Στη συνέχεια θα αναφερθώ σε δύο ακόμη είδη απαισιοδοξίας, χωρίς να έχω πρόθεση να εξαντλήσω όλο το θέμα.
Γνωρίζω πώς δεν υπάρχει πιο απαισιόδοξο θέμα, από το να μιλάμε για την απαισιοδοξία. Γι' αυτό το λόγο θα είμαι σύντομος απέναντι σας, για να μην εξαντλήσω την υπομονή σας. Ή απαισιοδοξία καμιά φορά καταλαμβάνει ολόκληρες μέρες τούς ανθρώπους και την υπομένουν. Επομένως υπομείνετε κι εσείς εμένα για λίγα ακόμη λεπτά.
Αυτά τα δύο είδη απαισιοδοξίας κυβερνούν τις νεανικές σας καρδιές περισσότερο από τα είδη απαισιοδοξίας στα όποια ήδη αναφέρθηκα.
Ας μου επιτρέψετε να σάς μιλήσω προσωπικά. Γνωρίζω πώς αυτού του είδους ή απαισιοδοξία καταλαμβάνει τον καθένα μας προσωπικά. Την έχω νιώσει και εγώ. Βρίσκεστε σε μία ηλικία πού ό κάθε άνθρωπος ψάχνει τον εαυτό του και προσπαθεί να τον κρίνει. Πια ποιά πράγματα είμαι ικανός;' 'Πόσο αξίζω;' Τέτοιες ερωτήσεις θέτετε στο ν εαυτό σας και ψάχνοντας απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτές, συγκρίνετε τον εαυτό σας με σημαντικά ιστορικά πρόσωπα.
Αν το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρισης είναι αρνητικό για σάς, τότε αρχίζετε να γίνεστε απαισιόδοξοι. Ποιόν από εσάς δεν άγγιξαν τα λόγια του Καίσαρα, τα όποια πρόφερε μπροστά από το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου: «Αυτός στην ηλικία μου κατέκτησε όλο τον κόσμο και εγώ ακόμη δεν έχω κάνει τίποτε». Και εσείς δεν θέσατε το ίδιο ερώτημα στον εαυτό σας, σκεπτόμενοι τον κάθε μεγάλο άνθρωπο, πού για τη ζωή του και για το έργο του ακούσατε και διαβάσατε στο σχολείο;
Συγκρίνετε τον εαυτό σας με τούς μεγάλους αρχιστράτηγους. Ξεπροβάλλει στα μάτια σας ό Ναπολέων και τρομάζετε λόγω της μεγαλοσύνης του και εξαιτίας της δικής σας μηδαμινότητας και έτσι χάνετε την εμπιστοσύνη στον εαυτό σας και ψιθυρίζετε: «Ό Ναπολέων είναι βουνό και εγώ μόνον ένα χαλικάκι του βουνού αυτού».
Συγκρίνετε τον εαυτό σας με τούς μεγάλους στοχαστές. Ξεπροβάλλει στα μάτια σας ό Πλάτων, τρομάζετε και ή απαισιοδοξία αρχίζει να κυβερνάει την καρδιά σας.
Είτε συγκρίνετε τον εαυτό σας με μεγάλους πατριώτες και ή ψυχή σας γεμίζει με περιφρόνηση για τον εαυτό σας.
Αγαπάτε την ποίηση και θέλετε να γίνετε ποιητές. Όταν όμως σκεφτείτε, πώς το να γίνετε ποιητές σημαίνει πώς ανήκεις στην ιδία ομάδα με τον Βιργίλιο, τον Μίλτων και με τον Γκαίτε, τότε αισθάνεστε ντροπή και πάνω στην απελπισία σχίζετε τούς στίχους σας και τούς ρίχνετε στη φωτιά.
Είτε επιθυμείτε να γίνετε επιστήμονες. Αλλά όταν δείτε πώς επιστήμονες είναι ό Νεύτων, ό Χέρσελ, τότε εσείς απελπίζεστε και βάζετε τα χέρια σας πάνω στο κεφάλι σας.
Αγαπάτε τη μουσική, αλλά εκεί ανήκει ό Μότσαρτ.
Αγαπάτε τη γλυπτική, αλλά στην ομάδα των γλυπτών υπάρχει ό Μιχαήλ Άγγελος.
Συγκρίνετε τον εαυτό σας με ανθρώπους, πού αναμόρφωσαν την κοινωνία. Τέτοιοι αναμορφωτές ήταν ό Σόλων, ό Λυκούργος, ό Άλφρεντ ό Μέγας και ό Μέγας Πέτρος.
Συγκρίνετε έτσι τον εαυτό σας, και κρίνοντας τον, τον υποτιμάτε και γίνεστε απαισιόδοξοι.
Τέτοιος πεσιμισμός μπορεί να σας οδηγήσει είτε σε μία ανήθικη και έκλυτη ζωή, είτε σε μία απάθεια, είτε στην αυτοκτονία. Εξετάζοντας τον κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας, βρίσκετε ασύγκριτα σημαντικές ιδιοφυΐες. Καθώς παντού βρίσκετε παραδείγματα τελειότητας, σας φαίνεται πώς ή ανθρωπότητα έχει ήδη επιδείξει τη μεγαλοσύνη της στο παρελθόν και πώς οι σημερινοί άνθρωποι δεν μπορούν να συγκριθούν με τούς ανθρώπους του παρελθόντος. Νομίζετε πώς εσείς ειδικά είστε ένα «τίποτε» σε σχέση με εκείνους τούς ανθρώπους του παρελθόντος, πού εμπνέουν το σεβασμό.
Όμως μη φοβάστε! Ή απαισιοδοξία σας είναι παράλογη και ανόητη. Ό φόβος σας είναι φόβος του μικρού αετού, πού από τη φωλιά του βλέπει από ψηλά τον αετό, το γονιό του, πού πετάει χωρίς φόβο με απλωμένα φτερά και απελπίζεται, επειδή είναι καταδικασμένος να κάθεται στη φωλιά, γυμνός και αδύναμος, παίρνοντας φαγητό από το ράμφος του γονιού του.
Έχετε θάρρος! Γιατί ό Ναπολέοντας, ό μεγάλος αρχιστράτηγος, για κάποιο χρονικό διάστημα ήταν απλός στρατιώτης και ποτέ δεν ονειρεύτηκε πώς θα είχε τόσο δοξασμένο μέλλον.
Ό Πλάτωνας στην ηλικία σας ήταν απελπισμένος, επειδή δεν μπορούσε να γράφει στίχους όπως ό Όμηρος. Μελετούσε συνεχώς τον Όμηρο και προσπάθησε να τον μιμηθεί. Κάθε στίχο όμως πού έγραψε τον έσκισε και τον πέταξε στη φωτιά. Και ό Πλάτων, όπως φαίνεται έψαχνε τον εαυτό του και τον υποτιμούσε στη νεαρή ηλικία. Δεν υποψιαζόταν τη δόξα πού ή πρόνοια του είχε επιφυλάξει για το μέλλον.
Ό Φραγκλίνος μια μέρα περπατούσε άνεργος στους δρόμους της Φιλαδέλφειας της Αμερικής, ψάχνοντας ανυπόμονα για εργασία και κανείς δεν γυρνούσε να τον κοιτάξει. Βρήκε δουλειά και δούλεψε σε τυπογραφείο, χωρίς να είναι απαισιόδοξος εξαιτίας της χαμηλής του θέσης. Αυτόν τον ίδιο, μια άλλη μέρα, μετά από κάποιο διάστημα, θα τον χαιρετούσε ολόκληρη ή Φιλαδέλφεια με κανονιοβολισμούς, σαν πατέρα όλης της Αμερικής.
Οι χωριάτες πού έζησαν στις αρχές του 19ου αιώνα στην περιοχή των Βαλκανίων, λόγω της τουρκικής κατοχής είχαν δικαίωμα μόνο να οργώνουν και να σιωπούν. Ή πίστη τους όμως θέρμαινε την καρδιά τους και ή απαισιοδοξία δεν άγγιζε την ψυχή τους. Δεν σκέφτηκαν να παρατήσουν το άροτρο και να βρουν μίαν άλλη δουλειά. Το όργωμα και ή σιωπή ήταν ή απασχόληση των ιδίων και των προγόνων τους για τέσσερις αιώνες. Εσείς γνωρίζετε ποιά ήταν ή συνέχεια. Μια μέρα οι χωριάτες των Βαλκανίων παράτησαν το αλέτρι τους και πήραν τα γιαταγάνια τους και έπαψαν τη σιωπή τους. Από χωριάτες έγιναν ήρωες και νίκησαν τη δύναμη εκείνη, από την οποία νικήθηκε ή βυζαντινή αυτοκρατορία. Έγιναν πολιτικοί και αναμορφωτές, μεταρρυθμιστές και αρχηγοί, χωρίς να είναι ποτέ απαισιόδοξοι σε καμιά απασχόληση.
Ή ιστορία των βαλκανικών λαών δεν εμπεριέχει την απαισιοδοξία. Ακόμη και ή πιο σκοτεινή περίοδος της ιστορίας μας, έδωσε έμπνευση για μία λαμπρή ηρωική ποίηση. Ακόμη και οι τυφλοί άνθρωποι μας ήταν αισιόδοξοι. Μήπως κάποιος από εσάς θέλει να γράψει μελέτη για τούς τυφλούς μας λυράρηδες πού έζησαν παλιά; Εγώ σας βεβαιώνω πώς ανάμεσα στους τυφλούς μας χωριάτες, μπορεί να βρει αρκετές Έλένες Κέλλερ. Δεν σας λέω: να μην είστε απαισιόδοξοι, επειδή οι τυφλοί δεν ήταν απαισιόδοξοι. Αναφέρομαι σε κάτι πιο σημαντικό: μην είστε απαισιόδοξοι, επειδή ή απαισιοδοξία σας δεν έχει βάση. Μην είστε απαισιόδοξοι ειδικά όσον άφορα την προσωπικότητα σας, επειδή ακόμη δεν μπορείτε να προβλέψετε σε ποιό τομέα θα είστε σημαντικοί. Να δουλεύετε, επειδή αν εργάζεστε δεν θα είστε απαισιόδοξοι. Επιλέξετε είτε την ενεργητικότητα και εργασία είτε την απαισιοδοξία.
Αν δεν μπορείτε να γίνετε Ναπολέοντας, αυτό δεν σημαίνει πώς γενικά δεν μπορείτε να γίνετε σημαντικοί αρχιστράτηγοι. Αν δεν μπορείτε να είστε ό Πλάτωνας, αυτό δεν σημαίνει πώς δεν μπορείτε να γίνετε σημαντικοί στοχαστές. Και αν δεν μπορείτε να είστε ό Βιργίλιος, αυτό δεν σημαίνει πώς δεν μπορείτε να γίνετε σημαντικοί ποιητές. Υπάρχουν πολλοί σημαντικοί αρχιστράτηγοι, πολλοί μεγάλοι στοχαστές, πολλοί σημαντικοί ποιητές, πολλοί αξιόλογοι άνθρωποι σε πολλούς τομείς.
Ωραίο είναι να θέλετε να είστε σημαντικοί άνθρωποι. Αυτό είναι καλό μόνον όταν εργάζεστε, αγωνίζεστε, παλεύετε να είστε σημαντικοί. Κακό είναι όταν μόνο επιθυμείτε να είστε σημαντικοί και δεν δουλεύετε καθόλου, δεν εργάζεστε, δεν αγωνίζεστε για να φτάσετε εκεί.
Εάν επιθυμείτε μία σημαντική θέση στην κοινωνία και εργάζεστε σκληρά γι' αυτό, δεν θα είστε απαισιόδοξοι. Εάν το μόνο πού επιζητάτε είναι να είστε σημαντικοί και δεν εργάζεστε, δεν αγωνίζεστε καθόλου, τότε θα είστε απαισιόδοξοι. Επιλέξτε ή δουλειά ή απαισιοδοξία.
Το να είναι κανείς σημαντικός, νεαροί μου φίλοι, δεν είναι θέμα τύχης όπως ή κλήρωση του λαχείου. Καταχτιέται με τεράστιο κόπο, συνεχή αδιάκοπη εργασία.
Πρέπει χωρίς να σκέφτεστε την κούραση, να καλλιεργείτε το μυαλό σας και να δυναμώνετε τη θέληση σας, γιατί πρέπει να αποκτήσετε φωτισμένο μυαλό και δυνατή θέληση, τότε πού θα έχετε δημόσια αξιώματα. Σε οποιοδήποτε καθήκον ή υπηρεσία σας τοποθετήσει ή πρόνοια, θα είστε σημαντικοί μόνον, εάν θα έχετε φωτισμένο μυαλό και δυνατή θέληση. Δεν είναι αλήθεια πώς δεν έχετε ικανότητες. Μην παραπονιέστε γι' αυτό. Σπάνιο είναι να βρει κανείς ανθρώπους χωρίς Ικανότητες.
Αυτοί αποτελούν εξαίρεση. Εγώ προσωπικά πιστεύω πώς δεν υπάρχουν άνθρωποι πού δεν έχουν ικανότητες. Αλλά ας πούμε πώς εσείς πιστεύετε μέσα σας, πώς έχετε μόνο μια μικρή ικανότητα. Και πάλι, δεν πρέπει να θάψετε αυτή τη μικρή Ικανότητα, όπως έθαψε το τάλαντο του εκείνος ό παράλογος βασιλικός σκλάβος στην παραβολή του Ευαγγελίου. Είστε υποχρεωμένοι να καλλιεργείτε και να αναπτύσσετε τις Ικανότητες σας. Σας είναι σίγουρα γνωστό τί έκανε ό Δημοσθένης, ό μεγάλος Έλληνας ρήτορας, για να βελτιώσει τη ρητορική του ικανότητα. Και εσείς πρέπει να καταβάλλετε μεγάλη προσπάθεια για τον εαυτό σας, όπως έκανε ό Δημοσθένης.
Μη θάβετε τις ικανότητες σας, αλλά αναπτύξτε τα δώρα πού σας δόθηκαν και έτσι θα απομακρύνεστε από την απαισιοδοξία.
Εν τέλει θέλω να πω κάτι για την απαισιοδοξία σας σε σχέση με το λαό σας. Θα ήθελα κάποια φορά, να μιλήσω ξεχωριστά γι' αυτό το θέμα, γιατί είναι εκτενές και οξύ. Προς στιγμή όμως θα επισημάνω μόνο μερικές όψεις αυτού του θέματος, λόγω του χρόνου πού μου έμεινε να μιλήσω.
ΟΜΙΛΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ