχηματισμό, σύμφωνα ἄλλωστε καί μέ τή μακραίωνα παράδοσή μας. ῎Ας εἶναι αἰωνία ἡ μνήμη του καί ἄς γίνει τό παράδειγμά του ὁδηγός γιά ὅλους μας καί γιά ἐμέ, ὥστε νά μιμηθῶ κι ἐγώ αὐτόν τόν τρόπο συμπεριφορᾶς, ἀποδεικνύοντας μέ πράξεις ὅτι ἡ ᾿Εκκλησία εἶναι ὑπερκομματική, ἑνώνει τό λαό, τιμᾶ τούς ἐκπροσώπους του καί ἀγκαλιάζει ἀδιακρίτως ὅλα τά παιδιά της.
Μέ διαίτερο σεβασμό πρός τήν πολιότητα τοῦ θεσμοῦ καί μέ γλυκιά ἀνάμνηση τῶν ἀπό τά νεανικά μας χρόνια προσωπικῶν μου σχέσεων μέ τόν Παναγιώτατο Οἰκουμενικό Πατριάρχη κύριο Βαρθολομαῖο, στρέφω νοσταλγικά τή σκέψη μου πρός τό ταπεινό Φανάρι, τή θεοφύλακτη Πόλη, ὅπου σύμφρονες οἱ ἐκλεκτοί τῶν ἀκοιμήτων, συναρμόζονται μέ τά ὕψιστα, συμμαρτυροῦν τά «προσταχθέντα μυστικῶς» καί συμβιώνουν μέ τή γοητεία τῆς ἱστορίας των. Στρέφω τό στοχασμό μου πρός τούς ἐλεύθερους πολιορκημένους, τούς «ἐν τῇ Πόλει τεχθέντας καί τραφέντας», πού ἡ ψυχή τους «περιδινεῖται ἐρωτικῶς μέ καύση καρδίας γιά τό παρελθόν τους» (Μητροπολίτου Πέργης Εὐαγγέλου,«᾿Εκ Φαναρίου...», Β´, σελ. 40) καί ἠ Ρωμηοσύνη τους εἶναι στεφανωμένη «μέ τήν ἅλω τοῦ Γένους» (ὅπ.π. σελ. 44). Τούς ἀξίζει ἡ πανεθνική ἀΐδιος εὐγνωμοσύνη καί τούς τήν προσφέρουμε ταπεινά, ἀξιόχρεων δῶρο τῆς καρδιᾶς μας καί συνειδησιακό ὄφλημα εὐθύνης. Τά θυγατρικά αἰσθήματα τιμῆς καί ἀγάπης τῆς ἀπό 148 ἔτη Αὐτοκεφάλου ᾿Εκκλησίας μας, μέ τά ὁποῖα περιβάλλομε ἀνέκαθεν τήν Μητέρα ᾿Εκκλησία, καί τά ἀμφίδρομα δικά της, συναποτελοῦν τούς ἀδαμάντινους κρίκους μιᾶς χρυσῆς ἁλυσίδας, πού μᾶς συνδέει καί μᾶς ἑνώνει σέ ἀδιάλυτο σύνδεσμο ἐν Χριστῷ, ἀτίμητο δῶρο τῆς Δεξιᾶς τοῦ ῾Υψίστου. Χρέος μας εἶναι νά συνεχίσουμε τούς στενούς δεσμούς ἀγάπης καί ἀλληλοπεριχώρησης, καθώς τώρα, «στό λυκόφως τῆς χιλιετίας ὁ χρόνος γιά τό “Φανάρι” εἶναι ἀνάσα ἄγχουσα» (ὅ.π. σελ. 60). Καί μπορῶ σήμερα νά ἀναγγείλω ἐπίσημα ὅτι προγραμματίζεται σύντομα, μέσα στόν ἑπόμενο μῆνα, ἡ πρώτη μου ἐπίσκεψη στό Φανάρι, ὡς ἔκφραση τιμῆς, σεβασμοῦ, ἀγάπης πρός τό Οἰκουμενικό μας Πατριαρχεῖο. ῾Η ᾿Εκκλησία τῆς ῾Ελλάδος ἔχει καί τή διάθεση καί τή δύναμη νά σταθεῖ, μέ ὅλο τό κῦρος τῆς παγκόσμιας ἐκκλησιαστικῆς της ὀντότητας, ἐνσυνείδητα παρά τό πλευρό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου γιά τήν ὑπεράσπιση τῶν δικαίων του. ῾Η δέ πρωτόθρονη ᾿Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως καί ὁ σεπτός της Προκαθήμενος πρέπει νά γνωρίζουν ὅτι ἔχουν ὅλης τῆς καρδιᾶς μας τή θέρμη καί ὅλου μας τοῦ νοῦ τή διάθεση, ὥστε νά βροῦν στό πρόσωπο ὅλης τῆς ῾Ιεραρχίας μας καί στό δικό μου, τούς ἀκραιφνεῖς συναντιλήπτορες καί τούς δεδηλωμένους ὑποστηρικτές σέ ὅ,τι ἀποβλέπει στή δόξα τοῦ Θεοῦ.
Μέ τό ἴδιο πνεῦμα ἀνεπιτήδευτης ἀγάπης ἀγκαλιάζω νοερά καί ὅλες τίς ἄλλες σεβάσμιες ὀρθόδοξες ᾿Εκκλησίες καί τούς σεπτούς προκαθημένους των, ὅλως δέ ἰδιαιτέρως τούς σήμερα παρευρισκομένους στήν τελετή αὐτή καί εὐγενῶς προσφωνήσαντές με, τόν μακαριώτατο Πάπα καί Πατριάρχη ᾿Αλεξανδρείας κ. Πέτρο, τόν Μακαριώτατο Πατριάρχη Ρουμανίας κ. Θεόκτιστο, τόν Μακαριώτατο Πατριάρχη Βουλγαρίας κ. Μάξιμο, τόν Μακαριώτατο ᾿Αρχιεπίσκοπο ᾿Αλβανίας κ. ᾿Αναστάσιο καί τόν Σεβ. ᾿Αρχιεπίσκοπο Τσεχίας καί Σλοβακίας κ. Δωρόθεο, τούς ὁποίους καί ἐγκαρδίως εὐχαριστῶ, τά παλαίφατα Πατριαρχεῖα τῆς ᾿Ανατολῆς, καί τίς ἐμπερίστατες ᾿Εκκλησίες τοῦ βορρᾶ, μέ τίς ὁποῖες μᾶς συνδέουν πολυχρόνιοι πνευματικοί δεσμοί κοινῆς πίστεως καί κοινῶν ἀγώνων. Μέ τίς ᾿Εκκλησίες αὐτές ἡ δική μας ᾿Εκκλησία διατηρεῖ παραδοσιακούς δεσμούς καί ἐπιθυμεῖ νά τούς καλλιεργήσει πιό πολύ καί νά ἀποδείξει τά εἰλικρινῆ της αἰσθήματα, μέ τά ὁποῖα τίς περιβάλλει. Μέ ἀγάπη ἐπίσης στρέφω τό νοῦ μου πρός τίς ἁπανταχοῦ τῆς γῆς διεσπαρμένες ἐκκλησιαστικές ἑλληνικές ὀρθόδοξες Κοινότητες τῶν ἀποδήμων μας, ἐκφράζων τήν ἐν Χριστῷ ἀγάπη, κοινωνία καί ἀλληλεγγύη μας πρός αὐτές.῾Η σκέψη μου ἀγκαλιάζει ἐπίσης τούς ῞Ελληνες ἱεραποστόλους μας, πού διαδίδουν τήν ᾿Ορθοδοξία στή Μαύρη ῎Ηπειρο, στήν ῎Απω ᾿Ανατολή καί στήν ᾿Ασία, ὑπό τίς εὐλογίες τῶν κατά τόπους ἐκκλησιαστικῶν δικαιοδοσιῶν.
Τό ῞Αγιον ῎Ορος, ἡ ἀκρόπολη αὐτή τῆς ὀρθόδοξης πίστης μας, εἶναι πολύτιμο πετράδι στό διάδημα τῆς ᾿Εκκλησίας. Εἶναι εὐλογία Θεοῦ πού τό ἔχουμε μέσα στά ὅρια τῆς ἑλληνικῆς μας ἐπικράτειας καί ἀποτελεῖ ἀναπόσπαστο τμῆμα της. Αἰσθανόμαστε τήν εὐλογία αὐτή στή ζωή μας, στόν πολιτισμό μας, στήν ἱστορία μας. ῾Η ἔφορος καί προστάτις του Κυρία Θεοτόκος ἄς μέ συνοδεύει στή νέα πορεία μου καί ἄς ἀνακουφίζει τούς κόπους μου, πού ἀσφαλῶς χρειάζεται νά καταβληθοῦν καί νά καταβάλλονται ἀπό σήμερα γιά τήν ὑλοποίηση τῶν σχεδιασμῶν τῆς ᾿Εκκλησίας μας. Θά παραμείνω διά βίου εὐλαβής προσκυνητής τοῦ ἁγιωνύμου ῎Ορους καί τῆς μακραίωνης παράδοσής του καί θἀ ἀγωνίζομαι γιά τή διαφύλαξη καί τό σεβασμό της ἀπό ὅλους.
Συνεχόμαστε ἀπό βαθειά συναίσθηση τῆς ἐπείγουσας ἀνάγκης, πού ἔχει ὁ λαός μας νά δεῖ τίς προσδοκίες πού στηρίζει στήν ᾿Εκκλησία του νά δικαιώνονται πλήρως. Τοῦ λαοῦ μας σφοδρή ἐπιθυμία εἶναι οἱ Ποιμένες του νά εἶναι, μέ συνείδηση τῶν καιρῶν, Πατέρες ὁραματιστές. Ποιμένες μέ προοπτική μέλλοντος, μέ δυνατότητα ὀρθῶν ἐπιλογῶν, μέ διάθεση αὐτοθυσίας καί αὐτοπροσφορᾶς γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν πολλῶν καί ὑπαρκτῶν προβλημάτων του, μέ παράδειγμα αὐτοθυσίας. Γύρω ἀπό τέτοιους Ποιμένες θέλει ὁ λαός μας νά συσπειρωθεῖ. ῾Η ᾿Εκκλησία ἀπό τή φύση της εἶναι πνευματικός θεανθρώπινος ὀργανισμός, πού μέ τόν ἀποκεκαλυμμένο λόγο τοῦ Θεοῦ ὁδηγεῖ τούς ἀνθρώπους στή λύτρωση καί τή σωτηρία. ῾Η οὐσία της αὐτή τήν καθιστᾶ στοργική Μητέρα, μέ συσπειρωτική δύναμη καί ἀνοικτή πρός ὅλους. Δέν κάνει διακρίσεις σέ βάρος κανενός. ῾Η ᾿Εκκλησία εἶναι ὁ λαός τοῦ Θεοῦ, ἡ ζῶσα παρουσία τοῦ Χριστοῦ ἐπί τῆς γῆς. Κανείς δέν κινδυνεύει νά μείνει ἀπ’ ἔξω. Γι’ αὐτό τό σάλπισμά της εἶναι ἡ ἑνότητα καί ἡ δύναμη. ῾Ο λαός μας-πολλά εἶναι τά σημάδια γι’ αὐτό- στρέφεται καί πάλι πρός τήν ᾿Εκκλησία, τήν βρυσομάνα τοῦ ἔθνους καί προσδοκᾶ ἀπό αὐτήν τό ὅραμα ζωῆς, τό νόημα πού τοῦ λείπει. Ζητᾶ ἀπεγνωσμένα τήν καλοσύνη της, τή φιλευσπλαχνία της, τή μακροθυμία καί τό ἔλεός της, τό μήνυμα τῆς ἐλευθερίας καί τῆς δικαιοσύνης, πού κομίζει, γιά νά πεισθῆ νά πέσει στήν ἀγκαλιά της. Ζητᾶ τή θαλπωρή τῆς θείας Χάριτος, τήν ἀσφάλεια τῆς ἄφεσης τῶν ἁμαρτιῶν, τή βεβαιότητα τῆς ψυχικῆς γαλήνης, τήν παρουσία του Θεοῦ στή ζωή του.
῾Η πρόκληση γιά τήν ᾿Εκκλησία εἶναι ἱστορική. ᾿Οφείλει νά διατυπώσει ἕνα νέο λόγο μέ δύναμη καί προοπτική, γιά νά εἶναι πάντοτε ζωντανή ἡ παρουσία της στό σύγχρονο κόσμο. Οἱ καιροί ἀξιώνουν ἀπό τήν ᾿Εκκλησία νά λάβει, μέ θεμέλιο τή παράδοση, τούς ἱερούς Κανόνες καί μέ σεβασμό στόν πυρῆνα τῆς οὐσίας της, θαρραλέες ἀποφάσεις καί νά κάνει γενναῖες τομές γιά νά φέρει τήν ποθητή μεταμόρφωση καί τήν ἀναγκαία ἐξυγίανση. Αὐτή ἠ μεταμόρφωση καί ἡ ἐξυγίανση μᾶς ὑποχρεώνουν τώρα στόν αἰῶνα τῆς παγκοσμιοποίησης καί τῆς μετα-νεωτερικότητας,τῆς μεταβιομηχανικῆς ἐποχῆς καί τῆς ψηφιακῆς πληροφορίας νά ἐγκαταλείψουμε τήν αὐτάρεσκη ἐσωστρέφειά μας καί νά διαλεχθοῦμε δημιουργικά καί τολμηρά μέ τόν κόσμο, γιά νά τόν πείσουμε γιά τήν ἀξιοπιστία τοῦ μηνύματός μας. Δέν μᾶς χρειάζονται τόσο οἱ θριαμβολογίες γιά τό παρελθόν, ὅσο ἠ ἀγωνιώδης προσπάθεια νά φέρουμε τήν ᾿Εκκλησία πιό κοντά στόν κόσμο, στό λαό, στούς νέους, ποού βιώνουν πιό τραγικά τό ὑπαρξιακό κενό, ζώντας σέ μιά κοινωνία ἐκκοσμικευμένη καί μηδενιστική, χωρίς νόημα καί περιεχόμενο. ᾿Αρκεῖ αὐτό νά γίνει μέ πιστότητα στήν εὐαγγελική ἀλήθεια καί χωρίς τήν ἀπάρνηση τῶν ἀρχῶν της. Στό βῆμα αὐτό ἡ δύναμη τῆς ἀγάπης εἶνα ἀπροσμάχητη. Θά θυμηθῶ τόν ἀββᾶ Ζωσιμᾶ στούς «᾿Αδελφούς Καραμάζωφ»· «Καμιά φορά ἴσως νά μή ξέρεις τί νά ἀποφασίσεις, ἰδιαίτερα ὅταν βλέπεις τά κρίματα τῶν ἀνθρώπων καί ἀναρωτιέσαι· Νά τοῦ ἐπιβληθῶ μέ τή βία ἤ μέ τήν ταπεινή ἀγάπη; Πάντα ν’ ἀποφασίζεις· Θά ἐπιβληθῶ μέ τήν ταπεινή ἀγάπη. ῎Αν τό ἀποφασίσεις αὐτό μιά γιά πάντα, θά μπορέσεις νά ὑποτάξεις ὅλο τόν κόσμο.῾Η ταπεινοσύνη ἡ γεμάτη ἀγάπη εἶναι φοβερή δύναμη, δυνατότερη ἀπό κάθε ἄλλη» (Φ. Ντοστογιέφσκυ, ᾿Αδελφοί Καραμάζωφ 6, κεφ.1). ῾Η δυναμική τῆς ὀρθόδοξης παράδοσης, περνώντας μέσ’ ἀπ’\τό δίαυλο τῆς ἀγάπης, εἶναι ἀνανεωτική, γιατί «μένουσα ἐν ἑαυτῇ τά πάντα καινίζει» καί ἡ ἀνακαινιστική της δύναμη μέ τόν μυστηριακό, προφητικό καί ἐσχατολογικό της χαρακτῆρα ἀνοίγει τόν ἄνθρωπο ὑπαρξιακά στό θαῦμα τῆς ᾿Ανάστασης καί τῆς ἀναγέννησης. Οἱ ἅγιοι Πατέρες ποτέ δέν φοβήθηκαν τόν διάλογο μέ τόν κόσμο ἔστω τῆς πλάνης, τῆς ἁμαρτίας καί τῆς αἵρεσης. ᾿Αντίθετα πίστευαν μαζί μέ τόν ἅγιο Μάρκο, ἐπίσκοπο ᾿Εφέσου τόν Εὐγενικό, καί πρόμαχο τῆς πίστεως, ὅτι «ὅτε διίστανταί τινες ἀλλήλων καί οὐ χωροῦσι πρός λόγους, δοκεῖ μείζων εἶναι καί ἡ μεταξύ τούτων διαφορά. ῞Οτε δ’\εἰς λόγους συνέλθωσι καί ἑκάτερον μέλος νουνεχῶς ἀκροάσηται τά παρ’ ἑτέρου λεγόμενα, εὑρίσκεται πολλάκις ὀλίγη ἡ τούτων διαφορά».
Καί εἶναι εὐθύνη τῆς ῾Ιεραρχίας κυρίως τό νά μελετήσει νέους τρόπους ἀντιμετώπισης τῶν ραγδαίων ἐξελίξεων, ὥστε ἡ ᾿Εκκλησία νά εἶναι πάντοτε στή πρωτοπορία τῆς ἐπίλυσης τῶν πνευματικῶν καί κοινωνικῶν προβλημάτων τοῦ λαοῦ μας, μέ τή δύναμη τοῦ φερέγγυου ἐκκλησιαστικοῦ λόγου καί μέ συγκεκριμένες καθοριστικές ἐνέργειές της. ῾Η ἀναβάθμιση κατά ταῦτα τοῦ ρόλου τῆς ῾Ιεραρχίας μέσα στό ὅλο διοικητικό σύστημα τῆς ᾿Εκκλησίας προβάλλει στό ὅλο διοικητικό σύστημα τῆς ᾿Εκκλησίας προβάλλει σάν ἐπιτακτική προτεραιότητα. Καί τήν προτεραιότητα αὐτή προτίθεμαι νά τιμήσω ἀπ’\ἀρχῆς. Πάνω στή συνοδικότητα στηρίζεται ἡ ἀποτελεσματικότητα, ἀλλά καί ἡ ἑνότητα τῆς ᾿Εκκλησίας, μέ τήν ἀπαρέγκλιτη τήρηση τῶν ῾Ι. Κανόνων καί τῶν ῾Αγιοπατερικῶν ἐπιταγῶν. Τό συνοδικό σύστημα διοικήσεως δέν προσφέρει μόνο δυνατότητες ἀξιοποίησης ὅλων τῶν δυνάμεων, οὔτε ἁπλῶς ἐξασφαλίζει τίς δημοκρατικές δομές ἐπί τῶν ὁποίων ἑδράζεται τό πολίτευμα τῆς ᾿Εκκλησίας, ἀλλ’\ἀποτρέπει καί ἀπό κάθε εἶδος ἡγεμονισμοῦ καί κυριαρχίας τοῦ ἑνός ἐπί τῶν ἄλλων. ᾿Αποτελεῖ τήν ἐγγύηση τῆς ὀρθοφροσύνης ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ καί προϋποθέτει τή συνέργεια τοῦ Παρακλήτου στή λήψη τῶν ἀποφάσεων. ᾿Εξ ἄλλου ἡ συνοδικότητα προσφέρει τό ἔδαφος γιά τήν ἀνάπτυξη τῆς συλλογικότητας, πού εἶναι καρπός εὐθύνης καί κατόρθωμα ἐλευθερίας. Δέν μπορεῖ νά λειτουργήσει ἀξιόπιστα ἡ ᾿Εκκλησία, οὔτε νά δώσει μηνύματα, νά καθοδηγήσει ψυχές, νά ἐμπνεύσει τούς νέους, ἄν ἡ ῾Ιεραρχία της πρωτίστως καί ὅλες οἱ ἄλλες ἔμψυχες δυνάμεις δέν συστρατευθοῦν πρῶτες αὐτές κάτω ἀπό τή σημαία τῆς δράσης, ἄν δέν σηματοδοτήσουν γιά τό πλήρωμα τήν ἑστία τοῦ ἁγιασμοῦ καί τῆς ἀνακαίνισης. Πολλοί ῾Ιεράρχες καί λοιποί κληρικοί ὅλων τῶν βαθμῶν καί λαϊκοί, ἐνεργά μέλη τῆς ᾿Εκκλησίας, αἰσθάνονται ἀπωθημένοι στό περιθώριο τῶν ἐκκλησιαστικῶν καί κοινωνικῶν ἐξελίξεων, χωρίς ρόλο καί χωρίς ἀποδοχή. Κηρύσσω ἀπό τή θέση αὐτή πανστρατιά σύναξης τῶν ἱκανῶν, τῶν χαρισματικῶν καί τῶν ἀξίων ἐκ τοῦ ποιμνίου, προκειμένου νά ἀπαρτισθεῖ ὁ μεγάλος εἰρηνικός στρατός τῆς ἀγάπης καί τῆς δύναμης, πού θά ἀναλάβει μέ ἐπίγνωση καί συνείδηση νά ὑποστασιάσει τίς ἐλπίδες τοῦ λαοῦ καί τίς προσδοκίες τοῦ κόσμου. Θά ἐπανελάμβανα ἐδῶ τή γνωστή ρήση πού διασώζει ὁ Θουκυδίδης, ἐλαφρῶς διασκευασμένη γιά τήν περίσταση· «Εἴ τις, λοιπόν, βούλεται κατά τά πάτρια πάντων τῶν ἑλληνορθοδόξων συμμαχεῖν, θέσθω παρ’ ἡμῖν τά ὅπλα». Τό προσκλητήριο αὐτό ἀπευθύνεται πρός πάντα δυνάμενον νά ἀγωνισθεῖ μαζί μας καί νά θυσιασθεῖ ἀκόμη. ῎Ας τό ἀκούσουν ὅλοι οἱ κληρικοί καί οἰ μοναχοί, πού ἔχουν τό παράπονο τῶν ἀναξιοποίητων ἐργατῶν· «Κύριε οὐδείς ἡμᾶς ἐμισθώσατο», καί ὅλες οἰ ἱεραποστολικές δυνάμεις τῆς χώρας, καί ἄς ἀνταποκριθοῦν ἀμέσως. Νά, ὁ θερισμός εἶναι πολύς καί οἰ ἐργάτες λίγοι. Κάθε διαθέσιμη δύναμη εἶναι τώρα πολύτιμη καί δέν πρέπει νά παροπλισθεῖ.
Αὐτή τή στιγμή εἶναι ἀνάγκη νά στρέψω τή σκέψη μου πρός τόν ῞Ελληνα ὀρθόδοξο παπά, τόν βιγλάτορα τῆς πίστης, τόν ἀμύντορα τῶν ἰδανικῶν, τόν κληρωτό τῆς φιλοτιμίας. Στή μεγάλη πόλη, στήν κωμόπολη καί στό χωριό ὁ ἐφημέριος τῆς ἐνορίας εἶναι ὁ χαρισματικός φορέας χάριτος καί ἐλπίδας. ῞Οπου ὑπάρχουν τέτοιοι κληρικοί γίνονται πόλοι ἕλξεως γιά μικρούς καί μεγάλους. ῾Ο ἱερός μας Κλῆρος σέ μεγάλο ποσοστό εἶναι ἀφοσιωμένος στήν ἀγία ἀποστολή του, εἶναι μορφωμένος, ἐργάζεται χωρίς ὡράριο, εἶναι ἀνά πᾶσα στιγμή στή διάθεση τῶν πιστῶν. ᾿Εκτός ἀπό τή θεία λατρεία καί τήν εὐαγγελική διδαχή, καταπιάνεται μέ τά μεγάλα κοινωνικά προβλήματα τῆς φτώχειας, τῆς ἀνεργίας, τῶν ναρκωτικῶν καί προσφέρει πολύτιμες ὑπηρεσίες. Μέσα ἀπό τά ἱερά Μυστήρια ἐνισχύει τίς ψυχές τοῦ κόσμου καί στέκεται σύμβολο ἀνθρωπιᾶς καί ἱερότητας. ῞Οποιος ἀρνεῖται αὐτές τίς ἀλήθειες βρίσκεται μακρυά ἀπό τήν πραγματικότητα. Τιμῶ καί σέβομαι τούς ἱερεῖς πού ἐμπνέονται ἀπό τά ἱεραποστολικά ἰδεώδη, καί ὑποκλίνομαι νοερά ἐμπρός στό ἀθόρυβο καί ἐν πολλοῖς ἄγνωστο ἔργο τους. Διακηρύττω ὅτι σήμερα χρειαζόμαστε ἐμπνευσμένο, κατηρτισμένο, κοινωνικό, εὐαίσθητο στίς ἑλληνικές καί διεθνεῖς πραγματικότητες Κλῆρο, ἕτοιμο νά βοηθήσει τόν οἱονδήποτε ἄνθρωπο, πού ἔχει ἀνάγκη ἤ πού πάσχει. ῾Η πεῖρα μου μέ ἔχει διδάξει ὅτι ὁ λαός στηρίζει ἠθικά καί ὑλικά κάθε καλή προσπάθεια τῶν κληρικῶν μας, πού προέρχεται ἀπό ἐνδιαφέρον γιά τίς ψυχές καί τά σώματα τῶν ἀνθρώπων. Στηριζόμενοι στή δύναμη τοῦ λαοῦ πρέπει νά ἀνοιχθοῦμε σέ νέους ὁρίζοντες, νά μεθοδεύουμε τήν συνεχῆ ἐπιμόρφωση τοῦ Κλήρου, καί νά τόν στηρίξουμε ποικιλότροπα, εἰσηγούμενοι ὑπέρ αὐτοῦ ὅπου πρέπει ὅ,τι πρέπει. Τούς ὀλίγους ἐπιλήσμονες τῆς ἀποστολῆς των κληρικούς, πού σκανδαλίζουν τό ποίμνιο καί ρυπαίνουν τό ράσο, καλῶ σέ μετάνοια καί συμμόρφωση πρός τίς ἀρχές τῆς ἁγίας ἱερωσύνης. Δέν θά γίνουν ἀνεκτές ἐφεξῆς συμπεριφορές ἀμοραλισμοῦ καί θεομπαιξίας. ᾿Αλλά καί τήν ἱερατική οἰκογένεια ἐπιθυμῶ νἀ ἐπαινέσω τούτη τήν ὥρα. Οἱ πρεσβυτέρες καί τά παιδιά τῶν ἱερέων μας, σηκώνουν μαζί μέ τούς ἱερεῖς τόν βαρύ σταυρό τοῦ χρέους πρός τό Θεό καί πρός τήν κοινωνία. Οἱ ἱερεῖς μας εἶναι ἀξιοθαύμαστοι γιά τίς καλές καί ἐπιτυχημένες οἰκογένειες, πού διαθέτουν, γιά τά παιδιά των πού κατά κανόνα κατέχουν ὑψηλές καί ἐπίζημες θέσεις στήν κοινωνία, γιά τό ἀξιομίμητο παράδειγμα ἀξιοπρέπειας, πού δίνουν στόν κόσμο. Τούς συγχαίρω καί τούς προβάλλω στήν κοινωνία μέ ὑπερηφάνεια καί καύχηση ἐν Κυρίῳ.
῾Ο ὀρθόδοξος μοναχισμός μας ἀποτελεῖ τίς προφυλακές τῆς πίστεως καί οἱ μοναχοί τούς φρυκτωρούς ἐπί τῶν ἐπάλξεων, τούς ἄριστους τῆς παράδοσής μας. Τούς ἀπονέμω τήν εὐλογία μου καί τούς καλῶ σέ ἐγρήγορση προσευχῆς καί νήψεως. Γνωρίζω τίς ἰδιαιτερότητες τοῦ μοναχικοῦ βίου καί τίς προϋποθέσεις, κάτω ἀπό τίς ὁποῖες αὐτός ἀναπτύσσεται καί ἀνθεῖ. Μαζί μέ τήν ῾Ι. Σύνοδο θέλω νά εἶμαι ὁ ἐγγυητής τῆς ἐφαρμογῆς τῶν ἱερῶν Κανόνων στόν τομέα αὐτόν. ῾Η ᾿Εκκλησία προσβλέπει μέ ἐμπιστοσύνη πρός τούς μοναχούς καί τίς μοναχές μας καί ἀναμένει τούς καρπούς τῶν κόπων τους. Καί ὁ λαός μας πού φθάνει στίς αὐλές τοῦ Κυρίου ἀναπαύεται ψυχικά καθώς τά μοναστήρια μας τοῦ προσφέρουν πνευματική ἐνίσχυση, φιλοξενία, πρότυπο ζωῆς.
῾Η μεγαλώνυμη πόλη τῶν ᾿Αθηνῶν, τῆς ὁποίας Ποιμένας καί ᾿Επίσκοπος ἀνεδείχθην
προσελκύει τώρα τήν προσοχή μου. Σ’ αὐτήν ζοῦν ἑκατομμύρια ἀνθρώπων πού συνεχίζουν νά πλουτίζουν τήν ἱστορία της καθώς δραστηριοποιοῦνται καθημερινά σέ κάθε γωνία της, ἀναπτύσσοντες τόν πολιτισμό μας. Μέ τή βαριά ἀρχαία της ἱστορία ἡ ᾿Αθήνα, φορέας ἑνός κόσμου ἀξιῶν μέ πανανθρώπινη ἐμβέλεια, ὑπῆρξε καί ὡς πόλη καί ὠς πνεῦμα περιάκουστη, ἐνῶ ὁ παρθενώνας της, ἔργο πίστεως τῶν «κατά πάντα δεισιδαιμονεστέρων» κατοίκων της, παραμένει ἀνά τούς αἰῶνας δεῖγμα τῆς πηγαίας εὐλάβειας τῶν προγόνων μας. Αὐτός ὁ Παρθενώνας, οἰκουμενικό σύμβολο πολιτισμοῦ τῆς πόλεώς μας, διετέλεσεν ἐπί 1000 χρόνια διεσκευασμένος ναός τῆς Παναγίας τῆς ᾿Αθηνιώτισσας, ὅταν ἡ νέα πίστη διεδέχθη τήν παλιά καί συνέχισε τή λατρεία τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ μέσα στό κτίσμα, τοῦ ὁποίου σεβάστηκε τή δομή, καί ἐξακολουθεῖ νά ἀποτελεῖ γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα σέβας παγκόσμιο καί μοναδικό. Σ’\αὐτή τήν πόλη ὑψώνονται σήμερα ἑκατοντάδες ναοί καί σεβάσματα, ὅπως τότε στήν ἐποχή τοῦ ᾿Αποστόλου τῶν ᾿Εθνῶν Παύλου, καί χιλιάδες ἄνθρωποι θρησκεύονται καί εὐλαβοῦνται τό Θεό, ὅπως καί πολλοί ἄλλοι εἴτε προβληματίζονται περί τήν πίστη,εἴτε τήν ἀρνιοῦνται παντελῶς. ῾Η ᾿Εκκλησία εἶναι γιά ὅλους, γιατί ἡ σωτηρία πού προσφέρει ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός ἔχει χαρακτῆρα καθολικό καί πανανθρώπινο. Αὐτή ἡ ᾿Εκκλησία σᾶς ὑπόσχεται διά στόματός μου ὅτι θά ἀγκαλιάσει τούς πάντες καί θά θελήσει νά φέρει πρός πάντες τό μήνυμα τῆς λύτρωσης. Δέν ὑπάρχουν γιά μᾶς δικοί μας καί ξένοι. ῞Ολοι εἶναι παιδιά μας καί πρός ὅλους ἀπευθύνεται ὁ λόγος τῆς ἀγάπης μας καί ἡ ἔμπρακτη ἐφαρμογή του. ῾Η πόλη αὐτή, ἐξ αἰτίας τῆς πληθυσμιακῆς της σύνθεσης, παρουσιάζει μιά ποικιλία ἀνθρώπων, γηγενῶν καί ξένων, πού ἔχουν ἐγκατασταθεῖ ἐδῶ γιά νά ἐργασθοῦν καί νά ἐπιβιώσουν. Οἱ ξένοι μεταξύ αὐτῶν ἀποτελοῦν μιά ἰδιαίτερη ὁμάδα ἀνθρώπων, πού, ὅμως, δέν παύουν νά εἶναι καί αὐτοί παιδιά τοῦ Θεοῦ. Κάποια πρόσφατα κρούσματα δυσμενῶν σέ βάρος των διακρίσεων δέν μπορεῖ νά ἀποδίδουν τό περιεχόμενο τῶν αἰσθημάτων πού τρέφει αὐτή ἡ πόλη καί οἱ κάτοικοί της πρός τούς ξένους. ᾿Εκδηλώσεις ξενοφοβίας ἤ καί ρατσισμοῦ εἶναι ξένες καί πρός τήν παράδοση καί πρός τήν ἱστορία μας καί θά πρέπει ὅλοι νά βοηθήσουμε νά ἐξαλειφθοῦν, ὥστε νά μή διασύρεται ἡ χώρα μας καί νά μή καταρρακώνεται ἡ ἀξιοπρέπεια τοῦ λαοῦ της. Χαιρετίζω τούς εἰς τήν πόλη αὐτή διαμένοντες ἐξοχώτατους διπλωματικούς ἐκπροσώπους τῶν χωρῶν αὐτῶν τῶν ἠπείρων. ῾Η ᾿Εκκλησία μας βλέπει στά πρόσωπά των τούς λαούς των, χριστιανικούς ἤ ἀλλόθρησκους, ἐπαινεῖ τίς δημιουργικές των δραστηριότητες καί διαλέγεται πρός πάντες μέ προοπτική τήν ἑνότητα τῶν χριστιανῶν κάι τήν εἰρηνική συμβίωση μετά τῶν ἀλλοθρήσκων.
Τά μηνύματα τῶν καιρῶν ζητοῦν ἀπό τήν ᾿Εκκλησία καί σήμερα νά στηρίξει τό Γένος, ὅπως τό ἔπραξεν ἐπί αἰῶνες. ᾿Από σήμερα καί ἕως τό 2004 μ.Χ. ἠ χώρα μας θά γνωρίσει θεαματικές ἀλλαγές. Οἱ πόλεις καί τά χωριά, οἱ μεταφορές καί οἱ ἐπικοινωνίες, τό νόμισμα καί ἡ ἀνάπτυξη, ἡ ὑποδομή καί ἡ ἐκπαίδευση, οἱ νοοτροπίες καί οἱ συμπεριφορές θά ἀλλάξουν ριζικά. Τά αὐτονόητα ὑποχωροῦν, δέν ἰσχύουν πιά. ῞Ομως τό ἔθνος πρέπει νά ζήσει. Μέσα στό συνεχῶς μεταβαλλομενο τοῦτο κόσμο τό πρόβλημα τῆς ἱστορικῆς διάρκειας τοῦ ῾Ελληνισμοῦ προβάλλει ἀπειλητικό καί ἀγωνιῶδες. Στήν ἱστορική του διαδρομή τό ἔθνος μας ἀπό νωρίς συνταυτίσθηκε μέ τήν ᾿Ορθοδοξία καί ἔμεινε μέχρι σήμερα μ’ αὐτήν στενά συνυφασμένο. ῾Η ἔννοια τοῦ Γένους ἀναδύθηκε μέσα ἀπό τήν ὑπόδουλη Πατρίδα, τήν κοινή ὀρθόδοξη πίστη καί τήν κοινή ἑλληνική μας γλῶσσα. Καί σήμερα ἀκόμη ἔννοιες, ὅπως ὁμογενής καί ὁμογένεια, δέν νοοῦνται ἔξω ἀπό τήν ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία. Εἶναι ἄραγε τυχαῖο τό ὅτι ἡ γλῶσσα τοῦ Εὐαγγελίου «ἔβαψε» κατά τούς λόγους τοῦ Κοραῆ, τήν ἑλληνική γλῶσσα; Καί ποιός μπορεῖ νά πείσει τόν ἁπλό ῞Ελληνα ὅτι ἡ πίστη του στό Χριστό χωρίζεται ἀπό τήν ταυτότητά του ὡς ῞Ελληνα; Γνωρίζω ὅτι ἡ ταύτιση αὐτή ῾Ελληνισμοῦ καί ᾿Ορθοδοξίας ἐνοχλεῖ μερικούς συνέλληνες, πού ἰσχυρίζονται ὅτι ἔτσι παραβιάζονται συνταγματικά δικαιώματα τῆς θρησκευτικῆς μειονότητας στή χώρα μας. Θά πρέπει στό σημεῖο αὐτό νά δηλώσω κατηγορηματικά ὅτι ἡ ὀρθόδοξη ᾿Εκκλησία παντοῦ, ἀλλά καί στήν ῾Ελλάδα, οὐδέποτε παρήγαγε, ἐνίσχυσε ἤ ὑπέθαλψε διακρίσεις σέ βάρος ἀλλοθρήσκων ἤ ἑτεροδόξων πολιτῶν. ᾿Αντίθετα, ὑπῆρξε στό παρελθόν καί ἐξακολουθεῖ καί σήμερα ἐνίοτε νά εἶναι τό θῦμα ἄσκησης σέ βάρος της προσηλυτισμοῦ ἀπό μέρους αἱρετικῶν καί παραθρησκευτικῶν κινήσεων, πού δροῦν καταλυτικά γιά τήν ἑνότητα τοῦ λαοῦ καί παραβιάζουν τά ἀνθρώπινα δικαιώματά του. ῾Η ἱστορική ὡστόσο ἀλήθεια μαρτυρεῖ ὅτι θεμελιώδης παράγων ἑνότητας τοῦ λαοῦ μας εἶναι ἡ ᾿Ορθοδοξία. ῾Η ᾿Ορθοδοξία, νοουμένη ὄχι μόνο ὡς μέγεθος πνευματικό καί θεῖο γιά τίς ψυχές, ἀλλά καί ὡς δημιουργός πολιτισμοῦ μέ οἰκουμενικές διαστάσεις, πού νοηματοδοτεῖ τή ζωή καί ἀξιολογεῖ τούς διαχρονικούς στόχους τοῦ λαοῦ μας. Γιά τήν ῾Ελλάδα χθές καί σήμερα ἠ ᾿Ορθοδοξία εἶναι ὅρος ἐπιβίωσης καί κεντρικός ἄξονας πολιτισμικῆς καί κοινωνικῆς συνοχῆς. Αὐτό εἶναι μιά ἱστορική πραγματικότητα, πού ὁ λαός μας συνειδητά ἀποδέχεται. ῾Η ᾿Εκκλησία διέσωσε τό Γένος ὡς πνευματικότητα καί ὄχι ὡς ἰδεολογία. Αὐτό ἀναγνωρίζουν καί οἱ μή ὀρθόδοξοι ἄλλωστε.
῎Ετσι κάθε ἀπόπειρα ἀποσύνδεσης ᾿Ορθοδοξίας καί ῾Ελληνισμοῦ συνιστᾶ ἀπειλή γιά τήν ἑνότητα τοῦ ἔθνους. Καί εἶναι καθῆκον ὅλων μας νά ἐνισχύσουμε καί ὄχι νά χαλαρώσουμε τούς δεσμούς πού μᾶς συνδέουν μέ τήν ᾿Ορθοδοξία, νά χρησιμοποιήσουμε τό κριτήριο τῆς αὐτοσυντήρησης, γιά νά ἀξιολογήσουμε τήν ἀνάγκη νά ἀναχαιτίσουμε, ὅσο εἶναι καιρός, τή σταδιακή ὑπονόμευση τῆς ἱστορικῆς μας αὐτοσυνειδησίας, ὑπερασπιζόμενοι κατά ἀλήθειαν ὄχι μόνο τήν ἐκκλησιαστική ᾿Ορθοδοξία, ἀλλά καί τό πολιτιστικό θεμέλιο τῆς ἐθνικῆς ἑνότητας καί ὁμοψυχίας. Θέματα ὅπως ἡ γλῶσσα μας, ἡ διδαχή τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν στά σχολεῖα, ἡ καθοδήγηση τῆς νεολαίας μας, ἡ συγκρότηση τῆς παραδοσιακῆς μας οἰκογένειας, ἡ ἐξασφάλιση πρόσβασης τῶν νέων μας πρός τά ἰδεώδη τοῦ ῾Ελληνισμοῦ καί τῆς᾿Ορθοδοξίας, ὅλα αὐτά ἀποτελοῦν βασικές προϋποθέσεις γιά τήν ἐπιβίωσή μας. Καί ὅπως εἶναι ἀδιανόητο νά τελειώνει ἕνα ἑλληνόπουλο τήν ἐγκύκλια ἐκπαίδευσή του χωρίς νά μαθαίνει ποιά μεταφυσική γέννησε τόν Παρθενῶνα καί τήν ἀρχαία ἀθηναϊκή δημοκρατία, ἔτσι εἶναι τό ἴδιο ἀδιανόητο τό νά ἀγνοεῖ ποιά θεολογία ὕψωσε τήν ῾Αγιά - Σοφιά καί γέννησε τήν ποίηση, τή βυζαντινή εἰκόνα, τή λατρευτική δραματουργία τῆς ὀρθόδοξης λατρείας, πού προκαλοῦν τόν παγκόσμιο θαυμασμό. Εἶναι καιρός νά ἀντιληφθοῦμε ὅλοι πώς ἡ ᾿Ορθοδοξία δέν εἶναι ὑπόθεση μέ τήν ὁποία ἀσχολοῦνται μόνο οἱ θρησκευόμενοι ῞Ελληνες, πού δέν εἶναι λίγοι, ἀλλά καί καθένας πού ὁραματίζεται τή ζωή του ἀσφαλισμένη μέσα στήν προστατευτική ἀγκάλη της. «Γιά νά μή καταντήσουμε οἱ ῞Ελληνες ὁλότελα ξεγυμνωμένοι καί παρατρεχάμενοι τοῦ ἑνός καί τοῦ ἀλλουνοῦ μέσα στό σημερινό ἀδυσώπητο κόσμο» (Ζήσιμος Λορεντζάτος, «Διόσκουροι»).
Οἱ τοποθετήσεις μας αὐτές προσλαμβάνουν ἐπίκαιρη σημασία, ἄν συνδυασθοῦν μέ τή θέση, πού ἡ χώρα μας ἔχει μέσα στήν Εὐρωπαϊκή ῞Ενωση. ῾Η Εὐρώπη, ὡς γνωστόν, καί κατά τό ὄνομα καί κατά τόν πολιτισμό μας εἶναι γέννημα κυρίως τοῦ ῾Ελληνισμοῦ καί τοῦ Χριστιανισμοῦ. Στήν ῾Ελλάδα βρίσκεται ἡ καρδιά τῆς Εὐρώπης καί χωρίς ῾Ελλάδα δέν νοεῖται Εὐρώπη. ῾Η πνευματική κληρονομιά του ῾Ελληνισμοῦ συνιστᾶ πολύτιμο μαργαρίτη ὄχι μόνο γιά μᾶς ἀλλά καί γιά τόν εὐρωπαϊκό κόσμο. Αὐτό πρέπει νά τό καταλάβουμε καλά ὅλοι, γιά νά ἀποβάλουμε τό αἴσθημα μειονεξίας, πού συχνά μᾶς συνοδεύει ὅταν συναντοῦμε τούς Εὐρωπαίους ἀδελφούς μας. Σήμερα ἡ Εὐρώπη ἀντιμετωπίζει ὀξύ πνευματικό ὑπαρξιακό πρόβλημα μέ ἐπιπτώσεις στήν ἑνότητά της. ῎Εχει γραφεῖ ὅτι «ἡ Εὐρώπη ἀναζητᾶ τήν ψυχή της». Οἱ εἰδήμονες ἀναγνωρίζουν ὅτι δέν μπορεῖ νά σταθεἰ επί πολύ ἀκόμη χωρίς ἑνιαῖο πνευματικό προσανατολισμό, χωρίς κάποιο εἶδος κοινῆς κοσμοθεωρίας (Μητροπ. Περγάμου ᾿Ιωάννη Ζηζιούλα, Μαρτυρία καί διακονία τῆς ὀρθόδοξης γυναίκας μέσα στήν ῾Ενωμένη Εὐρώπη, ᾿Αθῆναι 1994, σελ. 6). Καί ἐδῶ ἀνακύπτει τό πρόβλημα τῆς παρουσίας τῆς ᾿Ορθοδοξίας στήν ῾Ενωμένη Εὐρώπη. Εἴμαστε μέλη ἰσότιμα τῆς Ε.Ε. καί κανείς ἐχέφρων δέν διανοεῖται νά τό ἀμφισβητήσει. ῾Η ῾Ελλάδα εἶναι ἡ μόνη εὐρωπαϊκή χώρα, πού εἶναι ἀμιγῶς ὀρθόδοξη. Παλιές ἱστορικές συγκυρίες, ἤδη ἀπό τόν 11ον αἰῶνα, διεχώρισαν - εἶναι ἀλήθεια - ᾿Ανατολή καί Δύση σέ πεδίο ἀντιπαράθεσης δύο κόσμων. Τί λοιπόν πρέπει νά κάνουμε; ῾Ως ἐνεργοί Εὐρωπαῖοι πολῖτες ὀφείλουμε νά καταστήσουμε αἰσθητή τήν παρουσία τῆς ᾿Ορθοδοξίας στή γηραιά ἤπειρό μας. ῎Αλλωστε, ἱστορικά ἡ Εὐρώπη ὀφείλει στήν ᾿Ορθοδοξία τήν ἴδια τήν ὑπόσταση καί ἐπιβίωσή της. Χωρίς τή Ρωμηοσύνη ἡ Εὐρώπη εἶναι ἀδιανόητη. ῞Ομως στήν Εὐρώπη σήμερα διαμορφώνεται τό νέο πλαίσιο ζωῆς τοῦ εὐρωπαϊκοῦ κόσμου, τό νέο πλαίσιο ζωῆς τοῦ ἐντός καί ἐκτός ῾Ελλάδος ῞Ελληνος.
Καί ἤδη μπροστά στήν ἔσχατη ἀντοχή πού δείχνει σήμερα ὁ εὐρωπαϊκός πολιτισμός, ὁ ρόλος τῆς ῾Ελλάδας ὠς ὀρθόδοξης χώρας καί τῆς ὀρθόδοξης ᾿Εκκλησίας της μέσα στήν Ε.Ε. εἶναι μιά οὐσιαστική ἐλπίδα διαφυγῆς ἀπό τά ἀδιέξοδα, στά ὁποἶα ἔχει ὁδηγηθεῖ ἡ Εὐρώπη. ᾿Ακόμη καί ἡ ἐπιστήμη σήμερα δείχνει νά κινεῖται πρός μιά διαφορετική θεώρηση τοῦ κόσμου, ἐγκαταλείποντας τή μηχανιστική, νοησιαρχική καί ἀτομοκρατική προσέγγιση τῶν φαινομένων. Εἶναι ἡ ὥρα τῆς ᾿Ορθοδοξίας! Καί καθώς εἶναι βέβαιο ὅτι κυοφορεῖται ἕνας νέος πολιτισμός πού θά κρίνει τήν πορεία τῆς Εὐρώπης, ἡ εὐθύνη μας, ἑλληνικῆς Πολιτείας καί ἑλληνικῆς ᾿Εκκλησίας γιά τό Εὐρωπαϊκό γίγνεσθαι εἶναι πελωρία. ῾Η ᾿Εκκλησία ὀφείλει νά διαθέτει εὑρεῖα ἀντίληψη τοῦ διεθνοῦς περίγυρου, κατανόηση τῶν διαδικασιῶν τῆς Εὐρωπαϊκῆς ῾Ενοποίησης καί νά ἔχει θετική συμβολή γιά τήν ὑλοποίηση τῶν στόχων της. ῾Ως ᾿Εκκλησία στηρίζουμε τίς προσπάθειες τοῦ λαοῦ μας, τῆς υβέρνησής του καί τῆς ἡγεσίας του γιά τήν πλήρη ἔνταξη τῆς χώρας μας στήν Ε.Ε. ῞Ομως αὐτό δέν σημαίνει ἀπάρνηση τῆς ταυτότητάς μας ἤ τῆς ἑλληνορθοδοξίας μας. ῾Η ἕνωσή μας μέ τήν Εὐρώπη δέν καταργεῖ τήν πολυμορφία. ᾿Αντιθέτως, ἡ ἐμμονή καί προστασία τῆς πνευματικῆς ταυτότητας κάθε Εὐρωπαϊκοῦ λαοῦ, ἀποτελεῖ τό κύριο γνώρισμα τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ κόσμου. Γι’\αὐτό - ναί - μένουμε στήν Εὐρώπη, ὄχι ὅμως ὡς φτωχοί συγγενεῖς ἤ μακρινοί ᾿Ανατολῖτες, ξένοι πρός τό Εὐρωπαϊκό πνεῦμα, ἀλλ’ ὡς οἰκεῖοι μέσα στό μεγάλο εὐρωπαϊκό μας σπίτι.
῞Οταν ἀναστήματα διεθνοῦς κύρους ἀναγνωρίζουν τή διαφαινόμενη διάρκεια καί ἐπιβίωση τῆς ᾿Ορθοδοξίας στόν ἑπόμενο αἰῶνα, πῶς εἶναι δυνατόν ἐμεῖς οἱ ἴδιοι νά ἀπαρνιόμαστε τή διαχρονική ζωοδότρα δύναμή μας; Κανένας Εὐρωπαϊκός λαός δέν δέχεται νά ἀπαρνηθεῖ τά ἰδιαίτερα στοιχεῖα πού ὁριοθετοῦν τήν πνευματική καί πολιτισμική του ταυτότητα. Γιατί τάχα πρέπει μόνο ἐμεῖς οἱ ῞Ελληνες νά ἀποτελέσουμε ἐξαίρεση, ὅταν μάλιστα κανείς δέν μᾶς ἀναγκάζει νά τό πράξουμε; Οἱ συνθῆκες γιά τήν ᾿Εκκλησία μας ἔχουν πιά ὡριμάσει. ῾Η ᾿Εκκλησία μας πρέπει νά ἡγηθεῖ τοῦ ἀγώνα νά μείνουμε μέσα στό νέο αὐτό κόσμο ῞Ελληνες. Οἱ ῞Ελληνες δέν εἴμαστε μικρός λαός, εἴμαστε ὀλιγάριθμος. Εἶναι εὐθύνη κυρίως τῆς ᾿Εκκλησίας νά καταστήσει αὐτό τό λαό, τήν «μικράν ζύμην» τῆς Εὐρώπης, ἡ ὁποία ὅλον τό φύραμα θά ζυμώσει. Γι’\αὐτό ἐκ τῶν πρώτων μελημάτων μας θά εἶναι ἠ παρουσία της στήν καρδιά τῆς Εὐρώπης, στίς Βρυξέλλες, καί ἡ ἀναβάθμιση τῶν σχετικῶν ὑπηρεσιῶν στό κέντρο μας, ὥστε σύντομα νά εἴμαστε σέ θέση νά γνωρίζουμε κάθε τι πού μᾶς ἐνδιαφέρει καί νά συμμετέχουμε, ὅσο αὐτό εἶναι ἐφικτό, ἔστω καί ἐμμέσως, στίς ἀποφασιστικές διαδικασίες τῶν ὀργάνων τῆς ῞Ενωσης. Μᾶς ταιριάζει νά διεκδικήσουμε, σέ συνεργασία καί μέ τήν ἑλληνική Κυβέρνηση, τήν ἐνεργό συμμετοχή μας στή διαμόρφωση τῆς μετα-νεωτερικῆς ἐποχῆς, τοῦ νέου κόσμου πού κυοφορεῖται ὠς πανανθρώπινο αἴτημα μέσα στό ἀνταγωνιστικό εὐρωπαϊκό περιβάλλον, μέ τή συνείδηση ὅτι μᾶς χρειάζονται στήν Εὐρώπη καί ἐκτιμοῦν αὐτό πού μποροῦμε νά τούς προσφέρουμε, τό πνεῦμα τῆς ἑνότητας καί τῆς καταλλαγῆς. ῾Η ᾿Εκκλησία ἀνοίγει τήν ἀγκαλιά της στίς δρῶσες δυνάμεις τοῦ ῾Ελληνισμοῦ, πού εἶναι ἡ εὐρύτερη πολιτική ἡγεσία, ὁ κόσμος τῶν Γραμμάτων καί τῶν Τεχνῶν, ὁ ἐπιχειρηματικός κόσμος, οἱ ἐργαζόμενοι, καί ζητᾶ τήν βοήθειά των γιά τήν ἐπιτυχία αὐτῆς τῆς προσπάθειας.
Καί ἔρχομαι τώρα στίς σχέσεις Κράτους καί ᾿Εκκλησίας. ῾Η ὀρθόδοξη ᾿Εκκλησία παντοῦ, καί στήν ῾Ελλάδα, ούδέποτε διεξεδίκησε τό ρόλο κράτους ἐν κράτει. Δέν ὑπῆρξε ποτέ ᾿Εκκλησία τοῦ νόμου, ἀλλά τῆς ᾿Ανάστασης. Δέν ἔζησε ποτέ ἀπό τά δικαιώματά της, ἀλλά ἀπό τά θαύματά της. Καί τά δικά της ἐρείσματα εἶναι οἱ ἅγιοί της. Σ’ αὐτό τόν τόπο οἱ ἱστορικές συγκυρίες τήν ἔδεσαν σφικτά μέ τό λαό καίτή θεσμική ἐκπροσώπησή του. ῎Ετσι διαμορφώθηκε ἕνα σχῆμα σχέσεών της μέ τήν Πολιτεία, πού ὁ λαός ἔχει μόνο ἐγκρίνει, ἀλλά καί χαίρεται νά βλέπει τούς δύο κορυφαίους θεσμούς τοῦ ἔθνους νά ἀλλησυμπληρώνονται καί νά συνεργάζονται γιά τό καλό τοῦ Τόπου. ῾Η ᾿Εκκλησία πάντοτε ἐπεδίωξε σχέσεις συνεργασίας, συναλληλίας, σέ βάση ἰσοτιμίας μέ τήν ἑλληνική Πολιτεία. Καί ἡ ἑλληνική Πολιτεία ἀπό τή μεριά της κατανοεῖ τήν ἀνάγκη εἰρηνικῆς συμβίωσης μέ τήν ᾿Εκκλησία. Αὐτό ἀποδεικνύει ἄλλωστε καί ἡ ἀμετάθετη ἀπόφαση τόσο τῆς κυβέρνησης, ὅσο καί τῆς ἀξιωματικῆς ἀντιπολίτευσης νά μή θέσουν κἄν θέμα ἀναθεώρησης τοῦ ἄρθρου 3 τοῦ Συντάγματος κατά τήν προκείμενη σχετική διαδικασία. Βέβαια ὑπάρχουν κάποιοι, πού μέ χαρά θά ἔβλεπαν μιά σύγκρουση μεταξύ ᾿Εκκλησίας καί Πολιτείας, γιά νά ὁδηγήσουν τά πράγματα ἐκεῖ πού θέλουν. ᾿Εμεῖς εἴμαστε ἀταλάντευτα προσηλωμένοι στό ἰδεῶδες τῆς στενῆς συνεργασίας ᾿Εκκλησίας καί Πολιτείας, γιατί βλέπουμε ὅτι αὐτό συμφέρει στό ἔθνος καί αὐτό θέλει καί ὁ λαός μας. Δέν ἀντιδικοῦμε ἑπομένως μέ κανένα, δεόμεθα γιά σύνολη τήν ἡγεσία τοῦ ἔθνους, καί προσευχόμαστε νά εἶναι εὐλογημένοι οἱ ἀγῶνες της γιά τήν προκοπή τοῦ Γένους.
Παραλλήλως ὅμως δέν χαρίζουμε σέ κανένα τό ἀκριβό μας προνόμιο νά ἔχουμε ἄποψη ἐπί τῶν καιριοτέρων ζητημάτων τοῦ τόπου καί νά τήν ἐκθέτουμε ἐλεύθερα, ὅπως τέτοιο δικαίωμα ἔχει σήμερα καί ὁ τελευταῖος πολίτης αὐτοῦ τοῦ τόπου. ῾Η τέτοια παρέμβασή μας δέν συνιστᾶ ἀντιδικία οὔτε ἀμφισβήτηση. Παρεμβαίνουσα ἡ ᾿Εκκλησία βοηθᾶ τήν ἡγεσία, τίς δυνάμεις καί τό λαό στή συνειδητοποίηση τῶν πνευματικῶν διαστάσεων ὁρισμένων ἐπιλογῶν ἤ τάσεων. Γι’ αὐτό καί ὁ λόγος της εἶναι μητρικός, παραμυθητικός, συμβουλευτικός καί οὐδέποτε πολιτικός. Ματαιοπονοῦν, ἑπομένως, ὅσοι ἐπιδιώκουν νά δημιουργήσουν τριβές μεταξύ μας καί νά ἐπωφεληθοῦν ἀπό αὐτές, ναρκοθετώντας τή νέα πορεία μας, γιά εὐνόητους λόγους. ῾Η ᾿Εκκλησία ἑνωμένη ἀντιμετωπίζει τίς προκλήσεις καί ἀνταποκρίνεται στίς ἀνάγκες τῶν καιρῶν. Συμφέρον ἔχουμε ὅλοι νά συνεργασθοῦμε γιά τό κοινό καλό καί γιά τήν προώθηση τῶν καλῶς νοουμένων συμφερόντων τοῦ τόπου μας. Καί εἶμαι βέβαιος ὅτι μέ αὐτό συμφωνεῖ καί ἡ ἑλληνική Κυβέρνηση, πού ἐπιμελῶς ὄχι μόνο ἔχει ἀποφύγει, πρός τιμήν της, κάθε παρέμβαση στά ἐσωτερικά τῆς ᾿Εκκλησίας, ἀλλά καί συνεχίζει τήν διαμορφωμένη ἤδη παράδοση τῆς προηγούμενης συνεννόησης μέ τήν ῾Ι. Σύνοδο, προκειμένης τῆς λήψεως οἱουδήποτε μέτρου πού ἀφορᾶ στήν ᾿Εκκλησία.
Εἶναι μεγάλη ἀνάγκη γιά τήν ᾿Εκκλησία, ἀφοῦ νοικοκυρέψει πρῶτα τά τοῦ οἴκου της, νά ἀποκαταστήσει ἀμέσως τήν ἐπαφή της μέ τήν κοινωνία, νά ἐνεργοποιήσει τίς πνευματικές της δυνάμεις, νά σκύψει ὡς Καλός Σαμαρείτης πρός τόν «περιπεσόντα εἰς τούς ληστάς» σύγχρονο ἄνθρωπο, νά τοῦ χαρίσει τήν εἰκόνα μιᾶς ᾿Εκκλησίας μέ φιλάνθρωπο πρόσωπο Μάνας καί ὄχι μητριᾶς. Στά πλαίσια αὐτῆς τῆς πανστρατιᾶς ἀποβλέπουμε μέ ἐμπιστοσύνη στήν ἀκαδημαϊκή Θεολογία, πού πλουτίζει πνευματικά τό λαό μας. Οἱ δύο Θεολογικές μας Σχολές καί οἱ πανεπιστημιακοί μας δάσκαλοι κατέχουν κεντρική θέση στήν καρδιά μας. Γνωρίζουμε ὅτι καμμιά ἐνέργειά μας δέν μπορεῖ νά εὐδοκιμήσει, ἄν δέν ἔχει θεολογικό ὑπόβαθρο καί πατερική συναίνεση. Γι’ αὐτό καί προσδοκοῦμε μέ ἐνδιαφέρον τή συμμετοχή καί τῶν Σχολῶν μας αὐτῶν στήν ἀνανεωτική μας προσπάθεια. Τά κοινωνικά μας ἐξ ἄλου προβλήματα πολλαπλασιάζοναι κάθε μέρα. ῾Η ἀνεργία κτυπάει τήν πόρτα ἑκατομμυρίων ἀνθρώπων καί μάλιστα νέων, ὁ ρατσισμός καί ἡ ξενοφοβία ἀπειλοῦν μέ ἀλλοτρίωση τήν παράδοσή μας, πολλοί νέοι μας παραδίδονται βορά στή χρησιμοθηρία καί στόν καιροσκοπισμό. Χρειάζεται μιά τολμηρή προσέγγιση τῶν προβλημάτων τῶν νέων καί μιά συνειδητή ἐπαφή μέ τόν κόσμο, χωρίς νά διατρέξουμε τόν κίνδυνο τῆς ἐκκοσμίκευσης ἤ τοῦ λαϊκισμοῦ. Μέσα στά πλαίσια αὐτά θά κινηθοῦμε, μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, πρός πέντε βασικούς ἄξονες.
α) ᾿Εσωτερική ἀναδιοργάνωση πνευματική, διοικητική, ποιμαντική, ἱεραποστολική τῆς ᾿Εκκλησίας. Πρόκειται γιά μιά μεγάλη προσπάθεια ἀναβάθμισης τῆς θείας λατρείας, ἐνίσχυσης τῆς ἱεραποστολῆς, καθιέρωσης τῆς ἐπιμόρφωσης, ὑποστήριξης τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐκπαίδευσης, ἐξασφάλισης στελεχῶν, καλλιέργειας τῆς ἐπικοινωνίας μέ χρήση τῶν σύγχρονων μέσων τῆς ἠλεκτρονικῆς τεχνολογίας, υἱοθέτηση συστημάτων ἐγγυήσεων χρηστῆς διαχείρισης, καλλιέργειας τῶν ἐκκλησιαστικῶν Τεχνῶν, ἀναδιοργάνωσης τῆς ἐνορίας καί ἀναδιάρθρωσής της στά μεγάλα ἀστικά κέντρα.
β) Νεολαία καί προβλήματά της. Μέ ρωμαλεότητα καί τόλμη ὀφείλουμε νά καταπιασθοῦμε οὐσιαστικά μέ τά προβλήματα τῆς Νεολαίας μας. Δείχνοντας ἀγάπη στά παιδιά μας τά πλησιάζουμε μέ ταπείνωση, «μή παροργίζοντές» τα, ἀλλά μιλώντας τους μέ εἰλικρίνεια, μέ πίστη, μέ πειθώ, μέ ἐνάργεια, μέ ἐπίγνωση. Τά μεγάλα προβλήματα τῆς νεολαίας μας, τά ναρκωτικά, τό AIDS, ὁ ἀλκοολισμός, ὁ παρασιτισμός, ἡ ἀνεργία, ἡ βία, τό ἔγκλημα, ἡ ἔλλειψη στοργῆς, ἠ ἀπουσία τῆς οἰκογενειακῆς θαλπωρῆς, ἡ ἀνάγκη γιά ψυχαγωγία, ὅλα αὐτά ἀπαιτοῦν προσευχή, προσοχή, συναντίληψη, ἀγάπη, ἐπιμονή. Καί πέρα τούτων ἡ ἐκπαίδευση τῶν ἑλληνοπαίδων. ῾Η Μητέρα ᾿Εκκλησία ἔχει τά μέσα, θεῖα καί ἀνθρώπινα, γιά νά ἐπιληφθεῖ καί ἐπιτύχει.
γ) Πατρίδα καί Γένος. ῾Η ᾿Εκκλησία αἰσθάνεται νά ἔχει ἀπό τήν ἱστορία τό ρόλο νά συντρέχει τό ἔθνος. Χωρίς νά ἀμφισβητεῖ κανενός τό ἀνάλογο ἐνδιαφέρον δικαιοῦται, χάρη στίς περγαμηνές πού διαθέτει, νά ἐνδιαφέρεται γιά τό μέλλον αὐτοῦ τοῦ λαοῦ, πού εἶναι λαός της. ῾Η γλῶσσα, ἡ παιδεία, οἱ ἀλησμόνητες Πατρίδες, ἡ ἱστορία, ἡ οἰκογένεια, οἱ θεσμοί, τό δημογραφικό πρόβλημα, οἱ πολύτεκνες οἰκογένειες, τά ἰδανικά, οἱ ἀξίες, οἱ ξένοι πού ζοῦν στήν πατρίδα μας, οἱ πρόσφυγες, ἀποτελοῦν πεδίο δράσεως καί τῆς ᾿Εκκλησίας πού ὄχι μόνο ἀναλαμβάνει πρωτοβουλίες, ἀλλά καί συντρέχει ἀνάλογες προσπάθειες τοῦ κράτους ἤ τῆς ἰδιωτικῆς πρωτοβουλίας. ῾Η προστασία τοῦ περιβάλλοντος καί ἡ ἐξασφάλιση ἀειφορίας τῆς γῆς, ὥστε καί οἱ ἑπόμενες γενιές νά μποροῦν νά ἀπολαμβάνουν τά ἀγαθά τῆς γῆς, εἶναι ἀπό τίς ἐκρηκτικές προτεραιότητες.
δ) Κοινωνική μέριμνα. Εἶναι ὁ μεγάλος τομέας τῆς ἀγάπης, στόν ὁποῖον ἡ ᾿Εκκλησία ἤδη τώρα μεσουρανεῖ, μέ ποιότητα προσφορᾶς, μέ ἀνιδιοτέλεια, μέ ἱδρύματα προστασίας ἀνθρώπων κάθε κατηγορίας, μέ παροχές οἰκονομικές καί ἄλλες, μέ ποιμαντική μέριμνα γιά ἀναξιοπαθοῦντες, γιά τή στήριξη ἑνός συστήματος κοινωνικῆς δικαιοσύνης, γιά τήν ἐξυπηρέτηση τῶν ἐργαζομένων, τῶν ἀτόμων μέ εἰδικές ἀνάγκες, γιά τήν ἐπέκταση τοῦ θεσμοῦ τῶν ἐνοριακῶν ἱδρυμάτων, γιά τήν προστασία τῶν κοινωνικά ἀποκλεισμένων.
ε) Νεότερες ἐπιστημονικές κατακτήσεις. Θέματα βιοηθικῆς, γενετικῆς τεχνολογίας, ἡ εὐθανασία, ἡ τεχνητή γονιμοποίηση, ἡ κλωνοποίηση, οἱ μεταμοσχεύσεις κ.λπ. εἶναι νέα θέματα μέ ἠθικές παραμέτρους. ῾Η ᾿Εκκλησία καλεῖται ἤδη νά διατυπώσει τήν ἄποψή της. ῞Ολοι θέλουν νά τήν ἀκούσουν. Πρέπει νά ἀνταποκριθοῦμε.
Σεβαστοί καί ἀγαπητοί μου,
Μέ ὅσα σᾶς εἴπαμε, περιγράψαμε μέκάθε δυνατή συντομία τύς κύριους ἄξονες περί τούς ὁποίους θά θελήσουμε νά κινηθοῦμε, σύν Θεῷ, κατά τήν ἄσκηση τῶν Πρωθιεραρχικῶν μας καθηκόντων, μέ τήν συμπαράσταση τῶν ἁγίων ἀδελφῶν ᾿Αρχιερέων. Παρακαλοῦμε τούς ἀκροατές τῶν λόγων μας νά θελήσουν νά μᾶς συναγωνισθοῦν μέ τίς προσευχές τους καί μέ τήν παροχή τῆς εὐπρόσδεκτης συναντίληψής των. ᾿Αναγνωρίζουμε τήν προσωπική μας σμικρότητα ἀλλά καί τό μέγεθος ἐκείνου, πού ὡς ᾿Εκκλησία ἐκπροσωποῦμε. ῾Ο λαός μας δικαιοῦται νά ἐλπίζει. Φέρνουμε τό μήνυμα τῆς ἄνοιξης καί τῆς αὐτοπεποίθησης. Μποροῦμε νά ζήσουμε καί νά προκόψουμε. Μποροῦμε νά δώσουμε τό πνευματικό μας στίγμα. Δικαιούμεθα νά ἀτενίζουμε μέ αἰσιοδοξία τό μέλλον. ῾Ο ῾Ελληνισμός καί ἡ ᾿Ορθοδοξία ἀξίζουν καί μποροῦν τό καλύτερο. Κάτω ἀπό τήν προστατευτική ὀμπρέλλα των ἄς κινήσουμε ὡς λαός γιά μιά νέα προσπάθεια καταξίωσης. Μακρυά μας τά συμπλέγματα μειονεξίας. ῾Η ᾿Ορθοδοξία εἶναι ᾿Ανάσταση. ῾Η νεολαία μας ἀξίζει τήν ἀγάπη καί τήν προσοχή μας. ῾Η ἀνατολή τῆς νέας χιλιετίας, ἡ συμμπλήρωση δηλ. 2000 χρόνων ἀπό τή Γέννηση τοῦ Κυρίου ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι ἕνα ὁρόσημο στήν ἱστορία τοῦ κόσμου, μᾶς βρίσκει ὅλους προσηλωμένους μέ τό βλέμμα τῆς ψυχῆς πρός τό μέλλον. ῾Ο ἑορτασμός τῆς ἐπετείου ἐδῶ στήν ῾Ελλάδα, θά πρέπει νά εἶναι λαμπρός καί ξεχωριστός γιά τό μήνυμα πού κομίζει καί πού μᾶς ἀφορᾶ ὅλους. Καθώς δέ πλησιάζει καί τό ἔτος 2004 μέ τήν ᾿Ολυμπιάδα στήν ᾿Αθήνα, θά ἐπιληφθοῦμε κι ἐμεῖς ὡς ᾿Εκκλησία γιά τήν προβολή σέ παγκόσμιο ἐπίπεδο τῆς πνευματικῆς κληρονομιᾶς μας καί τῆς πανανθρώπινης πρότασης γιά ζωή, πού ὡς ῾Ελληνορθόδοξοι ἐκπροσωποῦμε.
Τελειώνοντας, ἀπευθύνομαι εἰδικά στούς Νέους τῆς Πατρίδας μας καί τούς λέγω. Παιδιά μου, χρυσά τῆς ῾Ελλάδος παιδιά. Εἶσθε τό καμάρι τοῦ Γένους, ἡ δαφνοστεφανωμένη ἀπαντοχή μας. ῞Ομως σᾶς πονέσαμε πολύ μέ τήν ὑποκρισία μας καί εὐτελίσαμε μέσα σας τήν ἔννοια τοῦ χρέους. Σᾶς χρεώνουμε τίς παρεκτροπές σας, ἐνῶ εἴμαστε οἱ ἠθικοί αὐτουργοί των. Σᾶς στερήσαμε τήν ἀγάπη, σᾶς ἀφήσαμε ἕρμαια στά κύματα τοῦ κατακλυσμοῦ τῆς Βαβυλῶνας. Σᾶς ἀναγκάσαμε νά ζῆτε σ’\ἕνα κόσμο ἀπάνθρωπο, ἀνηλεῆ καί ἀνοικτίρμονα. Σᾶς ὑποδείξαμε νά ἀκολουθήσετε δρόμους, πού ἐμεῖς δέν βαδίζαμε. Σᾶς ἀφαιρέσαμε τήν πίστη καί τήν ἐλπίδα. Γκρεμίσαμε ἀπό μέσα σας κάθε ἰδανικό. Κι ὅμως λέμε ὅτι σᾶς ἀγαπᾶμε. Σεῖς, μέ τήν ὀξύνοιά σας καταλάβατε τή ἀσυνέπειά μας. Καί μᾶς ἐγκαταλείψατε. Δέν μᾶς ἐμπιστεύεσθε πιά, δέν θέλετε νά ζήσετε στόν κόσμο, πού ἐμεῖς σᾶς ἑτοιμάσαμε. Καί στραφήκατε στήν ἀναζήτηση τῆς χίμαιρας μέσ’ ἀπ’\τά ναρκωτικά, στήν ἐπιβεβαίωσή σας μέσ’ ἀπό τή βία.
Παιδιά μου, σήμερα αὐτός πού σᾶς μιλᾶ, παίρνει ἐπάνω του τήν εὐθύνη γιά τίς ἀπέναντί σας ἁμαρτίες ὅλης τῆς γενιᾶς του, καί σᾶς ζητᾶ συγγνώμη. Θελει ὅμως ταυτόχρονα νά σᾶς πεῖ πώς καμμιά ἁμαρτία δική μας, καμμιά ἀστοχία δική σας δέν μπορεῖ νά σᾶς κλείσει τό δρόμο πρός τήν καταξίωση. Τά ἀδιέξοδα πλήθυναν. Τώρα ἡ ἀδυσώπητη ἀνάγκη σᾶς καλεῖ σέ ἀπόφαση.«῞Οταν ἀλύπητη βαρειά ξεσπᾶ ἡ ἀνάγκη καί προστάζει, ἀνάξιος εἶναι ὅποιος διστάζει» (Κ. Παλαμᾶς). ῾Υπάρχει ἕνας χῶρος, πού δέν θά σᾶς προδώσει ποτέ. Εἶναι ὁ χῶρος τῆς ᾿Εκκλησίας. ᾿Ελᾶτε σ’\αὐτόν, ἐλᾶτε στήν πίστη, ἐλᾶτε στό Χριστό.Θά βρῆτε ὅ,τι ἔχετε χρόνια τώρα στερηθεῖ. Καί μαζί τήν ἀληθινή ἐλευθερία, τήν ἀληθινή δικαιοσύνη, τήν ἀληθινή ἀλήθεια. ῾Ο ᾿Αναστάς Χριστός, παιδιά μου, νά εἶναι μαζί σας.
«῾Η χάρις τοῦ Κυρίου ῾Ημῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί Πατρός καί ἡ κοινωνία τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος, εἴη μετά πάντων ὑμῶν. ᾿Αμήν». μ
Τά μηνύματα τῶν καιρῶν ζητοῦν ἀπό τήν ᾿Εκκλησία καί σήμερα νά στηρίξει τό Γένος, ὅπως τό ἔπραξεν ἐπί αἰῶνες. ᾿Από σήμερα καί ἕως τό 2004 μ.Χ. ἠ χώρα μας θά γνωρίσει θεαματικές ἀλλαγές. Οἱ πόλεις καί τά χωριά, οἱ μεταφορές καί οἱ ἐπικοινωνίες, τό νόμισμα καί ἡ ἀνάπτυξη, ἡ ὑποδομή καί ἡ ἐκπαίδευση, οἱ νοοτροπίες καί οἱ συμπεριφορές θά ἀλλάξουν ριζικά. Τά αὐτονόητα ὑποχωροῦν, δέν ἰσχύουν πιά. ῞Ομως τό ἔθνος πρέπει νά ζήσει. Μέσα στό συνεχῶς μεταβαλλομενο τοῦτο κόσμο τό πρόβλημα τῆς ἱστορικῆς διάρκειας τοῦ ῾Ελληνισμοῦ προβάλλει ἀπειλητικό καί ἀγωνιῶδες. Στήν ἱστορική του διαδρομή τό ἔθνος μας ἀπό νωρίς συνταυτίσθηκε μέ τήν ᾿Ορθοδοξία καί ἔμεινε μέχρι σήμερα μ’ αὐτήν στενά συνυφασμένο. ῾Η ἔννοια τοῦ Γένους ἀναδύθηκε μέσα ἀπό τήν ὑπόδουλη Πατρίδα, τήν κοινή ὀρθόδοξη πίστη καί τήν κοινή ἑλληνική μας γλῶσσα. Καί σήμερα ἀκόμη ἔννοιες, ὅπως ὁμογενής καί ὁμογένεια, δέν νοοῦνται ἔξω ἀπό τήν ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία. Εἶναι ἄραγε τυχαῖο τό ὅτι ἡ γλῶσσα τοῦ Εὐαγγελίου «ἔβαψε» κατά τούς λόγους τοῦ Κοραῆ, τήν ἑλληνική γλῶσσα; Καί ποιός μπορεῖ νά πείσει τόν ἁπλό ῞Ελληνα ὅτι ἡ πίστη του στό Χριστό χωρίζεται ἀπό τήν ταυτότητά του ὡς ῞Ελληνα; Γνωρίζω ὅτι ἡ ταύτιση αὐτή ῾Ελληνισμοῦ καί ᾿Ορθοδοξίας ἐνοχλεῖ μερικούς συνέλληνες, πού ἰσχυρίζονται ὅτι ἔτσι παραβιάζονται συνταγματικά δικαιώματα τῆς θρησκευτικῆς μειονότητας στή χώρα μας. Θά πρέπει στό σημεῖο αὐτό νά δηλώσω κατηγορηματικά ὅτι ἡ ὀρθόδοξη ᾿Εκκλησία παντοῦ, ἀλλά καί στήν ῾Ελλάδα, οὐδέποτε παρήγαγε, ἐνίσχυσε ἤ ὑπέθαλψε διακρίσεις σέ βάρος ἀλλοθρήσκων ἤ ἑτεροδόξων πολιτῶν. ᾿Αντίθετα, ὑπῆρξε στό παρελθόν καί ἐξακολουθεῖ καί σήμερα ἐνίοτε νά εἶναι τό θῦμα ἄσκησης σέ βάρος της προσηλυτισμοῦ ἀπό μέρους αἱρετικῶν καί παραθρησκευτικῶν κινήσεων, πού δροῦν καταλυτικά γιά τήν ἑνότητα τοῦ λαοῦ καί παραβιάζουν τά ἀνθρώπινα δικαιώματά του. ῾Η ἱστορική ὡστόσο ἀλήθεια μαρτυρεῖ ὅτι θεμελιώδης παράγων ἑνότητας τοῦ λαοῦ μας εἶναι ἡ ᾿Ορθοδοξία. ῾Η ᾿Ορθοδοξία, νοουμένη ὄχι μόνο ὡς μέγεθος πνευματικό καί θεῖο γιά τίς ψυχές, ἀλλά καί ὡς δημιουργός πολιτισμοῦ μέ οἰκουμενικές διαστάσεις, πού νοηματοδοτεῖ τή ζωή καί ἀξιολογεῖ τούς διαχρονικούς στόχους τοῦ λαοῦ μας. Γιά τήν ῾Ελλάδα χθές καί σήμερα ἠ ᾿Ορθοδοξία εἶναι ὅρος ἐπιβίωσης καί κεντρικός ἄξονας πολιτισμικῆς καί κοινωνικῆς συνοχῆς. Αὐτό εἶναι μιά ἱστορική πραγματικότητα, πού ὁ λαός μας συνειδητά ἀποδέχεται. ῾Η ᾿Εκκλησία διέσωσε τό Γένος ὡς πνευματικότητα καί ὄχι ὡς ἰδεολογία. Αὐτό ἀναγνωρίζουν καί οἱ μή ὀρθόδοξοι ἄλλωστε.
῎Ετσι κάθε ἀπόπειρα ἀποσύνδεσης ᾿Ορθοδοξίας καί ῾Ελληνισμοῦ συνιστᾶ ἀπειλή γιά τήν ἑνότητα τοῦ ἔθνους. Καί εἶναι καθῆκον ὅλων μας νά ἐνισχύσουμε καί ὄχι νά χαλαρώσουμε τούς δεσμούς πού μᾶς συνδέουν μέ τήν ᾿Ορθοδοξία, νά χρησιμοποιήσουμε τό κριτήριο τῆς αὐτοσυντήρησης, γιά νά ἀξιολογήσουμε τήν ἀνάγκη νά ἀναχαιτίσουμε, ὅσο εἶναι καιρός, τή σταδιακή ὑπονόμευση τῆς ἱστορικῆς μας αὐτοσυνειδησίας, ὑπερασπιζόμενοι κατά ἀλήθειαν ὄχι μόνο τήν ἐκκλησιαστική ᾿Ορθοδοξία, ἀλλά καί τό πολιτιστικό θεμέλιο τῆς ἐθνικῆς ἑνότητας καί ὁμοψυχίας. Θέματα ὅπως ἡ γλῶσσα μας, ἡ διδαχή τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν στά σχολεῖα, ἡ καθοδήγηση τῆς νεολαίας μας, ἡ συγκρότηση τῆς παραδοσιακῆς μας οἰκογένειας, ἡ ἐξασφάλιση πρόσβασης τῶν νέων μας πρός τά ἰδεώδη τοῦ ῾Ελληνισμοῦ καί τῆς᾿Ορθοδοξίας, ὅλα αὐτά ἀποτελοῦν βασικές προϋποθέσεις γιά τήν ἐπιβίωσή μας. Καί ὅπως εἶναι ἀδιανόητο νά τελειώνει ἕνα ἑλληνόπουλο τήν ἐγκύκλια ἐκπαίδευσή του χωρίς νά μαθαίνει ποιά μεταφυσική γέννησε τόν Παρθενῶνα καί τήν ἀρχαία ἀθηναϊκή δημοκρατία, ἔτσι εἶναι τό ἴδιο ἀδιανόητο τό νά ἀγνοεῖ ποιά θεολογία ὕψωσε τήν ῾Αγιά - Σοφιά καί γέννησε τήν ποίηση, τή βυζαντινή εἰκόνα, τή λατρευτική δραματουργία τῆς ὀρθόδοξης λατρείας, πού προκαλοῦν τόν παγκόσμιο θαυμασμό. Εἶναι καιρός νά ἀντιληφθοῦμε ὅλοι πώς ἡ ᾿Ορθοδοξία δέν εἶναι ὑπόθεση μέ τήν ὁποία ἀσχολοῦνται μόνο οἱ θρησκευόμενοι ῞Ελληνες, πού δέν εἶναι λίγοι, ἀλλά καί καθένας πού ὁραματίζεται τή ζωή του ἀσφαλισμένη μέσα στήν προστατευτική ἀγκάλη της. «Γιά νά μή καταντήσουμε οἱ ῞Ελληνες ὁλότελα ξεγυμνωμένοι καί παρατρεχάμενοι τοῦ ἑνός καί τοῦ ἀλλουνοῦ μέσα στό σημερινό ἀδυσώπητο κόσμο» (Ζήσιμος Λορεντζάτος, «Διόσκουροι»).
Οἱ τοποθετήσεις μας αὐτές προσλαμβάνουν ἐπίκαιρη σημασία, ἄν συνδυασθοῦν μέ τή θέση, πού ἡ χώρα μας ἔχει μέσα στήν Εὐρωπαϊκή ῞Ενωση. ῾Η Εὐρώπη, ὡς γνωστόν, καί κατά τό ὄνομα καί κατά τόν πολιτισμό μας εἶναι γέννημα κυρίως τοῦ ῾Ελληνισμοῦ καί τοῦ Χριστιανισμοῦ. Στήν ῾Ελλάδα βρίσκεται ἡ καρδιά τῆς Εὐρώπης καί χωρίς ῾Ελλάδα δέν νοεῖται Εὐρώπη. ῾Η πνευματική κληρονομιά του ῾Ελληνισμοῦ συνιστᾶ πολύτιμο μαργαρίτη ὄχι μόνο γιά μᾶς ἀλλά καί γιά τόν εὐρωπαϊκό κόσμο. Αὐτό πρέπει νά τό καταλάβουμε καλά ὅλοι, γιά νά ἀποβάλουμε τό αἴσθημα μειονεξίας, πού συχνά μᾶς συνοδεύει ὅταν συναντοῦμε τούς Εὐρωπαίους ἀδελφούς μας. Σήμερα ἡ Εὐρώπη ἀντιμετωπίζει ὀξύ πνευματικό ὑπαρξιακό πρόβλημα μέ ἐπιπτώσεις στήν ἑνότητά της. ῎Εχει γραφεῖ ὅτι «ἡ Εὐρώπη ἀναζητᾶ τήν ψυχή της». Οἱ εἰδήμονες ἀναγνωρίζουν ὅτι δέν μπορεῖ νά σταθεἰ επί πολύ ἀκόμη χωρίς ἑνιαῖο πνευματικό προσανατολισμό, χωρίς κάποιο εἶδος κοινῆς κοσμοθεωρίας (Μητροπ. Περγάμου ᾿Ιωάννη Ζηζιούλα, Μαρτυρία καί διακονία τῆς ὀρθόδοξης γυναίκας μέσα στήν ῾Ενωμένη Εὐρώπη, ᾿Αθῆναι 1994, σελ. 6). Καί ἐδῶ ἀνακύπτει τό πρόβλημα τῆς παρουσίας τῆς ᾿Ορθοδοξίας στήν ῾Ενωμένη Εὐρώπη. Εἴμαστε μέλη ἰσότιμα τῆς Ε.Ε. καί κανείς ἐχέφρων δέν διανοεῖται νά τό ἀμφισβητήσει. ῾Η ῾Ελλάδα εἶναι ἡ μόνη εὐρωπαϊκή χώρα, πού εἶναι ἀμιγῶς ὀρθόδοξη. Παλιές ἱστορικές συγκυρίες, ἤδη ἀπό τόν 11ον αἰῶνα, διεχώρισαν - εἶναι ἀλήθεια - ᾿Ανατολή καί Δύση σέ πεδίο ἀντιπαράθεσης δύο κόσμων. Τί λοιπόν πρέπει νά κάνουμε; ῾Ως ἐνεργοί Εὐρωπαῖοι πολῖτες ὀφείλουμε νά καταστήσουμε αἰσθητή τήν παρουσία τῆς ᾿Ορθοδοξίας στή γηραιά ἤπειρό μας. ῎Αλλωστε, ἱστορικά ἡ Εὐρώπη ὀφείλει στήν ᾿Ορθοδοξία τήν ἴδια τήν ὑπόσταση καί ἐπιβίωσή της. Χωρίς τή Ρωμηοσύνη ἡ Εὐρώπη εἶναι ἀδιανόητη. ῞Ομως στήν Εὐρώπη σήμερα διαμορφώνεται τό νέο πλαίσιο ζωῆς τοῦ εὐρωπαϊκοῦ κόσμου, τό νέο πλαίσιο ζωῆς τοῦ ἐντός καί ἐκτός ῾Ελλάδος ῞Ελληνος.
Καί ἤδη μπροστά στήν ἔσχατη ἀντοχή πού δείχνει σήμερα ὁ εὐρωπαϊκός πολιτισμός, ὁ ρόλος τῆς ῾Ελλάδας ὠς ὀρθόδοξης χώρας καί τῆς ὀρθόδοξης ᾿Εκκλησίας της μέσα στήν Ε.Ε. εἶναι μιά οὐσιαστική ἐλπίδα διαφυγῆς ἀπό τά ἀδιέξοδα, στά ὁποἶα ἔχει ὁδηγηθεῖ ἡ Εὐρώπη. ᾿Ακόμη καί ἡ ἐπιστήμη σήμερα δείχνει νά κινεῖται πρός μιά διαφορετική θεώρηση τοῦ κόσμου, ἐγκαταλείποντας τή μηχανιστική, νοησιαρχική καί ἀτομοκρατική προσέγγιση τῶν φαινομένων. Εἶναι ἡ ὥρα τῆς ᾿Ορθοδοξίας! Καί καθώς εἶναι βέβαιο ὅτι κυοφορεῖται ἕνας νέος πολιτισμός πού θά κρίνει τήν πορεία τῆς Εὐρώπης, ἡ εὐθύνη μας, ἑλληνικῆς Πολιτείας καί ἑλληνικῆς ᾿Εκκλησίας γιά τό Εὐρωπαϊκό γίγνεσθαι εἶναι πελωρία. ῾Η ᾿Εκκλησία ὀφείλει νά διαθέτει εὑρεῖα ἀντίληψη τοῦ διεθνοῦς περίγυρου, κατανόηση τῶν διαδικασιῶν τῆς Εὐρωπαϊκῆς ῾Ενοποίησης καί νά ἔχει θετική συμβολή γιά τήν ὑλοποίηση τῶν στόχων της. ῾Ως ᾿Εκκλησία στηρίζουμε τίς προσπάθειες τοῦ λαοῦ μας, τῆς υβέρνησής του καί τῆς ἡγεσίας του γιά τήν πλήρη ἔνταξη τῆς χώρας μας στήν Ε.Ε. ῞Ομως αὐτό δέν σημαίνει ἀπάρνηση τῆς ταυτότητάς μας ἤ τῆς ἑλληνορθοδοξίας μας. ῾Η ἕνωσή μας μέ τήν Εὐρώπη δέν καταργεῖ τήν πολυμορφία. ᾿Αντιθέτως, ἡ ἐμμονή καί προστασία τῆς πνευματικῆς ταυτότητας κάθε Εὐρωπαϊκοῦ λαοῦ, ἀποτελεῖ τό κύριο γνώρισμα τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ κόσμου. Γι’\αὐτό - ναί - μένουμε στήν Εὐρώπη, ὄχι ὅμως ὡς φτωχοί συγγενεῖς ἤ μακρινοί ᾿Ανατολῖτες, ξένοι πρός τό Εὐρωπαϊκό πνεῦμα, ἀλλ’ ὡς οἰκεῖοι μέσα στό μεγάλο εὐρωπαϊκό μας σπίτι.
῞Οταν ἀναστήματα διεθνοῦς κύρους ἀναγνωρίζουν τή διαφαινόμενη διάρκεια καί ἐπιβίωση τῆς ᾿Ορθοδοξίας στόν ἑπόμενο αἰῶνα, πῶς εἶναι δυνατόν ἐμεῖς οἱ ἴδιοι νά ἀπαρνιόμαστε τή διαχρονική ζωοδότρα δύναμή μας; Κανένας Εὐρωπαϊκός λαός δέν δέχεται νά ἀπαρνηθεῖ τά ἰδιαίτερα στοιχεῖα πού ὁριοθετοῦν τήν πνευματική καί πολιτισμική του ταυτότητα. Γιατί τάχα πρέπει μόνο ἐμεῖς οἱ ῞Ελληνες νά ἀποτελέσουμε ἐξαίρεση, ὅταν μάλιστα κανείς δέν μᾶς ἀναγκάζει νά τό πράξουμε; Οἱ συνθῆκες γιά τήν ᾿Εκκλησία μας ἔχουν πιά ὡριμάσει. ῾Η ᾿Εκκλησία μας πρέπει νά ἡγηθεῖ τοῦ ἀγώνα νά μείνουμε μέσα στό νέο αὐτό κόσμο ῞Ελληνες. Οἱ ῞Ελληνες δέν εἴμαστε μικρός λαός, εἴμαστε ὀλιγάριθμος. Εἶναι εὐθύνη κυρίως τῆς ᾿Εκκλησίας νά καταστήσει αὐτό τό λαό, τήν «μικράν ζύμην» τῆς Εὐρώπης, ἡ ὁποία ὅλον τό φύραμα θά ζυμώσει. Γι’\αὐτό ἐκ τῶν πρώτων μελημάτων μας θά εἶναι ἠ παρουσία της στήν καρδιά τῆς Εὐρώπης, στίς Βρυξέλλες, καί ἡ ἀναβάθμιση τῶν σχετικῶν ὑπηρεσιῶν στό κέντρο μας, ὥστε σύντομα νά εἴμαστε σέ θέση νά γνωρίζουμε κάθε τι πού μᾶς ἐνδιαφέρει καί νά συμμετέχουμε, ὅσο αὐτό εἶναι ἐφικτό, ἔστω καί ἐμμέσως, στίς ἀποφασιστικές διαδικασίες τῶν ὀργάνων τῆς ῞Ενωσης. Μᾶς ταιριάζει νά διεκδικήσουμε, σέ συνεργασία καί μέ τήν ἑλληνική Κυβέρνηση, τήν ἐνεργό συμμετοχή μας στή διαμόρφωση τῆς μετα-νεωτερικῆς ἐποχῆς, τοῦ νέου κόσμου πού κυοφορεῖται ὠς πανανθρώπινο αἴτημα μέσα στό ἀνταγωνιστικό εὐρωπαϊκό περιβάλλον, μέ τή συνείδηση ὅτι μᾶς χρειάζονται στήν Εὐρώπη καί ἐκτιμοῦν αὐτό πού μποροῦμε νά τούς προσφέρουμε, τό πνεῦμα τῆς ἑνότητας καί τῆς καταλλαγῆς. ῾Η ᾿Εκκλησία ἀνοίγει τήν ἀγκαλιά της στίς δρῶσες δυνάμεις τοῦ ῾Ελληνισμοῦ, πού εἶναι ἡ εὐρύτερη πολιτική ἡγεσία, ὁ κόσμος τῶν Γραμμάτων καί τῶν Τεχνῶν, ὁ ἐπιχειρηματικός κόσμος, οἱ ἐργαζόμενοι, καί ζητᾶ τήν βοήθειά των γιά τήν ἐπιτυχία αὐτῆς τῆς προσπάθειας.
Καί ἔρχομαι τώρα στίς σχέσεις Κράτους καί ᾿Εκκλησίας. ῾Η ὀρθόδοξη ᾿Εκκλησία παντοῦ, καί στήν ῾Ελλάδα, ούδέποτε διεξεδίκησε τό ρόλο κράτους ἐν κράτει. Δέν ὑπῆρξε ποτέ ᾿Εκκλησία τοῦ νόμου, ἀλλά τῆς ᾿Ανάστασης. Δέν ἔζησε ποτέ ἀπό τά δικαιώματά της, ἀλλά ἀπό τά θαύματά της. Καί τά δικά της ἐρείσματα εἶναι οἱ ἅγιοί της. Σ’ αὐτό τόν τόπο οἱ ἱστορικές συγκυρίες τήν ἔδεσαν σφικτά μέ τό λαό καίτή θεσμική ἐκπροσώπησή του. ῎Ετσι διαμορφώθηκε ἕνα σχῆμα σχέσεών της μέ τήν Πολιτεία, πού ὁ λαός ἔχει μόνο ἐγκρίνει, ἀλλά καί χαίρεται νά βλέπει τούς δύο κορυφαίους θεσμούς τοῦ ἔθνους νά ἀλλησυμπληρώνονται καί νά συνεργάζονται γιά τό καλό τοῦ Τόπου. ῾Η ᾿Εκκλησία πάντοτε ἐπεδίωξε σχέσεις συνεργασίας, συναλληλίας, σέ βάση ἰσοτιμίας μέ τήν ἑλληνική Πολιτεία. Καί ἡ ἑλληνική Πολιτεία ἀπό τή μεριά της κατανοεῖ τήν ἀνάγκη εἰρηνικῆς συμβίωσης μέ τήν ᾿Εκκλησία. Αὐτό ἀποδεικνύει ἄλλωστε καί ἡ ἀμετάθετη ἀπόφαση τόσο τῆς κυβέρνησης, ὅσο καί τῆς ἀξιωματικῆς ἀντιπολίτευσης νά μή θέσουν κἄν θέμα ἀναθεώρησης τοῦ ἄρθρου 3 τοῦ Συντάγματος κατά τήν προκείμενη σχετική διαδικασία. Βέβαια ὑπάρχουν κάποιοι, πού μέ χαρά θά ἔβλεπαν μιά σύγκρουση μεταξύ ᾿Εκκλησίας καί Πολιτείας, γιά νά ὁδηγήσουν τά πράγματα ἐκεῖ πού θέλουν. ᾿Εμεῖς εἴμαστε ἀταλάντευτα προσηλωμένοι στό ἰδεῶδες τῆς στενῆς συνεργασίας ᾿Εκκλησίας καί Πολιτείας, γιατί βλέπουμε ὅτι αὐτό συμφέρει στό ἔθνος καί αὐτό θέλει καί ὁ λαός μας. Δέν ἀντιδικοῦμε ἑπομένως μέ κανένα, δεόμεθα γιά σύνολη τήν ἡγεσία τοῦ ἔθνους, καί προσευχόμαστε νά εἶναι εὐλογημένοι οἱ ἀγῶνες της γιά τήν προκοπή τοῦ Γένους.
Παραλλήλως ὅμως δέν χαρίζουμε σέ κανένα τό ἀκριβό μας προνόμιο νά ἔχουμε ἄποψη ἐπί τῶν καιριοτέρων ζητημάτων τοῦ τόπου καί νά τήν ἐκθέτουμε ἐλεύθερα, ὅπως τέτοιο δικαίωμα ἔχει σήμερα καί ὁ τελευταῖος πολίτης αὐτοῦ τοῦ τόπου. ῾Η τέτοια παρέμβασή μας δέν συνιστᾶ ἀντιδικία οὔτε ἀμφισβήτηση. Παρεμβαίνουσα ἡ ᾿Εκκλησία βοηθᾶ τήν ἡγεσία, τίς δυνάμεις καί τό λαό στή συνειδητοποίηση τῶν πνευματικῶν διαστάσεων ὁρισμένων ἐπιλογῶν ἤ τάσεων. Γι’ αὐτό καί ὁ λόγος της εἶναι μητρικός, παραμυθητικός, συμβουλευτικός καί οὐδέποτε πολιτικός. Ματαιοπονοῦν, ἑπομένως, ὅσοι ἐπιδιώκουν νά δημιουργήσουν τριβές μεταξύ μας καί νά ἐπωφεληθοῦν ἀπό αὐτές, ναρκοθετώντας τή νέα πορεία μας, γιά εὐνόητους λόγους. ῾Η ᾿Εκκλησία ἑνωμένη ἀντιμετωπίζει τίς προκλήσεις καί ἀνταποκρίνεται στίς ἀνάγκες τῶν καιρῶν. Συμφέρον ἔχουμε ὅλοι νά συνεργασθοῦμε γιά τό κοινό καλό καί γιά τήν προώθηση τῶν καλῶς νοουμένων συμφερόντων τοῦ τόπου μας. Καί εἶμαι βέβαιος ὅτι μέ αὐτό συμφωνεῖ καί ἡ ἑλληνική Κυβέρνηση, πού ἐπιμελῶς ὄχι μόνο ἔχει ἀποφύγει, πρός τιμήν της, κάθε παρέμβαση στά ἐσωτερικά τῆς ᾿Εκκλησίας, ἀλλά καί συνεχίζει τήν διαμορφωμένη ἤδη παράδοση τῆς προηγούμενης συνεννόησης μέ τήν ῾Ι. Σύνοδο, προκειμένης τῆς λήψεως οἱουδήποτε μέτρου πού ἀφορᾶ στήν ᾿Εκκλησία.
Εἶναι μεγάλη ἀνάγκη γιά τήν ᾿Εκκλησία, ἀφοῦ νοικοκυρέψει πρῶτα τά τοῦ οἴκου της, νά ἀποκαταστήσει ἀμέσως τήν ἐπαφή της μέ τήν κοινωνία, νά ἐνεργοποιήσει τίς πνευματικές της δυνάμεις, νά σκύψει ὡς Καλός Σαμαρείτης πρός τόν «περιπεσόντα εἰς τούς ληστάς» σύγχρονο ἄνθρωπο, νά τοῦ χαρίσει τήν εἰκόνα μιᾶς ᾿Εκκλησίας μέ φιλάνθρωπο πρόσωπο Μάνας καί ὄχι μητριᾶς. Στά πλαίσια αὐτῆς τῆς πανστρατιᾶς ἀποβλέπουμε μέ ἐμπιστοσύνη στήν ἀκαδημαϊκή Θεολογία, πού πλουτίζει πνευματικά τό λαό μας. Οἱ δύο Θεολογικές μας Σχολές καί οἱ πανεπιστημιακοί μας δάσκαλοι κατέχουν κεντρική θέση στήν καρδιά μας. Γνωρίζουμε ὅτι καμμιά ἐνέργειά μας δέν μπορεῖ νά εὐδοκιμήσει, ἄν δέν ἔχει θεολογικό ὑπόβαθρο καί πατερική συναίνεση. Γι’ αὐτό καί προσδοκοῦμε μέ ἐνδιαφέρον τή συμμετοχή καί τῶν Σχολῶν μας αὐτῶν στήν ἀνανεωτική μας προσπάθεια. Τά κοινωνικά μας ἐξ ἄλου προβλήματα πολλαπλασιάζοναι κάθε μέρα. ῾Η ἀνεργία κτυπάει τήν πόρτα ἑκατομμυρίων ἀνθρώπων καί μάλιστα νέων, ὁ ρατσισμός καί ἡ ξενοφοβία ἀπειλοῦν μέ ἀλλοτρίωση τήν παράδοσή μας, πολλοί νέοι μας παραδίδονται βορά στή χρησιμοθηρία καί στόν καιροσκοπισμό. Χρειάζεται μιά τολμηρή προσέγγιση τῶν προβλημάτων τῶν νέων καί μιά συνειδητή ἐπαφή μέ τόν κόσμο, χωρίς νά διατρέξουμε τόν κίνδυνο τῆς ἐκκοσμίκευσης ἤ τοῦ λαϊκισμοῦ. Μέσα στά πλαίσια αὐτά θά κινηθοῦμε, μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, πρός πέντε βασικούς ἄξονες.
α) ᾿Εσωτερική ἀναδιοργάνωση πνευματική, διοικητική, ποιμαντική, ἱεραποστολική τῆς ᾿Εκκλησίας. Πρόκειται γιά μιά μεγάλη προσπάθεια ἀναβάθμισης τῆς θείας λατρείας, ἐνίσχυσης τῆς ἱεραποστολῆς, καθιέρωσης τῆς ἐπιμόρφωσης, ὑποστήριξης τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐκπαίδευσης, ἐξασφάλισης στελεχῶν, καλλιέργειας τῆς ἐπικοινωνίας μέ χρήση τῶν σύγχρονων μέσων τῆς ἠλεκτρονικῆς τεχνολογίας, υἱοθέτηση συστημάτων ἐγγυήσεων χρηστῆς διαχείρισης, καλλιέργειας τῶν ἐκκλησιαστικῶν Τεχνῶν, ἀναδιοργάνωσης τῆς ἐνορίας καί ἀναδιάρθρωσής της στά μεγάλα ἀστικά κέντρα.
β) Νεολαία καί προβλήματά της. Μέ ρωμαλεότητα καί τόλμη ὀφείλουμε νά καταπιασθοῦμε οὐσιαστικά μέ τά προβλήματα τῆς Νεολαίας μας. Δείχνοντας ἀγάπη στά παιδιά μας τά πλησιάζουμε μέ ταπείνωση, «μή παροργίζοντές» τα, ἀλλά μιλώντας τους μέ εἰλικρίνεια, μέ πίστη, μέ πειθώ, μέ ἐνάργεια, μέ ἐπίγνωση. Τά μεγάλα προβλήματα τῆς νεολαίας μας, τά ναρκωτικά, τό AIDS, ὁ ἀλκοολισμός, ὁ παρασιτισμός, ἡ ἀνεργία, ἡ βία, τό ἔγκλημα, ἡ ἔλλειψη στοργῆς, ἠ ἀπουσία τῆς οἰκογενειακῆς θαλπωρῆς, ἡ ἀνάγκη γιά ψυχαγωγία, ὅλα αὐτά ἀπαιτοῦν προσευχή, προσοχή, συναντίληψη, ἀγάπη, ἐπιμονή. Καί πέρα τούτων ἡ ἐκπαίδευση τῶν ἑλληνοπαίδων. ῾Η Μητέρα ᾿Εκκλησία ἔχει τά μέσα, θεῖα καί ἀνθρώπινα, γιά νά ἐπιληφθεῖ καί ἐπιτύχει.
γ) Πατρίδα καί Γένος. ῾Η ᾿Εκκλησία αἰσθάνεται νά ἔχει ἀπό τήν ἱστορία τό ρόλο νά συντρέχει τό ἔθνος. Χωρίς νά ἀμφισβητεῖ κανενός τό ἀνάλογο ἐνδιαφέρον δικαιοῦται, χάρη στίς περγαμηνές πού διαθέτει, νά ἐνδιαφέρεται γιά τό μέλλον αὐτοῦ τοῦ λαοῦ, πού εἶναι λαός της. ῾Η γλῶσσα, ἡ παιδεία, οἱ ἀλησμόνητες Πατρίδες, ἡ ἱστορία, ἡ οἰκογένεια, οἱ θεσμοί, τό δημογραφικό πρόβλημα, οἱ πολύτεκνες οἰκογένειες, τά ἰδανικά, οἱ ἀξίες, οἱ ξένοι πού ζοῦν στήν πατρίδα μας, οἱ πρόσφυγες, ἀποτελοῦν πεδίο δράσεως καί τῆς ᾿Εκκλησίας πού ὄχι μόνο ἀναλαμβάνει πρωτοβουλίες, ἀλλά καί συντρέχει ἀνάλογες προσπάθειες τοῦ κράτους ἤ τῆς ἰδιωτικῆς πρωτοβουλίας. ῾Η προστασία τοῦ περιβάλλοντος καί ἡ ἐξασφάλιση ἀειφορίας τῆς γῆς, ὥστε καί οἱ ἑπόμενες γενιές νά μποροῦν νά ἀπολαμβάνουν τά ἀγαθά τῆς γῆς, εἶναι ἀπό τίς ἐκρηκτικές προτεραιότητες.
δ) Κοινωνική μέριμνα. Εἶναι ὁ μεγάλος τομέας τῆς ἀγάπης, στόν ὁποῖον ἡ ᾿Εκκλησία ἤδη τώρα μεσουρανεῖ, μέ ποιότητα προσφορᾶς, μέ ἀνιδιοτέλεια, μέ ἱδρύματα προστασίας ἀνθρώπων κάθε κατηγορίας, μέ παροχές οἰκονομικές καί ἄλλες, μέ ποιμαντική μέριμνα γιά ἀναξιοπαθοῦντες, γιά τή στήριξη ἑνός συστήματος κοινωνικῆς δικαιοσύνης, γιά τήν ἐξυπηρέτηση τῶν ἐργαζομένων, τῶν ἀτόμων μέ εἰδικές ἀνάγκες, γιά τήν ἐπέκταση τοῦ θεσμοῦ τῶν ἐνοριακῶν ἱδρυμάτων, γιά τήν προστασία τῶν κοινωνικά ἀποκλεισμένων.
ε) Νεότερες ἐπιστημονικές κατακτήσεις. Θέματα βιοηθικῆς, γενετικῆς τεχνολογίας, ἡ εὐθανασία, ἡ τεχνητή γονιμοποίηση, ἡ κλωνοποίηση, οἱ μεταμοσχεύσεις κ.λπ. εἶναι νέα θέματα μέ ἠθικές παραμέτρους. ῾Η ᾿Εκκλησία καλεῖται ἤδη νά διατυπώσει τήν ἄποψή της. ῞Ολοι θέλουν νά τήν ἀκούσουν. Πρέπει νά ἀνταποκριθοῦμε.
Σεβαστοί καί ἀγαπητοί μου,
Μέ ὅσα σᾶς εἴπαμε, περιγράψαμε μέκάθε δυνατή συντομία τύς κύριους ἄξονες περί τούς ὁποίους θά θελήσουμε νά κινηθοῦμε, σύν Θεῷ, κατά τήν ἄσκηση τῶν Πρωθιεραρχικῶν μας καθηκόντων, μέ τήν συμπαράσταση τῶν ἁγίων ἀδελφῶν ᾿Αρχιερέων. Παρακαλοῦμε τούς ἀκροατές τῶν λόγων μας νά θελήσουν νά μᾶς συναγωνισθοῦν μέ τίς προσευχές τους καί μέ τήν παροχή τῆς εὐπρόσδεκτης συναντίληψής των. ᾿Αναγνωρίζουμε τήν προσωπική μας σμικρότητα ἀλλά καί τό μέγεθος ἐκείνου, πού ὡς ᾿Εκκλησία ἐκπροσωποῦμε. ῾Ο λαός μας δικαιοῦται νά ἐλπίζει. Φέρνουμε τό μήνυμα τῆς ἄνοιξης καί τῆς αὐτοπεποίθησης. Μποροῦμε νά ζήσουμε καί νά προκόψουμε. Μποροῦμε νά δώσουμε τό πνευματικό μας στίγμα. Δικαιούμεθα νά ἀτενίζουμε μέ αἰσιοδοξία τό μέλλον. ῾Ο ῾Ελληνισμός καί ἡ ᾿Ορθοδοξία ἀξίζουν καί μποροῦν τό καλύτερο. Κάτω ἀπό τήν προστατευτική ὀμπρέλλα των ἄς κινήσουμε ὡς λαός γιά μιά νέα προσπάθεια καταξίωσης. Μακρυά μας τά συμπλέγματα μειονεξίας. ῾Η ᾿Ορθοδοξία εἶναι ᾿Ανάσταση. ῾Η νεολαία μας ἀξίζει τήν ἀγάπη καί τήν προσοχή μας. ῾Η ἀνατολή τῆς νέας χιλιετίας, ἡ συμμπλήρωση δηλ. 2000 χρόνων ἀπό τή Γέννηση τοῦ Κυρίου ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι ἕνα ὁρόσημο στήν ἱστορία τοῦ κόσμου, μᾶς βρίσκει ὅλους προσηλωμένους μέ τό βλέμμα τῆς ψυχῆς πρός τό μέλλον. ῾Ο ἑορτασμός τῆς ἐπετείου ἐδῶ στήν ῾Ελλάδα, θά πρέπει νά εἶναι λαμπρός καί ξεχωριστός γιά τό μήνυμα πού κομίζει καί πού μᾶς ἀφορᾶ ὅλους. Καθώς δέ πλησιάζει καί τό ἔτος 2004 μέ τήν ᾿Ολυμπιάδα στήν ᾿Αθήνα, θά ἐπιληφθοῦμε κι ἐμεῖς ὡς ᾿Εκκλησία γιά τήν προβολή σέ παγκόσμιο ἐπίπεδο τῆς πνευματικῆς κληρονομιᾶς μας καί τῆς πανανθρώπινης πρότασης γιά ζωή, πού ὡς ῾Ελληνορθόδοξοι ἐκπροσωποῦμε.
Παιδιά μου, σήμερα αὐτός πού σᾶς μιλᾶ, παίρνει ἐπάνω του τήν εὐθύνη γιά τίς ἀπέναντί σας ἁμαρτίες ὅλης τῆς γενιᾶς του, καί σᾶς ζητᾶ συγγνώμη. Θελει ὅμως ταυτόχρονα νά σᾶς πεῖ πώς καμμιά ἁμαρτία δική μας, καμμιά ἀστοχία δική σας δέν μπορεῖ νά σᾶς κλείσει τό δρόμο πρός τήν καταξίωση. Τά ἀδιέξοδα πλήθυναν. Τώρα ἡ ἀδυσώπητη ἀνάγκη σᾶς καλεῖ σέ ἀπόφαση.«῞Οταν ἀλύπητη βαρειά ξεσπᾶ ἡ ἀνάγκη καί προστάζει, ἀνάξιος εἶναι ὅποιος διστάζει» (Κ. Παλαμᾶς). ῾Υπάρχει ἕνας χῶρος, πού δέν θά σᾶς προδώσει ποτέ. Εἶναι ὁ χῶρος τῆς ᾿Εκκλησίας. ᾿Ελᾶτε σ’\αὐτόν, ἐλᾶτε στήν πίστη, ἐλᾶτε στό Χριστό.Θά βρῆτε ὅ,τι ἔχετε χρόνια τώρα στερηθεῖ. Καί μαζί τήν ἀληθινή ἐλευθερία, τήν ἀληθινή δικαιοσύνη, τήν ἀληθινή ἀλήθεια. ῾Ο ᾿Αναστάς Χριστός, παιδιά μου, νά εἶναι μαζί σας.
«῾Η χάρις τοῦ Κυρίου ῾Ημῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί Πατρός καί ἡ κοινωνία τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος, εἴη μετά πάντων ὑμῶν. ᾿Αμήν». μ