Δεισιδαιμονίες και Προλήψεις και η στάση της Εκκλησίας. (Μέρος 1ο)

Δεισιδαιμονίες και Προλήψεις και η στάση της Εκκλησίας. (Μέρος 1ο)

Ζούμε σε μία εποχή όπου η επιστήμη γνώρισε μίαν εκ­πληκτική πρόοδο. Ανακα­λύψεις και κατακτήσεις που πριν δύο-τρεις αιώνες φαίνονταν αδια­νόητες και κινούνταν στη σφαίρα της φαντασίας, έγιναν πραγματικότητα. Η ζωή των ανθρώπων άλλαξε σε ση­μαντικό βαθμό. Κι ενώ περίμενε κανείς η πρόοδος αυτή να οδηγούσε στην απελευθέρωση του ανθρώπου από τις προλήψεις, δεισιδαιμονίες, θρησκοληψίες, πρωτογονισμούς του παρελθόντος, η κατάσταση δεν φαί­νεται να άλλαξε σημαντικά. Ο σύγ­χρονος άνθρωπος, καυχιέται για τις κατακτήσεις του, αλλά και παραμέ­νει δέσμιος των πρωτόγονων καταβο­λών του. Οι πρωτόγονες προλήψεις και δεισιδαιμονίες βασανίζουν και καταταλαιπωρούν τον άνθρωπο. Σε κάθε του βήμα διαβλέπει κινδύνους, ταλαιπωρίες, αποτυχίες, ασθένειες, θανάτους, με αποτέλεσμα να χάνει την ειρήνη του. Και το χειρότερο απ' όλα είναι ότι νομίζει πως όλα αυτά είναι μέσα στο χώρο της πίστης! Έλε­γε κάποτε ένα σημαίνον πρόσωπο της Ελληνικής κοινωνίας, με διεθνή εμβέλεια: «Εγώ είμαι πολύ θρήσκος άνθρωπος. Να φανταστείτε ότι ποτέ δεν αρχίζω κάποια εργασία, ημέρα Τρίτη!» Η άγνοια και η σύγχυση είναι προφανής.

 

ΠΡΩΤΟΓΟΝΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ

Ο πρωτόγονος άνθρωπος απομακρυνόμενος σταδιακά από τον αληθι­νό Θεό, θεοποίησε τα άψυχα και έμ­ψυχα κτίσματα και έγινε δέσμιος των προλήψεων. Ο πρωτόγονος άνθρω­πος ήταν κατεξοχήν προληπτικός. Πηγή των προλήψεων ήταν ο φόβος, που ένιωθε μπροστά στις άγνωστες και ισχυρότερες από αυτόν δυνάμεις της φύσης. Επειδή είχε σχηματίσει την εντύπωση, ότι οι δυνάμεις αυτές ήταν εχθρικές για τη ζωή του, άρχισε να λαμβάνει προληπτικά μέτρα, για να αποφύγει τις βλαπτικές ενέργειες τους, που αυτές έμελλε να του προ­ξενήσουν.

Με τον τρόπο αυτό, όλες οι εκδηλώ­σεις της ζωής του πρωτόγονου αν­θρώπου συνδυάστηκαν με αναρίθμη­τα είδη προλήψεων: πρόσωπα και πράγματα, φυσικά φαινόμενα και γε­γονότα της ζωής και πουλιά, ζωή και θάνατος, χώρος και χρόνος, στα πά­ντα οι αρχαίοι άνθρωποι έβλεπαν το κακό την καταστροφή, τη «θεομηνία». Έτσι γεγονότα που απλώς συνέβαιναν στη ζωή και δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους, τυχαίες συμπτώσεις, θε­ωρούνται πως έχουν άμεσα αποτελέ­σματα στη ζωή, συνήθως δυσάρεστα.

Μια άλλη έκφραση των προλήψεων των πρωτόγονων ήταν και τα τοτέμ, διάφορα δηλαδή αντικείμενα που το­ποθετούσαν στους οικισμούς τους, για προστασία από τις βλαπτικές επι­δράσεις των «πνευμάτων». Τα τοτέμ είχαν συνήθως τις μορφές αγρίων ζώ­ων, αρχικά μάλιστα ήταν πραγματικά θηρία, που είχαν θεοποιηθεί. Γι' αυ­τό και οι μορφές των τοτέμ ήταν άγριες και προκαλούσαν τρόμο.

Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Η Εκκλησία μας, κατά την ίδρυση της, ήλθε κατ' αρχήν, σε κατά μέτωπον σύγκρουση με την πρωτόγονη θρησκευτικότητα, την ειδωλολατρεία, τη μαγεία, τις προλήψεις και δεισι­δαιμονίες. Οι αιματηροί διωγμοί των πρώτων αιώνων, που κόστισαν στην Εκκλησία εκατομμύρια Μάρτυρες, δεν ήταν παρά αποτέλεσμα της φοβε­ρής αυτής αναμέτρησης του χριστια­νισμού με τον πρωτογονισμό και την ειδωλολατρία.

Παρ' όλες όμως τις προσπάθειες της Εκκλησίας, πολλοί άνθρωποι δεν δέ­χτηκαν να εγκαταλείψουν τις μορφές της πρωτόγονης θρησκευτικότητας και να ασπαστούν το χριστιανισμό. Αλλά και απ' αυτούς που τον δέχθη­καν, δεν ήταν λίγοι αυτοί που συνέχι­σαν να έχουν κάποια μικρή ή μεγάλη σχέση με την πρωτόγονη θρησκευτικό­τητα, ιδίως τη μαγεία. Έτσι μέχρι σή­μερα η πρωτόγονη θρησκευτικότητα συνεχίζει να υπάρχει και να επηρεάζει τους ανθρώπους. Η μαγεία, η αστρο­λογία και τα όμοια, παρουσιάζουν σή­μερα μια θεαματική έξαρση, ενώ πολ­λές προλήψεις και δεισιδαιμονίες των πρωτόγονων επιβιώνουν στα ήδη και έθιμα των χριστιανικών λαών.

ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΠΡΟΛΗΨΕΩΝ

Ένα πλήθος προλήψεων και δεισι­δαιμονιών ταλαιπωρούν τους; αν­θρώπους. Τους δημιουργούν φόβους ανύπαρκτους, σπέρνουν την ανησυ­χία και κάνουν τη ζωή πολλών τα­ραγμένη, γεμάτη εφιάλτες και τρό­μους. Είναι τόσες πολλές οι προλή­ψεις που αν καταφέρει κανείς να τις συγκεντρώσει, θα γεμίσει πολλές σε­λίδες. Μερικές απ' αυτές θα εκθέ­σουμε στη συνέχεια, για να δούμε πώς βασανίζονται οι άνθρωποι χωρίς λόγο και πόσο μακριά βρίσκονται από την αληθινή πίστη.

Πρώτα να δούμε τις προλήψεις γύ­ρω από το γάμο, το μέγα αυτό μυστή­ριο, όπως το ονομάζει ο Απ. Παύλος. Η εκκλησία ευλογεί την ένωση δύο ανθρώπων και τους καλεί να αγωνι­στούν στο άθλημα της αγάπης, σε μία πορεία σταυρική που θα πρέπει να βαδίσουν με πίστη στο Θεό, με ευθύ­νη και πολλές θυσίες. Οι προληπτικοί όμως θέτουν άλλες προϋποθέσεις για να «πετύχει» ο γάμος. Η επιτυχία και η ευτυχία στο γάμο εξαρτάται όχι από τη χάρη του θεού και τον αγώνα των συζύγων, αλλά από τις προλήψεις, π.χ. Δεν θα πρέπει να παντρεύονται τον ίδιο χρόνο δύο αδέλφια. Όχι γά­μος στο δίσεκτο χρόνο, ή Μάιο μήνα. Όποιοι πάνε να παραλάβουν τον κου­μπάρο, θα γυρίσουν από άλλο δρόμο, γιατί αλλιώς ριψοκινδυνεύουν τη στε­ρεότητα του γάμου. Όταν ο προξενη-τής ή η προξενήτρα πηγαίνουν να συ­ζητήσουν για το συνοικέσιο, θα πρέ­πει να φοράνε μια κάλτσα ανάποδα. Την ώρα που η νεόνυμφη μπαίνει στο νέο σπίτι, αλείφει την πόρτα του σπι­τιού με μέλι ή βούτυρο, για να είναι γλυκιά κι ευτυχισμένη η οικογενεια­κή της ζωή. Την πρώτη εβδομάδα του γάμου της δεν πρέπει να σκουπίσει, γιατί θα συμβεί θάνατος στο σπίτι κ.λπ. κ.λπ.

Καρπός του γάμου είναι η τεκνογο­νία. Οι σύζυγοι αξιώνονται από το Θεό να γίνουν συνδημιουργοί Του, να φέρουν στον κόσμο νέες υπάρξεις. Δυστυχώς και η μεγάλη αυτή δωρεά του Θεού συνυφαίνεται με ένα σωρό γελοίες προλήψεις, π.χ. Αν ακούσει η μητέρα να λαλεί κουκουβάγια, θα γεννήσει κορίτσι. Αν όμως ακούσει μπούφο, θα γεννήσει αγόρι. Όταν γεννηθεί το παιδί, θα πρέπει να του βάλουν μπαμπάκια γύρω από το σα­γόνι του για να ζήσει πολλά χρόνια. Την όγδοη μέρα, όταν κανονικά θα πρέπει να καλείται ιερέας και να δί­νεται το όνομα του παιδιού, οι προ­ληπτικές μητέρες ετοιμάζουν γλυκί­σματα, κοσμήματα, χρήματα. Δεν εί­ναι για τους ανθρώπους που θα το επισκεφθούν, αλλά για της ... μοίρες. Την όγδοη μέρα έρχονται οι μοίρες, για να ορίσουν τη μοίρα του. Για να είναι όμως καλή η μοίρα του παιδι­ού, οι μοίρες πρέπει να γλυκαθούν, να ευχαριστηθούν και να δώσουν κα­λές ευχές. Γιατί, αν δυσαρεστηθούν, τότε το παιδί θα δυστυχήσει! Ακόμη, πάρα πολλοί γονείς κρεμούν στο παι­δί, όχι το σταυρό, αλλά το «χαϊμαλί». Δηλαδή, ένα φυλαχτό, που δεν περιέ­χει βέβαια ιερά αντικείμενα, αλλά ει­δωλολατρικά, μια πράσινη χάντρα ή ένα μάτι, πέταλα, καρδούλες ελεφα­ντόδοντα, για να προφυλάσσεται το παιδί απ' το κακό το μάτι, το μάτιασμα. Έτσι οι γονείς αντί να εφοδιά­ζουν τα παιδιά τους με το πανίσχυρο όπλο του σταυρού, αντί να τα παρα­δίνουν στο φύλακα άγγελο τους, τα εμπιστεύονται στα «χαϊμαλιά», στα ει­δωλολατρικά φυλαχτά και σε τελευ­ταία ανάλυση στον ... διάβολο!

Οι περισσότερες ίσως προλήψεις συνδέονται με το τέλος της επίγειας ζωής του ανθρώπου. Ο άνθρωπος κάποια μέρα, είτε σε βαθύ γήρας, εί­τε σε νεότερη ηλικία θα έλθει αντιμέτωπος με «την φοβεράν ώραν του θα­νάτου». Κανείς όμως δεν γνωρίζει ποια θα είναι αυτή η ώρα, παρά μό­νον ο Θεός, ο Κύριος της ζωής και του θανάτου. Το μόνον που μας προ­τρέπει είναι να είμαστε άγρυπνοι και έτοιμοι: «Γρηγορείτε!» Την φιλάνθρωπη αυτή προτροπή οι άνθρωποι λη­σμονούν ή αγνοούν και προσπαθούν να καλυφθούν πίσω από μύριες προ­λήψεις, π.χ. Ο ασθενής ξεψύχησε. Σε πολλά χωριά τρέχουν να χύσουν όλα τα νερά από τις στάμνες και άλλα δοχεία, γιατί αυτό το νερό θεωρείται «πεθαμένο», μολυσμένο και πρέπει να αντικατασταθεί με άλλο «ζωντα­νό». Γιατί είναι πεθαμένο; Όμως δεν υπάρχει απάντηση, γιατί όλες οι προλήψεις δεν έχουν λογική. Βγαίνει ο νεκρός από την εξώθυρα και ακού­γονται κρότοι αγγείων που σπάζουν ένα πιάτο, μια στάμνα. Γιατί; Για να μείνει εκεί το κακό. Αλλού τοποθε­τούν πάνω στον τάφο ή μέσα διάφο­ρα τρόφιμα για να φάει ο νεκρός. Και όταν τελειώσει η κηδεία οι συγ­γενείς και φίλοι του νεκρού δεν γυ­ρίζουν απ' τον ίδιο δρόμο για να μην ... δευτερώσει το κακό. Το χειρότερο απ' όλα είναι ότι οι πενθούντες δεν εκκλησιάζονται γιατί απαγορεύεται! Έτσι υπάρχουν άνθρωποι που για χρόνια ολόκληρα δεν εκκλησιάζο­νται, δεν συμμετέχουν στα μυστήρια και αποκόπτονται από την εκκλησία. Στερούν τον εαυτό τους από την πα­ρηγοριά και την ελπίδα που δίνει η εκκλησία, απομονώνονται, φθείρουν την υγεία τους και παραδίδονται σε σκέψεις απελπισίας. Ζουν όπως οι άθεοι «οι μη έχοντες ελπίδα» και η ζωή τους μεταβάλλεται σε τραγωδία.

Πολλές προλήψεις συνδέονται με τα ζώα. Οι προληπτικοί άνθρωποι τις κινήσεις και εκδηλώσεις των ζώων τις συνδέουν με δυσάρεστα περιστα­τικά της ζωής τους. Έτσι η μαύρη γάτα, η κραυγή της κουκουβάγιας, το κλάμα του σκύλου, ο κόρακας εί­ναι προμηνύματα κακών. Ο βόμβος της μέλισσας προμηνύει την έλευση κάποιου φίλου. Τα μυρμήγκια που εμφανίζονται στο κατάστημα θα φέ­ρουν πολύ πλούτο κ.λπ.

Άλλες προλήψεις συνδέονται με τα μέλη του ανθρώπινου σώματος. Αν π.χ. βουίζει το δεξί αυτί θα ακούσει καλή αγγελία. Αν βουίζει το αριστερό θα ακούσει άσχημη είδηση. Παίζει το μάτι; Είναι προάγγελος δυσμενούς γεγονότος. Ο κνησμός της μύτης θα φέρει στενοχώρια. Ο λόξυγκας είναι ενδεικτικό φαινόμενο ότι κάποιος κακομελετάει κ.λπ.

Τέλος ένα πλήθος προλήψεων σχε­τίζονται με τα διάφορα αντικείμενα που καθημερινά χρησιμοποιούν οι άνθρωποι, π.χ. Το αλάτι αν χυθεί κά­τω, θα φύγει ο ανεπιθύμητος επισκέ­πτης. Αν χυθεί λάδι ή καφές θα 'ρθει κάποιο κακό, ενώ αν χυθεί κρασί θα 'ρθει ευτυχία. Το ψαλίδι αν μείνει ανοικτό, προμηνύει έριδες. Αν τρί­ζουν τα ξύλα στο τζάκι, κάποιος εχθρός μας κακομελετάει. Αν η φλό­γα του καντηλιού παίρνει πολύ κόκ­κινο χρώμα, σημαίνει ότι τα μάτια των μελών της οικογένειας θα κοκκι­νίσουν από δάκρυα κάποιας λύπης ή στενοχώριας που έρχεται. Ο αριθμός 13 και η μέρα Τρίτη είναι ο φόβος των προληπτικών. Το πέταλο ή το κρεμμύδι κρεμασμένο στην πόρτα φέρνει γούρι. Ο καθρέπτης αν σπά­σει θα φέρει μεγάλη δυστυχία κ.λπ.

ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ

Μέσα στον ορθόδοξο λαό μας επι­βιώνουν προλήψεις και δεισιδαιμο­νίες που αναφέρονται σε θέματα της χριστιανικής πίστης και ζωής. Έτσι, ενώ η χριστιανική πίστη ελευθερώνει τον άνθρωπο και του δίνει τη δυνατό­τητα της «καινής εν Χριστώ ζωής», οι προληπτικοί λησμονούν αυτή τη με­γάλη αλήθεια και υποδουλώνονται σε αφελείς και παράλογες προλήψεις.

Η παρουσία π.χ. κάποιου κληρι­κού, ειδικά το πρωί, είναι για αρκε­τούς «κακός οιωνός». Γι' αυτό και όταν συναντούν έναν κληρικό στο δρόμο, στο σπίτι στο νοσοκομείο πα­νικοβάλλονται και αντιδρούν με απρεπείς χειρονομίες και ασεβείς φράσεις. Είναι εξάλλου, πολύ χαρα­κτηριστικό, ότι απαγορεύουν συνή­θως στον ιερέα να επισκεφθεί έναν ασθενή στο σπίτι ή στο νοσοκομείο, λόγω της πρόληψης που επικρατεί, ότι η παρουσία του κληρικού θα προκαλέσει το θάνατο του! Με άλλα λόγια η παρουσία του κληρικού στη ζωή θεωρείται ως σημείο καταστρο­φής και θανάτου. Ορισμένοι μάλιστα για να αποφύγουν τη δήθεν κακή επίδραση απ' τη συνάντηση του ιερέ­ως την «κομποδένουν». Δηλαδή βγά­ζουν το μαντήλι τους και δένουν στην άκρη κόμπο, λέγοντας: «Δένω τον πα­πά!» Έτσι πιστεύουν ότι όλα θα πάνε καλά. Αυτά όμως αποτελούν πλάνη και εκδήλωση μεγάλης ασέβειας του ανθρώπου προς τον θεό και το λει­τουργό του. Ο κληρικός όχι μόνο δεν μπορεί με την παρουσία του να φέρει κακό, αλλά αντίθετα προσεύχεται υπέρ υγείας, σωτηρίας και προκο­πής των χριστιανών.

Δεν είναι λίγες οι φορές που οι χρι­στιανοί ζητούν παράλογα πράγματα από τους ιερείς, όπως π.χ. τη ζώνη του ιερέως, την αγία «ζέση» (για να «ζεστάνουν» δήθεν, την αγάπη του άνδρα προς την γυναίκα του), τα «απονιψίδια» (δηλ. το νερό με το οποίο ο ιερέας κατά τη λειτουργία ξεπλένει τα χέρια του) ή το άγιο μύ­ρο, για να θεραπευτούν οι άρρωστοι και άλλα πολλά. Το χειρότερο είναι ότι ζητούν όλα αυτά γιατί έτσι τους συμβούλεψε κάποιος μάγος. Έτσι γί­νεται ένα ανακάτωμα μαγικών και χριστιανικών αντιλήψεων και τα ιερά πράγματα χρησιμοποιούνται για ξένο προς τον προορισμό τους σκοπό. Ο άνθρωπος απομακρύνεται από την ορθόδοξη πίστη και νοθεύει το αληθι­νό νόημα των αγιαστικών και θερα­πευτικών μέσων της εκκλησίας μας.

Πηγή: Με παρρησία