Σχετικά με την συμπεριφορά προς τούς εχθρούς συμβούλευε:
— Πρέπει ν' άγωνιζώμεθα, παρ' όλη την αντίδραση μας, να κάνουμε κάποια καλοσύνη προς τούς εχθρούς μας.
—Πάτερ, ερώτησε κάποιος, όταν ένας δεν είναι καλά στην υγεία του και συμβαίνει να ερεθίζεται και να εκνευρίζεται εύκολα, έχει ενοχή γι' αυτό;
—Άκου, αδελφέ μου, του αποκρίθηκε. Κανένας δεν πρέπει να δικαιολογεί την νευρικότητα του. Δεν φταίει σ' αυτό ή αρρώστια του, αλλά ό εγωισμός του. Ή Αγία Γραφή, τί μας λέει; «Οργή ανδρός δικαιοσύνη Θεού ου κατεργάζεται» (Ίακ. α' 20). Δηλαδή, ή οργή παρασύρει τον άνθρωπο στο κακό και δεν τον αφήνει να πράξη την αρετή και την δικαιοσύνη πού απαιτεί ό Θεός. Ας προσέξουμε και τούτο: Να μην είμαστε ποτέ βιαστικοί και ανυπόμονοι. Μ' αυτόν τον τρόπο θα προφυλασσώμεθα από τον εκνευρισμό και την οργή.
Για την απόκτηση της αγάπης συνιστούσε: —Εάν βλέπεις πώς δεν υπάρχει μέσα σου αγάπη και επιθυμείς να την απόκτησης, άρχισε να κάνης αγαθοεργίες, έστω και χωρίς Αγάπη και ό Κύριος βλέποντας τον πόθο σου και τις προσπάθειες σου θα σου εμφύτευση μέσα σου την αρετή αύτη.
Όταν έβλεπε ό στάρετς ανθρώπους να φλυαρούν συνεχώς περί αρετής και ευσέβειας, τούς ανέφερε το ρητό του Αποστόλου Παύλου" «ουκ εν λόγω ή βασιλεία του Θεού, άλλ' εν δυνάμει» (Α' Κορ. δ' 20). Δηλαδή όχι τα ωραία λόγια, αλλά ή παρουσία της δυνάμεως του Αγίου Πνεύματος δείχνει ότι εγκαθιδρύθηκε μέσα μας ή βασιλεία του Θεού. Γι' αυτό έλεγε: «Πρέπει λιγότερο να φλυαρούμε και περισσότερο να σιωπούμε». Και συνέχιζε με χάρι: «Κανέναν να μη κατακρίνουμε και όλους να τούς τιμούμε».
Αναρίθμητοι μοναχοί πλησίαζαν τον στάρετς και ζητούσαν τις συμβουλές του και τις διδασκαλίες του για την μοναχική ζωή.
Ας τον παρακολουθήσουμε κι' εμείς στις σοφές του ασκητικές παραινέσεις, αρχίζοντας από εκείνες πού απηύθυνε στην Ηγουμένη του Σαμορντίνου Ευφροσύνη.
«Πριν πέσεις να κοιμηθείς σταύρωσε το κελί σου και το κρεβάτι σου λέγοντας, «Άναστήτω ό Θεός και διασκορπισθήτωσαν οι εχθροί αυτού...».— Μόλις ξυπνήσεις το πρωί ν' αναφωνείς, «Δόξα σοι ό Θεός!». Έτσι έκανε και ό στάρετς Μακάριος. Και να μη φέρνεις στον νου σου τα όνειρα πού είδες.— Την ώρα πού εργάζεται ο μονάχος πρέπει να προσεύχεται.— Να μην αφήνετε τον κανόνα ή τις Ακολουθίες χάριν της εργασίας. Προσοχή στο σημείο αυτό, για να μη σας τιμωρήσει ό Θεός.— Να διαβάζεις το πρωί, πριν από την εργασία, κάτι πνευματικό, και κατά την διάρκεια της μέρας να το αναμασάς. Να κάνης δηλαδή όπως τα πρόβατα. Την ήμερα πού κοινωνείς να διαβάζεις περισσότερο και μάλιστα από την Καινή Διαθήκη.
Ιδιαίτερα σου συνιστώ την προς Έφεσίους Επιστολή και την Αποκάλυψη.— Όταν πέφτεις σε κατάκριση, να λες στον εαυτό σου: «Ύποκριτά, έκβαλε πρώτον την δοκόν εκ του οφθαλμού σου». —
Τρεις είναι οι βαθμοί της ταπεινοφροσύνης. Ό πρώτος, να υποτάσσεσαι στους μεγαλύτερους και να μην υπερυψώνεσαι στους ίσους. Ό δεύτερος, να υποτάσσεσαι στους ίσους και να μην υπερυψώνεσαι στους μικρότερους. Και ό τρίτος, να υποτάσσεσαι στους μικρότερους και να θεωρείς τον εαυτό σου ίσο με τα ζώα και ανάξιο να συναναστρέφεται με ανθρώπους. — Να μην επιτρέπεις να σε επαινούν.
Από τους επαίνους δεν προκύπτει κανένα όφελος.
Οι πολλοί έπαινοι και οι πολλές τιμές και υποκλίσεις μπορεί να έχουν άσχημες συνέπειες. Στο βιβλίο του Άββά Βαρσανουφίου αναφέρεται ότι το σώμα του Άββά Σερίδου στην εκταφή βγήκε τυμπανιαίο. Γιατί; Διότι ήταν σπουδαίος και ξακουστός Γέροντας, και τιμήθηκε πολύ στην ζωή του. — Στην ομιλία σου να μη χρησιμοποιείς το «εγώ». Ό Ηγούμενος Μωυσής ποτέ δεν το μεταχειριζόταν. Πάντοτε έλεγε «εμείς» ή «αυτό είναι εκ πείρας αποδεδειγμένο». — Τα μάτια σου να κοιτάζουν κάτω. Να θυμάσαι ότι «γη ει και εις γήν άπελεύση». — Να διαβάζεις τους λόγους «Περί ταπεινοφροσύνης», «Περί συνειδήσεως» και «Περί θείου φόβου» του Άββά Δωροθέου».
Συνομιλώντας ό στάρετς με κάποιον αδελφό — ό λόγος ήταν για την ευχή του Ιησού και για τούς απρεπείς λογισμούς — του διηγήθηκε την έξης εντυπωσιακή περίπτωση:
—Ερώτησε ένας αδελφός τον άλλον «Ποιος σου έμαθε την ευχή του Ιησού»; κι' εκείνος του απήντησε'
«Οι δαίμονες». «Μα είναι δυνατόν αυτό»; ((Βεβαίως. Αυτοί με πολεμούσαν με αισχρούς λογισμούς, εγώ αμυνόμουν λέγοντας την ευχή κι' έτσι την έμαθα καλά».
—Μπάτουσκα, ερώτησε κάποιος μοναχός τον π. Αμβρόσιο, τί να κάνω; Την ώρα του κανόνος γεμίζει το μυαλό μου με χίλιους δυο λογισμούς.
Ή απάντησης του στάρετς ήταν μία χαριτωμένη
διήγησης:
—Άκου, αδελφέ μου. Ένας αρχοντοχωριάτης καθισμένος στο άλογο του βρέθηκε εμπρός σ' ένα παζάρι. Έπρεπε να το διάσχιση από την μία άκρη ως την άλλη.
Κόσμος, φωνές, φασαρία, κακό! Εκείνος όμως δεν ενδιαφερόταν τί γίνεται γύρο) του. 0ι άλλοι την δουλειά τους κι' αυτός την δική του. Το μόνο πού έκανε ήταν να σπρώχνει το άλογο, φωνάζοντας συνεχώς ντε -ντέ, ντε - ντέ. Έτσι σιγά-σιγά πέρασε την αγορά. Παρόμοια να κάνης και σύ. Να κοιτάς στην προσευχή σου και να μη δίνης καμία σημασία στους λογισμούς.
Συχνά, όταν ήταν ή συζήτησις για την προσευχή, τόνιζε την αξία της ευχής του Ιησού.
—Να επιμείνεις πολύ έλεγε σ' ένα πνευματικό του τέκνο, στην ευχή του Ιησού. Αυτή θα καθησύχαση την ψυχή σου περισσότερο και από έναν μεγάλο κανόνα προσευχών. Αυτή θα σου φέρει και ταπεινό φρόνημα.
Αναφερόμενος στις βασικές αρετές του μονάχου έλεγε:
— Για να γίνει κανείς μοναχός, πρέπει να είναι φτιαγμένος ή από σίδερο ή από χρυσάφι. Το σίδερο σημαίνει την μεγάλη υπομονή και το χρυσάφι την μεγάλη ταπείνωση.
Κάποια φορά ερωτήθηκε: —Γιατί, πάτερ, στον Ηγούμενο δόθηκε ή εξουσία να μεταχειρίζεται τούς μοναχούς σαν δουλοπάροικους;
—Κάτι περισσότερο από δουλοπάροικους, απήντησε. Γιατί οι δουλοπάροικοι υβρίζουν από πίσω τα αφεντικά τους, ενώ οι μοναχοί ούτε αυτό μπορούν να το κάνουν.
Ό π. Γεννάδιος, μοναχός της Μονής, διηγείτο κάτι πολύ ενδιαφέρον:
—Δέκα χρόνια μετά τον ερχομό μου στην Οπτινα ανέλαβα βοηθός κηπουρού. Επειδή υπήρχε πολλή εργασία στους κήπους, μας βοηθούσαν και διάφοροι κοσμικοί, γυναίκες κυρίως, οι όποιοι φυσικά πληρώνονταν από την Μονή. Είχα δέκα χρόνια να έρθω σε επαφή με κοσμικούς. Η συνεργασία μαζί τους με ενοχλούσε στους λογισμούς. Μία μέρα μαζί με άλλους αδελφούς πήγα στο κελί τού στάρετς, στην Σκήτη. Όταν βγήκε από το δωμάτιο του, μας είδε όλους και μας έδωσε την κοινή ευλογία. Εν συνεχεία μου έριξε ένα προσεκτικό βλέμμα. Λες και διάβασε την εσωτερική μου κατάσταση σήκωσε το χέρι του και με τον αγκώνα του σκέπασε πολλές φορές τα μάτια του. Δεν άργησα να ερμηνεύσω την ενέργεια του. Ήταν σαν να μου έλεγε: (Αν θέλεις να ησυχάσουν οι λογισμοί, να προσεχής την όραση, να προφυλάττης τα μάτια σου».
Αυτά και άλλα πολλά δίδασκε ό στάρετς και διέτρεφε έτσι τα πρόβατα τού Χριστού.
ΣΤΑΡΕΤΣ ΑΜΒΡΟΣΙΟΣ . ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ