Τα κηρύγματα που αρχίζουμε, αδελφοί χριστιανοί, θα έχουν τον γενικό τίτλο ΠΑΤΕΡΙΚΑ. Θα μιλάμε για τον βίο και την διδασκαλία των αγίων Πατέρων. Ζητάμε την αγία τους ευχή, για να νοήσουμε την ωραία διδασκαλία τους και να ωφεληθούμε από αυτήν.
1. Το πρώτο βιβλίο που συναντάμε στην σειρά των πατερικών κειμένων είναι μία επιστολή του αγίου Κλήμεντος, Επισκόπου της Ρώμης, την οποία αυτός απηύθυνε προς την Εκκλησία της Κορίνθου. Για τον άγιο αυτόν Πατέρα δεν γνωρίζουμε πολλά. Λέγουν ότι ήταν συνεργάτης του αποστόλου Παύλου (βλ. Φιλιπ. 4,3). Και λέγει ακόμη ο Συναξαριστής του ότι εξορίστηκε από τον αυτοκράτορα Τραϊανό πέρα από τον Εύξεινο Πόντο και, αφού έπαθε πολλά βασανιστήρια, τελικά τον έρριξαν στην θάλασσα με σιδερένια άγκυρα στον λαιμό του. Τον εορτάζουμε στις 24 Νοεμβρίου.
2. Στην εποχή του αγίου Κλήμεντα, του επισκόπου αυτού της Ρώμης, ξέσπασε στην Εκκλησία της Κορίνθου μία κρίση. Ακούστε, αγαπητοί μου, τί συνέβηκε. Μερικοί λαϊκοί χριστιανοί της Κορίνθου, που παρίσταναν τους «ζηλωτές», αλλά ήταν «φιλόνικοι» (45,1), άνθρωποι δηλαδή που αγαπούσαν τους καυγάδες, ήθελαν να αλλάξουν την εκκλησιαστική κατάσταση στην περιοχή τους, να διώξουν τους λειτουργούς της Εκκλησίας και να βάλουν άλλους, που αυτοί τους νόμιζαν για καλύτερους. Αυτό το κίνημα προκάλεσε μεγάλη ταραχή, γι᾽ αυτό και ο άγιος Κλήμης αναγκάστηκε να στείλει από την Ρώμη που βρισκόταν μία επιστολή προς την Εκκλησία της Κορίνθου. Στην επιστολή του αυτή δίνει λύση στο πρόβλημα που δημιούργησαν τα λίγα εκείνα πρόσωπα που φαίνονταν μεν ως ζηλωτές, αλλά ο άγιος τα χαρακτηρίζει «προπετή» και «αυθάδη» πρόσωπα. Η λύση είναι η εξής: Η θέση των Επισκόπων στην Εκκλησία είναι μόνιμη και δεν εξαρτάται από την θέληση μερικών χριστιανών. Και είναι μόνιμη η θέση των Επισκόπων στην Εκκλησία, γιατί αυτοί έχουν «Αποστολική Διαδοχή». Τους λειτουργούς που κατέστησαν οι Απόστολοι και οι διάδοχοί τους δεν μπορεί να τους αντικαταστήσει κανένας! Δεν είναι δηλαδή, χριστιανοί μου, οι Επίσκοποι και όλοι οι λειτουργοί της Εκκλησίας σαν τους υπαλλήλους του κράτους, ώστε ο καθένας να μπορεί να τους εκτοπίζει όποτε θέλει. Αυτή η θέση του αγίου Κλήμεντα, Επισκόπου Ρώμης, ήταν χρυσό κλειδί, για να λύσει το εκκλησιαστικό πρόβλημα της Κορίνθου και να κοπάσει την ταραχή που δημιουργήθηκε στην Εκκλησία της.
3. Όλη η Επιστολή του αγίου Κλήμεντα είναι εξήντα πέντε κεφάλαια και χωρίζεται σε δυό μέρη. Στο πρώτο μέρος (κεφ. 1-36) ο άγιος απευθύνεται στους χριστιανούς της Κορίνθου και ιδιαίτερα σ᾽ αυτούς που προκάλεσαν την ταραχή και τους λέει να μετανοήσουν, να είναι ταπεινοί και να μη ζητούν, λαϊκοί αυτοί, να κατευθύνουν το ποίμνιο του Χριστού (16,1). Τους λέει ακόμη να είναι υπάκοοι, σαν τον ήλιο και τα αστέρια, που ακολουθούν την τροχιά που τους έθεσε ο Θεός (20,3). Στο δεύτερο μέρος της Επιστολής (κεφ. 37-61) ο άγιος Κλήμης λέει ότι δεν πρέπει να διαπληκτίζονται οι χριστιανοί και να προξενούν ταραχές στην Εκκλησία. Όποιος το κάνει αυτό, λέει, αμαρτάνει στο Σώμα του Χριστού, γιατί αυτό είναι η Εκκλησία. «Ίνα τί διέλκομεν – λέγει – και διασπώμεν τα μέλη του Χριστού και στασιάζομεν προς το Σώμα το ίδιον;» (46,7).
Στην συνέχεια, αδελφοί μου, θέλω να σάς πω μερικά χαρακτηριστικά στοιχεία που βρίσκουμε μόνο στην Επιστολή του αγίου Κλήμεντος.
4. Η Επιστολή αυτή κλείνει με μία ωραία προσευχή (κεφ. 59-61), η οποία φαίνεται ότι θα λεγόταν από τους χριστιανούς της Ρώμης στην λατρεία και στις ιδιωτικές τους προσευχές. Η προσευχή αυτή είναι σπουδαία, γιατί διακηρύσσει από παλαιά την πίστη στην θεότητα του Ιησού Χριστού, τον Οποίον ονομάζει «ηγαπημένον παίδα του Πατρός» (59,2) και «αρχιερέα και προστάτην των ψυχών ημών» (61,3). Αλλά και γενικά το κείμενο της Επιστολής μας αναφέρεται συχνά στον Ιησού Χριστό και με σημεία από την Παλαιά Διαθήκη ομιλεί για το λυτρωτικό Του Αίμα (49,6. 12,7).
5. Το κείμενο που μελετούμε λέει πολλά για την ανάσταση των νεκρών (κεφ. 24-25). Η ημέρα και η νύχτα κηρύττουν την ανάσταση. Η νύχτα είναι ο θάνατος, αλλά ανατέλλει ο ήλιος και έχουμε ημέρα. Έχουμε ανάσταση! Όταν ρίχνουμε τους σπόρους της γης είναι σαν να θάπτουμε ένα πεθαμένο. Αλλά από τους θαμμένους αυτούς σπόρους ξεπετάγονται θάμνοι και δένδρα. Αυτοί οι σπόροι κηρύττουν την ανάσταση! Αλλά για την ανάσταση ο άγιος Κλήμης μιλάει για ένα όρνεο που λέγεται Φοίνικας. Όταν πεθαίνει το όρνεο αυτό και σαπίζει το σώμα του, γεννιέται ένα σκουλήκι, το οποίο τρέφεται από το σώμα του σαπισμένου ορνέου. Και τρεφόμενο βγάζει φτερά και γίνεται σαν το όρνεο από το οποίο προήλθε. Το παράδοξο αυτό φαινόμενο, κατά τον Κλήμεντα, αλλά και κατ᾽ άλλους Πατέρες, κηρύττει την ανάσταση των νεκρών (κεφ. 24).
6. Τα χρόνια που γράφεται η Επιστολή του Κλήμεντος είναι κοντά στην εποχή των αγίων Αποστόλων. Τότε, αγαπητοί μου, την θεία Λειτουργία την τελούσε μόνον ο Επίσκοπος. Γι᾽ αυτό το πρόσφορο και το νάμα, που είναι αναγκαία για την θεία Λειτουργία, η Επιστολή αυτή του αγίου Κλήμεντος τα λέει «δώρα επισκοπής» (44,4). Τα ονομάζει έτσι, επειδή, ξαναλέμε, αυτά τα δώρα προσφέρονταν στον Θεό δια του Επισκόπου, διότι τότε ο Επίσκοπος μόνον ετέλη την θεία Λειτουργία.
7. Στην προς Ρωμαίους Επιστολή του ο απόστολος Παύλος (βλ. Ρωμ. 15,24) λέει για την επιθυμία του να πάει και μέχρι την Ισπανία να κηρύξει το Ευαγγέλιο! Ερωτούμε: Πραγματοποιήθηκε αυτή του η επιθυμία; Ναι, πραγματοποιήθηκε! Το διαβάζουμε αυτό στην Επιστολή του αγίου Κλήμεντος που εξετάζουμε (βλ. 5,7).
8. Τέλος, για να παραλείψω τα άλλα, έχω να σάς πω, αδελφοί μου χριστιανοί, ότι το πρώτο αυτό πατερικό κείμενο, την Επιστολή του Κλήμεντος, την επικαλούνται οι Φραγκολατίνοι παπικοί, για να στηρίξουν το πρωτείο του Πάπα. «Βλέπετε», λένε, «από εκείνα τα χρόνια κυβερνούσε ο Επίσκοπος της Ρώμης, αφού ο παλαιός Επίσκοπός της Κλήμης έστειλε προστακτική επιστολή στην Εκκλησία της Κορίνθου». Το μυαλό τους και μιά λίρα, κύριοι παπικοί! Η Επιστολή αυτή του Κλήμεντος Ρώμης προς Κορινθίους δεν είναι πρωτείον εξουσίας, αλλά είναι πρωτείον αληθείας! Ο κάθε Επίσκοπος είναι υπεύθυνος όχι μόνο για την Επισκοπή του, αλλά και για όλη την Εκκλησία. Και είναι φυσικό και λογικό, ένας Επίσκοπος με βαθειά συναίσθηση της Ορθοδοξίας του και με ισχυρό χαρακτήρα να θέλει να ελέγχει τα παρατηρούμενα κακά και στις άλλες τοπικές Εκκλησίες, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι θέλει να εξασκήσει εξουσία στις Εκκλησίες αυτές.
9. Τελειώνοντας, αγαπητοί μου, σάς γράφω δύο ωραία λόγια της Επιστολής του αγίου Κλήμεντος, που μου αρέσουν ιδιαίτερα. Το πρώτον είναι: «Μη λιποτακτείν ημάς από του θελήματος του Θεού» (21,4)! Δηλαδή, να μη γινόμαστε λιποτάκτες από εκεί που μάς έβαλε ο Θεός να είμαστε. Και το δεύτερο ωραίο λόγιο, που θέλω να σάς παραθέσω από την Επιστολή που εξετάσαμε, είναι αυτό που είναι και λύση του προβλήματος της Εκκλησίας της Κορίνθου: Το γενικό θέμα της Επιστολής είναι ενότητα στην Εκκλησία! Ενότητα σημαίνει να είμαστε όλοι αγαπημένοι, γιατί όλοι έχουμε ανάγκη ο ένας από τον άλλο· και οι μικροί από τους μεγάλους, αλλά και οι μεγάλοι από τους μικρούς. Τα πράγματα στην ζωή γενικά, αλλά στην Εκκλησία ιδιαίτερα, απαιτούν να μην υπάρχουν χωρισμοί και διαπληκτισμοί, αλλά όλοι να συμπορευόμαστε με αγάπη και ο ένας να δέχεται τον άλλο. Λέγει λοιπόν ο άγιος Κλήμης: «Οι μεγάλοι δίχα των μικρών ου δύνανται είναι, ούτε οι μικροί δίχα των μεγάλων· σύγκρασίς τις εστιν εν πάσιν, και εν τούτοις χρήσις» (37,4).
Με πολλές ευχές,
† Ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμίας
1. Το πρώτο βιβλίο που συναντάμε στην σειρά των πατερικών κειμένων είναι μία επιστολή του αγίου Κλήμεντος, Επισκόπου της Ρώμης, την οποία αυτός απηύθυνε προς την Εκκλησία της Κορίνθου. Για τον άγιο αυτόν Πατέρα δεν γνωρίζουμε πολλά. Λέγουν ότι ήταν συνεργάτης του αποστόλου Παύλου (βλ. Φιλιπ. 4,3). Και λέγει ακόμη ο Συναξαριστής του ότι εξορίστηκε από τον αυτοκράτορα Τραϊανό πέρα από τον Εύξεινο Πόντο και, αφού έπαθε πολλά βασανιστήρια, τελικά τον έρριξαν στην θάλασσα με σιδερένια άγκυρα στον λαιμό του. Τον εορτάζουμε στις 24 Νοεμβρίου.
2. Στην εποχή του αγίου Κλήμεντα, του επισκόπου αυτού της Ρώμης, ξέσπασε στην Εκκλησία της Κορίνθου μία κρίση. Ακούστε, αγαπητοί μου, τί συνέβηκε. Μερικοί λαϊκοί χριστιανοί της Κορίνθου, που παρίσταναν τους «ζηλωτές», αλλά ήταν «φιλόνικοι» (45,1), άνθρωποι δηλαδή που αγαπούσαν τους καυγάδες, ήθελαν να αλλάξουν την εκκλησιαστική κατάσταση στην περιοχή τους, να διώξουν τους λειτουργούς της Εκκλησίας και να βάλουν άλλους, που αυτοί τους νόμιζαν για καλύτερους. Αυτό το κίνημα προκάλεσε μεγάλη ταραχή, γι᾽ αυτό και ο άγιος Κλήμης αναγκάστηκε να στείλει από την Ρώμη που βρισκόταν μία επιστολή προς την Εκκλησία της Κορίνθου. Στην επιστολή του αυτή δίνει λύση στο πρόβλημα που δημιούργησαν τα λίγα εκείνα πρόσωπα που φαίνονταν μεν ως ζηλωτές, αλλά ο άγιος τα χαρακτηρίζει «προπετή» και «αυθάδη» πρόσωπα. Η λύση είναι η εξής: Η θέση των Επισκόπων στην Εκκλησία είναι μόνιμη και δεν εξαρτάται από την θέληση μερικών χριστιανών. Και είναι μόνιμη η θέση των Επισκόπων στην Εκκλησία, γιατί αυτοί έχουν «Αποστολική Διαδοχή». Τους λειτουργούς που κατέστησαν οι Απόστολοι και οι διάδοχοί τους δεν μπορεί να τους αντικαταστήσει κανένας! Δεν είναι δηλαδή, χριστιανοί μου, οι Επίσκοποι και όλοι οι λειτουργοί της Εκκλησίας σαν τους υπαλλήλους του κράτους, ώστε ο καθένας να μπορεί να τους εκτοπίζει όποτε θέλει. Αυτή η θέση του αγίου Κλήμεντα, Επισκόπου Ρώμης, ήταν χρυσό κλειδί, για να λύσει το εκκλησιαστικό πρόβλημα της Κορίνθου και να κοπάσει την ταραχή που δημιουργήθηκε στην Εκκλησία της.
3. Όλη η Επιστολή του αγίου Κλήμεντα είναι εξήντα πέντε κεφάλαια και χωρίζεται σε δυό μέρη. Στο πρώτο μέρος (κεφ. 1-36) ο άγιος απευθύνεται στους χριστιανούς της Κορίνθου και ιδιαίτερα σ᾽ αυτούς που προκάλεσαν την ταραχή και τους λέει να μετανοήσουν, να είναι ταπεινοί και να μη ζητούν, λαϊκοί αυτοί, να κατευθύνουν το ποίμνιο του Χριστού (16,1). Τους λέει ακόμη να είναι υπάκοοι, σαν τον ήλιο και τα αστέρια, που ακολουθούν την τροχιά που τους έθεσε ο Θεός (20,3). Στο δεύτερο μέρος της Επιστολής (κεφ. 37-61) ο άγιος Κλήμης λέει ότι δεν πρέπει να διαπληκτίζονται οι χριστιανοί και να προξενούν ταραχές στην Εκκλησία. Όποιος το κάνει αυτό, λέει, αμαρτάνει στο Σώμα του Χριστού, γιατί αυτό είναι η Εκκλησία. «Ίνα τί διέλκομεν – λέγει – και διασπώμεν τα μέλη του Χριστού και στασιάζομεν προς το Σώμα το ίδιον;» (46,7).
Στην συνέχεια, αδελφοί μου, θέλω να σάς πω μερικά χαρακτηριστικά στοιχεία που βρίσκουμε μόνο στην Επιστολή του αγίου Κλήμεντος.
4. Η Επιστολή αυτή κλείνει με μία ωραία προσευχή (κεφ. 59-61), η οποία φαίνεται ότι θα λεγόταν από τους χριστιανούς της Ρώμης στην λατρεία και στις ιδιωτικές τους προσευχές. Η προσευχή αυτή είναι σπουδαία, γιατί διακηρύσσει από παλαιά την πίστη στην θεότητα του Ιησού Χριστού, τον Οποίον ονομάζει «ηγαπημένον παίδα του Πατρός» (59,2) και «αρχιερέα και προστάτην των ψυχών ημών» (61,3). Αλλά και γενικά το κείμενο της Επιστολής μας αναφέρεται συχνά στον Ιησού Χριστό και με σημεία από την Παλαιά Διαθήκη ομιλεί για το λυτρωτικό Του Αίμα (49,6. 12,7).
5. Το κείμενο που μελετούμε λέει πολλά για την ανάσταση των νεκρών (κεφ. 24-25). Η ημέρα και η νύχτα κηρύττουν την ανάσταση. Η νύχτα είναι ο θάνατος, αλλά ανατέλλει ο ήλιος και έχουμε ημέρα. Έχουμε ανάσταση! Όταν ρίχνουμε τους σπόρους της γης είναι σαν να θάπτουμε ένα πεθαμένο. Αλλά από τους θαμμένους αυτούς σπόρους ξεπετάγονται θάμνοι και δένδρα. Αυτοί οι σπόροι κηρύττουν την ανάσταση! Αλλά για την ανάσταση ο άγιος Κλήμης μιλάει για ένα όρνεο που λέγεται Φοίνικας. Όταν πεθαίνει το όρνεο αυτό και σαπίζει το σώμα του, γεννιέται ένα σκουλήκι, το οποίο τρέφεται από το σώμα του σαπισμένου ορνέου. Και τρεφόμενο βγάζει φτερά και γίνεται σαν το όρνεο από το οποίο προήλθε. Το παράδοξο αυτό φαινόμενο, κατά τον Κλήμεντα, αλλά και κατ᾽ άλλους Πατέρες, κηρύττει την ανάσταση των νεκρών (κεφ. 24).
6. Τα χρόνια που γράφεται η Επιστολή του Κλήμεντος είναι κοντά στην εποχή των αγίων Αποστόλων. Τότε, αγαπητοί μου, την θεία Λειτουργία την τελούσε μόνον ο Επίσκοπος. Γι᾽ αυτό το πρόσφορο και το νάμα, που είναι αναγκαία για την θεία Λειτουργία, η Επιστολή αυτή του αγίου Κλήμεντος τα λέει «δώρα επισκοπής» (44,4). Τα ονομάζει έτσι, επειδή, ξαναλέμε, αυτά τα δώρα προσφέρονταν στον Θεό δια του Επισκόπου, διότι τότε ο Επίσκοπος μόνον ετέλη την θεία Λειτουργία.
7. Στην προς Ρωμαίους Επιστολή του ο απόστολος Παύλος (βλ. Ρωμ. 15,24) λέει για την επιθυμία του να πάει και μέχρι την Ισπανία να κηρύξει το Ευαγγέλιο! Ερωτούμε: Πραγματοποιήθηκε αυτή του η επιθυμία; Ναι, πραγματοποιήθηκε! Το διαβάζουμε αυτό στην Επιστολή του αγίου Κλήμεντος που εξετάζουμε (βλ. 5,7).
8. Τέλος, για να παραλείψω τα άλλα, έχω να σάς πω, αδελφοί μου χριστιανοί, ότι το πρώτο αυτό πατερικό κείμενο, την Επιστολή του Κλήμεντος, την επικαλούνται οι Φραγκολατίνοι παπικοί, για να στηρίξουν το πρωτείο του Πάπα. «Βλέπετε», λένε, «από εκείνα τα χρόνια κυβερνούσε ο Επίσκοπος της Ρώμης, αφού ο παλαιός Επίσκοπός της Κλήμης έστειλε προστακτική επιστολή στην Εκκλησία της Κορίνθου». Το μυαλό τους και μιά λίρα, κύριοι παπικοί! Η Επιστολή αυτή του Κλήμεντος Ρώμης προς Κορινθίους δεν είναι πρωτείον εξουσίας, αλλά είναι πρωτείον αληθείας! Ο κάθε Επίσκοπος είναι υπεύθυνος όχι μόνο για την Επισκοπή του, αλλά και για όλη την Εκκλησία. Και είναι φυσικό και λογικό, ένας Επίσκοπος με βαθειά συναίσθηση της Ορθοδοξίας του και με ισχυρό χαρακτήρα να θέλει να ελέγχει τα παρατηρούμενα κακά και στις άλλες τοπικές Εκκλησίες, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι θέλει να εξασκήσει εξουσία στις Εκκλησίες αυτές.
9. Τελειώνοντας, αγαπητοί μου, σάς γράφω δύο ωραία λόγια της Επιστολής του αγίου Κλήμεντος, που μου αρέσουν ιδιαίτερα. Το πρώτον είναι: «Μη λιποτακτείν ημάς από του θελήματος του Θεού» (21,4)! Δηλαδή, να μη γινόμαστε λιποτάκτες από εκεί που μάς έβαλε ο Θεός να είμαστε. Και το δεύτερο ωραίο λόγιο, που θέλω να σάς παραθέσω από την Επιστολή που εξετάσαμε, είναι αυτό που είναι και λύση του προβλήματος της Εκκλησίας της Κορίνθου: Το γενικό θέμα της Επιστολής είναι ενότητα στην Εκκλησία! Ενότητα σημαίνει να είμαστε όλοι αγαπημένοι, γιατί όλοι έχουμε ανάγκη ο ένας από τον άλλο· και οι μικροί από τους μεγάλους, αλλά και οι μεγάλοι από τους μικρούς. Τα πράγματα στην ζωή γενικά, αλλά στην Εκκλησία ιδιαίτερα, απαιτούν να μην υπάρχουν χωρισμοί και διαπληκτισμοί, αλλά όλοι να συμπορευόμαστε με αγάπη και ο ένας να δέχεται τον άλλο. Λέγει λοιπόν ο άγιος Κλήμης: «Οι μεγάλοι δίχα των μικρών ου δύνανται είναι, ούτε οι μικροί δίχα των μεγάλων· σύγκρασίς τις εστιν εν πάσιν, και εν τούτοις χρήσις» (37,4).
Με πολλές ευχές,
† Ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμίας