Όλα τα παιδιά έχουν τεράστια επιθυμία για γνώση. Αν κάποια από αυτά δεν καταφέρνουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του σχολείου… υπάρχει πάντοτε ένας – τουλάχιστον- λόγος!
«Το παιδί μου δεν τα καταφέρνει στο σχολείο, είναι πολύ τεμπέλης, δείχνει να μην τα παίρνει τα γράμματα», ακούμε να λένε εξοργισμένοι γονείς, που έχουν βαρεθεί να βλέπουν να καταφθάνουν στο σπίτι όλο και πιο άσχημοι έλεγχοι προόδου. Η πρώτη τους αντίδραση είναι η προσπάθεια να βρουν κάποιον που ευθύνεται γι” αυτό, κάποια αιτία που να το εξηγεί: «είναι τεμπέλης»,
«Το παιδί μου δεν τα καταφέρνει στο σχολείο, είναι πολύ τεμπέλης, δείχνει να μην τα παίρνει τα γράμματα», ακούμε να λένε εξοργισμένοι γονείς, που έχουν βαρεθεί να βλέπουν να καταφθάνουν στο σπίτι όλο και πιο άσχημοι έλεγχοι προόδου. Η πρώτη τους αντίδραση είναι η προσπάθεια να βρουν κάποιον που ευθύνεται γι” αυτό, κάποια αιτία που να το εξηγεί: «είναι τεμπέλης»,
Πηγή : Συνοδοιπορία
«δεν φταίει το παιδί, φταίει ο καθηγητής», «μήπως και ο φίλος του δεν είναι ο χειρότερος μαθητής της τάξης;», «σε ποιον να μοιάζει άραγε;» αναρωτιούνται. Μετά, έρχεται η ώρα της αλήθειας, όπου τα πάντα τίθενται σε αμφισβήτηση. Πάντως, αντί το σχολείο να είναι ο τόπος όπου διασκεδάζει κανείς μαθαίνοντας, γίνεται για χιλιάδες παιδιά συνώνυμο της ψυχικής κούρασης και των δυσκολιών.
Ο όρος «μαθησιακές δυσκολίες» υποδηλώνει τα προβλήματα που συναντούν τα παιδιά κατά τη διάρκεια της φοίτησης τους στο σχολείο. Περιλαμβάνει τόσο τις νοητικές εκπτώσεις και τις δυσκολίες στη μάθηση, όσο και την άρνηση του σχολείου, την απώλεια ενδιαφέροντος γι” αυτό και την απώλεια της τάξης. Όλο και πιο συχνές, οι μαθησιακές δυσκολίες έχουν γίνει ένα κοινωνικό φαινόμενο, ένα σύμπτωμα «της μόδας», γεγονός που υποδηλώνει τη συμμετοχή κοινωνικών παραγόντων και συνθηκών που, προφανώς, αφήνουν όλο και περισσότερα παιδιά σε ένα ιδιόμορφο «περιθώριο».
Οι μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν ένα πολύπλοκο πρόβλημα με πολλές και διαφορετικές αιτίες. Πολλές από τις αιτίες αυτές εξαρτώνται, σχεδόν εξ ολοκλήρου, από το περιβάλλον του παιδιού, είτε το οικογενειακό, είτε το σχολικό ή το πολιτισμικό, άλλες πάλι συνδέονται με την ίδια την ψυχική δομή του παιδιού. Όλα πάντως τα στοιχεία που παρεμβαίνουν είναι στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους και επιδρούν το ένα με το άλλο. Έτσι, ακόμη και ένα απλό γεγονός μπορεί να προκαλέσει δυσκολίες στη μάθηση και συνεπώς σχολική αποτυχία.
Παλιότερα η κοινωνία ήταν τόσο ιεραρχημένη, ώστε δεν υπήρχε καν η έννοια της σχολικής αποτυχίας. Οι «λαϊκές τάξεις» στόχευαν στο απολυτήριο του Δημοτικού, η «μεσαία τάξη» στο απολυτήριο του Γυμνασίου, ενώ μόνον οι «ανώτερες» τάξεις είχαν πρόσβαση στα ελευθέρια, λεγόμενα, επαγγέλματα. Αυτή η ιεράρχηση στον κοινωνικό χώρο έχει σήμερα ξεπεραστεί. Ο εκδημοκρατισμός της εκπαίδευσης όμως, αν και αποσκοπούσε στην κατάργηση των κοινωνικών τάξεων, τονίζει, αντίθετα, τις κοινωνικές διακρίσεις. Η μεγάλη αλλαγή προέρχεται και από το επίπεδο σπουδών που απαιτείται πλέον σήμερα. Η παραμικρή θέση με κάποια υπευθυνότητα απαιτεί πανεπιστημιακό πτυχίο, αν όχι παραπάνω. Το άγχος των νέων είναι ακόμη μεγαλύτερο σήμερα αφού κινδυνεύουν να βρεθούν άνεργοι ύστερα από μακροχρόνιες σπουδές. Τα διπλώματα δεν ανοίγουν πια αυτόματα την πόρτα στον κόσμο της εργασίας και στην κοινωνική επιτυχία.
Τα προβλεπόμενα από το αναλυτικό πρόγραμμα προς διδασκαλία μαθήματα συνεχώς αυξάνονται, οι μαθησιακές απαιτήσεις των διδασκόντων μοιραία διευρύνονται, οι εξετάσεις διαρκώς δυσκολεύουν και οι μαθητές αγωνίζονται να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Ο σημερινός μαθητής είναι ο πιο σκληρά εργαζόμενος. Αν αθροίσουμε τις ώρες της διδασκαλίας στο σχολείο, το χρόνο για τα φροντιστήρια και τις ώρες της μελέτης στο σπίτι… εύκολα διαπιστώνουμε το εξαντλητικό πρόγραμμα των εφήβων. Από βιολογικής, παιδαγωγικής, αλλά και ψυχολογικής πλευράς, η πίεση αυτή προς τους μαθητές κρίνεται άστοχή και τα σημάδια της συναισθηματικής κόπωσης και του κορεσμού από νωρίς εμφανίζονται στις ψυχές των νέων. Η απόλαυση για τη γνώση μετατρέπεται σε διαδικασία άκεφης διεκπεραίωσης των απαιτήσεων της κάθε τάξης.
Ωστόσο, παρόλη την κοινωνική πίεση και τις δυσκολίες που αυξάνονται, το αξιολογικό μας σύστημα δεν εξελίσσεται. Προσδοκούμε πάντα την επιτυχία, περιμένουμε, ως γονείς, από τα παιδιά μας να έχουν κοινωνική ισχύ, να έχουν λεφτά και να ζουν καλά. Όλα ξεκινούν όμως από την σχολική επιτυχία. Από μικρή ηλικία, το παιδί αισθάνεται το βάρος των απαιτήσεων που διαποτίζουν το λόγο και τις αξιώσεις των γονέων απέναντι του. Το παιδί αισθάνεται ότι η σχολική επιτυχία είναι εκείνο που είναι υποχρεωμένο να προσφέρει στους γονείς του. Από τη μια πλευρά, αυτή η απαίτηση θα μπορούσε να είναι ενθαρρυντική και να ενισχύει την επιθυμία του παιδιού για γνώση, από την άλλη όμως, μπορεί να προκαλέσει ένα μπλοκάρισμα με αντίθετα, φυσικά, αποτελέσματα.
Μπορεί να υπάρχουν πολλοί λόγοι που διαταράσσουν τη σχέση του παιδιού με τη γνώση. Τα οικογενειακά προβλήματα είναι σχεδόν πάντα ένας παράγοντας επιδείνωσης. Καμία οικογένεια δεν είναι τέλεια. Μια ασθένεια των γονιών, οι συζυγικές διαφωνίες τους, ένα διαζύγιο, οι οικονομικές δυσκολίες, οι συχνές μετακομίσεις που συνοδεύονται από αλλαγή σχολείου, μπορούν να μετατρέψουν τον καλό μαθητή σε μέτριο ή και κακό. Σ” αυτά τα προβλήματα προστίθενται κι εκείνα που δημιουργούνται στις σχέσεις ανάμεσα στα αδέλφια: ένα παιδί που έχει την «κακοτυχία» να έχει έναν αδελφό ή μιαν αδελφή που είναι άριστος μαθητής ή μαθήτρια, αισθάνεται ότι το υποτιμούν ή δεν το αγαπούν. Οι συγκρίσεις που κάνουν οι γονείς, τείνουν να μην το ευνοούν και το κάνουν να αισθάνεται μειονεκτικά.
Ένα συχνό αίτιο αποτυχίας είναι η απουσία κατάλληλων συνθηκών μελέτης στο σπίτι. Αν η τηλεόραση είναι συνέχεια ανοιχτή, αν ο μικρός αδελφός ουρλιάζει, αν ο χώρος μελέτης είναι κακά διαρρυθμισμένος, αν δεν υπάρχει ο κατάλληλος φωτισμός ή αν κάνει πολύ ζέστη ή πολύ κρύο στο δωμάτιο, η σχολική μελέτη γίνεται πολύ δύσκολη και καμιά φορά αδύνατη.
Εξάλλου, το παιδί είναι πολύ ευαίσθητο ως προς αυτό που γίνεται στο σχολείο. Το παραμικρό γεγονός μπορεί να διαταράξει το παιδί: οι δυσκολίες προσαρμογής στο σχολικό πλαίσιο, η κακή ατμόσφαιρα στην τάξη και η αλλαγή φίλου, η κακή επικοινωνία με τους καθηγητές, ακόμη και ένα περιφρονητικό βλέμμα του εκπαιδευτικού, όλα μπορούν να είναι πηγή αποτυχίας. Ακόμη και ένα προικισμένο παιδί, που όμως δεν τον συγκινεί το μάθημα στην τάξη, μπορεί να γίνει «κακός μαθητής».
Η σχολική αποτυχία δεν οφείλεται σε κάποιο νοητικό έλλειμμα (χαμηλό δείκτη νοημοσύνης ή νοητική στέρηση), παρά μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις. Αντίθετα, στις περισσότερες περιπτώσεις σχολικής αποτυχίας, η έμφαση δίνεται στη γνωσιακή ή οργανική έλλειψη. Κάτι τέτοιο μπορεί να αφορά στις διαταραχές της αντίληψης, στις διαταραχές της αναπαράστασης του χώρου (δυσπραξία), της προφορικής ή της γραπτής έκφρασης (δυσλεξία, δυσγραφία, δυσορθογραφία), των αριθμητικών πράξεων. Σε αυτά προστίθενται η άρνηση ή αδιαφορία για το σχολείο και η επανάληψη της ίδιας τάξης.
Το παιδί φτάνει στο σχολείο κουβαλώντας μέσα του όλη την εμπειρία των σχέσεων που απέκτησε μέσα στην οικογένεια. Έρχεται με την προσωπική του ιστορία, τα ανικανοποίητα του, τις επιθυμίες του και εκφράζεται μέσα από τη δική του συμβολική. Έτσι, το να επιτύχει καλή σχολική επίδοση εξυπηρετεί την ανάπτυξη του αυτόσυναισθήματος του, βοηθάει στο να τον σέβονται, αποτελεί ένδειξη ελέγχου του περιβάλλοντος του, αντιπροσωπεύει την προοπτική να αποκτήσει αργότερα μια καλή κοινωνική θέση,.
Αντίθετα, η σχολική αποτυχία προμηνύει την παραίτηση από την απόλαυση, τον παραγκωνισμό ίσως στη σχολική αίθουσα, την αδυναμία επίτευξης στοιχειωδών απαιτήσεων και άρα τη χαμηλή αυτοπεποίθηση, την απομάκρυνση από τα όνειρα του, την απώλεια κοινωνική ισχύος και οικονομικής άνεσης στο μέλλον. Για το παιδί που βρίσκεται σε κατάσταση σχολικής αποτυχίας, το μέλλον διαγράφεται σκοτεινό, χωρίς διέξοδο, χωρίς ελπίδα, προπαντός όταν η σχολική αποτυχία γίνεται, σύμφωνα με την κοινή γνώμη, ισότιμη με την αποτυχία στη ζωή.
Οι μαθησιακές δυσκολίες συγκλονίζουν το άτομο στη ολότητά του. Το παιδί υποφέρει ταυτόχρονα από ένα αίσθημα υποτίμησης και αυτοϋποτίμησης, που έγκειται στη διαρκή υποβάθμιση του εαυτού του, από άγχος, που χαρακτηρίζεται από ψυχοσωματικές διαταραχές, αλλά και από την περιφρόνηση που διαβάζει στα μάτια των άλλων. Η περιφρόνηση όμως προκαλεί την ντροπή και η ντροπή οδηγεί στο μίσος και στη βία. Το παιδί πληγώνεται στην αυτοεκτίμησή του και μπορεί να προσπαθήσει να τραβήξει την προσοχή επάνω του επιδεικνύοντας προκλητική και αντιδραστική συμπεριφορά. Οι υπερβολές του, η προκλητική συμπεριφορά του προς τους καθηγητές μπορεί να αυξήσει το γόητρο του για τους συμμαθητές του. Γίνεται έτσι ο «αρχηγός» που τον θαυμάζουν. Οι τιμωρίες πολλαπλασιάζονται, δικαιολογώντας την εξέγερση του, και οι προκλητικές στάσεις του ενισχύουν την καταστολή. Έτσι, προοδευτικά, τείνει να απομονωθεί και να αποκλειστεί. Αυτή η κλιμάκωση μπορεί να οδηγήσει στην παραπτωματική συμπεριφορά.
Το παιδί θα μπορούσε επίσης να αδιαφορήσει και να «κλειστεί» σε μια μαζοχιστική θέση. Θα φαινόταν έτσι «αποτυχημένο», θα αντλούσε όμως, εν αγνοία του, ικανοποίηση από τη θέση αυτή. Πρόκειται γι” αυτό που ονομάζεται «νεύρωση αποτυχίας». Τέλος πολλά παιδιά γίνονται θλιμμένα, πέφτουν σε κατάθλιψη, δεν ενδιαφέρονται για τίποτα, τίποτα δεν τα κινητοποιεί. Συχνά εμφανίζουν διαταραχές στον ύπνο, ανορεξία, βουλιμία, συμπεριφορές απομόνωσης και σπάνια τάσεις αυτοκτονίας.
Η μάθηση είναι μια φυσιολογική δραστηριότητα για τον άνθρωπο, μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησης. Δεν υπάρχει «κακός μαθητής» από τη φύση του ούτε παιδί ανίκανο να αφομοιώσει τις γνώσεις. Όπως και οι άλλοι συμμαθητές τους, τα παιδιά σε κατάσταση σχολικής αποτυχίας έχουν μέσα τους μια τεράστια επιθυμία για γνώση, επιθυμία να διαβάσουν, να μετρήσουν, να γράψουν, αλλά δεν τα καταφέρνουν. Γιατί υπάρχει πάντοτε ένας λόγος σημαντικός, ασυνείδητος, ακόμη και ιερός για την ψυχική τους ισορροπία, που εξ αιτίας του δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν την επιθυμία τους.
Ο όρος «μαθησιακές δυσκολίες» υποδηλώνει τα προβλήματα που συναντούν τα παιδιά κατά τη διάρκεια της φοίτησης τους στο σχολείο. Περιλαμβάνει τόσο τις νοητικές εκπτώσεις και τις δυσκολίες στη μάθηση, όσο και την άρνηση του σχολείου, την απώλεια ενδιαφέροντος γι” αυτό και την απώλεια της τάξης. Όλο και πιο συχνές, οι μαθησιακές δυσκολίες έχουν γίνει ένα κοινωνικό φαινόμενο, ένα σύμπτωμα «της μόδας», γεγονός που υποδηλώνει τη συμμετοχή κοινωνικών παραγόντων και συνθηκών που, προφανώς, αφήνουν όλο και περισσότερα παιδιά σε ένα ιδιόμορφο «περιθώριο».
Οι μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν ένα πολύπλοκο πρόβλημα με πολλές και διαφορετικές αιτίες. Πολλές από τις αιτίες αυτές εξαρτώνται, σχεδόν εξ ολοκλήρου, από το περιβάλλον του παιδιού, είτε το οικογενειακό, είτε το σχολικό ή το πολιτισμικό, άλλες πάλι συνδέονται με την ίδια την ψυχική δομή του παιδιού. Όλα πάντως τα στοιχεία που παρεμβαίνουν είναι στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους και επιδρούν το ένα με το άλλο. Έτσι, ακόμη και ένα απλό γεγονός μπορεί να προκαλέσει δυσκολίες στη μάθηση και συνεπώς σχολική αποτυχία.
Παλιότερα η κοινωνία ήταν τόσο ιεραρχημένη, ώστε δεν υπήρχε καν η έννοια της σχολικής αποτυχίας. Οι «λαϊκές τάξεις» στόχευαν στο απολυτήριο του Δημοτικού, η «μεσαία τάξη» στο απολυτήριο του Γυμνασίου, ενώ μόνον οι «ανώτερες» τάξεις είχαν πρόσβαση στα ελευθέρια, λεγόμενα, επαγγέλματα. Αυτή η ιεράρχηση στον κοινωνικό χώρο έχει σήμερα ξεπεραστεί. Ο εκδημοκρατισμός της εκπαίδευσης όμως, αν και αποσκοπούσε στην κατάργηση των κοινωνικών τάξεων, τονίζει, αντίθετα, τις κοινωνικές διακρίσεις. Η μεγάλη αλλαγή προέρχεται και από το επίπεδο σπουδών που απαιτείται πλέον σήμερα. Η παραμικρή θέση με κάποια υπευθυνότητα απαιτεί πανεπιστημιακό πτυχίο, αν όχι παραπάνω. Το άγχος των νέων είναι ακόμη μεγαλύτερο σήμερα αφού κινδυνεύουν να βρεθούν άνεργοι ύστερα από μακροχρόνιες σπουδές. Τα διπλώματα δεν ανοίγουν πια αυτόματα την πόρτα στον κόσμο της εργασίας και στην κοινωνική επιτυχία.
Τα προβλεπόμενα από το αναλυτικό πρόγραμμα προς διδασκαλία μαθήματα συνεχώς αυξάνονται, οι μαθησιακές απαιτήσεις των διδασκόντων μοιραία διευρύνονται, οι εξετάσεις διαρκώς δυσκολεύουν και οι μαθητές αγωνίζονται να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Ο σημερινός μαθητής είναι ο πιο σκληρά εργαζόμενος. Αν αθροίσουμε τις ώρες της διδασκαλίας στο σχολείο, το χρόνο για τα φροντιστήρια και τις ώρες της μελέτης στο σπίτι… εύκολα διαπιστώνουμε το εξαντλητικό πρόγραμμα των εφήβων. Από βιολογικής, παιδαγωγικής, αλλά και ψυχολογικής πλευράς, η πίεση αυτή προς τους μαθητές κρίνεται άστοχή και τα σημάδια της συναισθηματικής κόπωσης και του κορεσμού από νωρίς εμφανίζονται στις ψυχές των νέων. Η απόλαυση για τη γνώση μετατρέπεται σε διαδικασία άκεφης διεκπεραίωσης των απαιτήσεων της κάθε τάξης.
Ωστόσο, παρόλη την κοινωνική πίεση και τις δυσκολίες που αυξάνονται, το αξιολογικό μας σύστημα δεν εξελίσσεται. Προσδοκούμε πάντα την επιτυχία, περιμένουμε, ως γονείς, από τα παιδιά μας να έχουν κοινωνική ισχύ, να έχουν λεφτά και να ζουν καλά. Όλα ξεκινούν όμως από την σχολική επιτυχία. Από μικρή ηλικία, το παιδί αισθάνεται το βάρος των απαιτήσεων που διαποτίζουν το λόγο και τις αξιώσεις των γονέων απέναντι του. Το παιδί αισθάνεται ότι η σχολική επιτυχία είναι εκείνο που είναι υποχρεωμένο να προσφέρει στους γονείς του. Από τη μια πλευρά, αυτή η απαίτηση θα μπορούσε να είναι ενθαρρυντική και να ενισχύει την επιθυμία του παιδιού για γνώση, από την άλλη όμως, μπορεί να προκαλέσει ένα μπλοκάρισμα με αντίθετα, φυσικά, αποτελέσματα.
Μπορεί να υπάρχουν πολλοί λόγοι που διαταράσσουν τη σχέση του παιδιού με τη γνώση. Τα οικογενειακά προβλήματα είναι σχεδόν πάντα ένας παράγοντας επιδείνωσης. Καμία οικογένεια δεν είναι τέλεια. Μια ασθένεια των γονιών, οι συζυγικές διαφωνίες τους, ένα διαζύγιο, οι οικονομικές δυσκολίες, οι συχνές μετακομίσεις που συνοδεύονται από αλλαγή σχολείου, μπορούν να μετατρέψουν τον καλό μαθητή σε μέτριο ή και κακό. Σ” αυτά τα προβλήματα προστίθενται κι εκείνα που δημιουργούνται στις σχέσεις ανάμεσα στα αδέλφια: ένα παιδί που έχει την «κακοτυχία» να έχει έναν αδελφό ή μιαν αδελφή που είναι άριστος μαθητής ή μαθήτρια, αισθάνεται ότι το υποτιμούν ή δεν το αγαπούν. Οι συγκρίσεις που κάνουν οι γονείς, τείνουν να μην το ευνοούν και το κάνουν να αισθάνεται μειονεκτικά.
Ένα συχνό αίτιο αποτυχίας είναι η απουσία κατάλληλων συνθηκών μελέτης στο σπίτι. Αν η τηλεόραση είναι συνέχεια ανοιχτή, αν ο μικρός αδελφός ουρλιάζει, αν ο χώρος μελέτης είναι κακά διαρρυθμισμένος, αν δεν υπάρχει ο κατάλληλος φωτισμός ή αν κάνει πολύ ζέστη ή πολύ κρύο στο δωμάτιο, η σχολική μελέτη γίνεται πολύ δύσκολη και καμιά φορά αδύνατη.
Εξάλλου, το παιδί είναι πολύ ευαίσθητο ως προς αυτό που γίνεται στο σχολείο. Το παραμικρό γεγονός μπορεί να διαταράξει το παιδί: οι δυσκολίες προσαρμογής στο σχολικό πλαίσιο, η κακή ατμόσφαιρα στην τάξη και η αλλαγή φίλου, η κακή επικοινωνία με τους καθηγητές, ακόμη και ένα περιφρονητικό βλέμμα του εκπαιδευτικού, όλα μπορούν να είναι πηγή αποτυχίας. Ακόμη και ένα προικισμένο παιδί, που όμως δεν τον συγκινεί το μάθημα στην τάξη, μπορεί να γίνει «κακός μαθητής».
Η σχολική αποτυχία δεν οφείλεται σε κάποιο νοητικό έλλειμμα (χαμηλό δείκτη νοημοσύνης ή νοητική στέρηση), παρά μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις. Αντίθετα, στις περισσότερες περιπτώσεις σχολικής αποτυχίας, η έμφαση δίνεται στη γνωσιακή ή οργανική έλλειψη. Κάτι τέτοιο μπορεί να αφορά στις διαταραχές της αντίληψης, στις διαταραχές της αναπαράστασης του χώρου (δυσπραξία), της προφορικής ή της γραπτής έκφρασης (δυσλεξία, δυσγραφία, δυσορθογραφία), των αριθμητικών πράξεων. Σε αυτά προστίθενται η άρνηση ή αδιαφορία για το σχολείο και η επανάληψη της ίδιας τάξης.
Το παιδί φτάνει στο σχολείο κουβαλώντας μέσα του όλη την εμπειρία των σχέσεων που απέκτησε μέσα στην οικογένεια. Έρχεται με την προσωπική του ιστορία, τα ανικανοποίητα του, τις επιθυμίες του και εκφράζεται μέσα από τη δική του συμβολική. Έτσι, το να επιτύχει καλή σχολική επίδοση εξυπηρετεί την ανάπτυξη του αυτόσυναισθήματος του, βοηθάει στο να τον σέβονται, αποτελεί ένδειξη ελέγχου του περιβάλλοντος του, αντιπροσωπεύει την προοπτική να αποκτήσει αργότερα μια καλή κοινωνική θέση,.
Αντίθετα, η σχολική αποτυχία προμηνύει την παραίτηση από την απόλαυση, τον παραγκωνισμό ίσως στη σχολική αίθουσα, την αδυναμία επίτευξης στοιχειωδών απαιτήσεων και άρα τη χαμηλή αυτοπεποίθηση, την απομάκρυνση από τα όνειρα του, την απώλεια κοινωνική ισχύος και οικονομικής άνεσης στο μέλλον. Για το παιδί που βρίσκεται σε κατάσταση σχολικής αποτυχίας, το μέλλον διαγράφεται σκοτεινό, χωρίς διέξοδο, χωρίς ελπίδα, προπαντός όταν η σχολική αποτυχία γίνεται, σύμφωνα με την κοινή γνώμη, ισότιμη με την αποτυχία στη ζωή.
Οι μαθησιακές δυσκολίες συγκλονίζουν το άτομο στη ολότητά του. Το παιδί υποφέρει ταυτόχρονα από ένα αίσθημα υποτίμησης και αυτοϋποτίμησης, που έγκειται στη διαρκή υποβάθμιση του εαυτού του, από άγχος, που χαρακτηρίζεται από ψυχοσωματικές διαταραχές, αλλά και από την περιφρόνηση που διαβάζει στα μάτια των άλλων. Η περιφρόνηση όμως προκαλεί την ντροπή και η ντροπή οδηγεί στο μίσος και στη βία. Το παιδί πληγώνεται στην αυτοεκτίμησή του και μπορεί να προσπαθήσει να τραβήξει την προσοχή επάνω του επιδεικνύοντας προκλητική και αντιδραστική συμπεριφορά. Οι υπερβολές του, η προκλητική συμπεριφορά του προς τους καθηγητές μπορεί να αυξήσει το γόητρο του για τους συμμαθητές του. Γίνεται έτσι ο «αρχηγός» που τον θαυμάζουν. Οι τιμωρίες πολλαπλασιάζονται, δικαιολογώντας την εξέγερση του, και οι προκλητικές στάσεις του ενισχύουν την καταστολή. Έτσι, προοδευτικά, τείνει να απομονωθεί και να αποκλειστεί. Αυτή η κλιμάκωση μπορεί να οδηγήσει στην παραπτωματική συμπεριφορά.
Το παιδί θα μπορούσε επίσης να αδιαφορήσει και να «κλειστεί» σε μια μαζοχιστική θέση. Θα φαινόταν έτσι «αποτυχημένο», θα αντλούσε όμως, εν αγνοία του, ικανοποίηση από τη θέση αυτή. Πρόκειται γι” αυτό που ονομάζεται «νεύρωση αποτυχίας». Τέλος πολλά παιδιά γίνονται θλιμμένα, πέφτουν σε κατάθλιψη, δεν ενδιαφέρονται για τίποτα, τίποτα δεν τα κινητοποιεί. Συχνά εμφανίζουν διαταραχές στον ύπνο, ανορεξία, βουλιμία, συμπεριφορές απομόνωσης και σπάνια τάσεις αυτοκτονίας.
Η μάθηση είναι μια φυσιολογική δραστηριότητα για τον άνθρωπο, μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησης. Δεν υπάρχει «κακός μαθητής» από τη φύση του ούτε παιδί ανίκανο να αφομοιώσει τις γνώσεις. Όπως και οι άλλοι συμμαθητές τους, τα παιδιά σε κατάσταση σχολικής αποτυχίας έχουν μέσα τους μια τεράστια επιθυμία για γνώση, επιθυμία να διαβάσουν, να μετρήσουν, να γράψουν, αλλά δεν τα καταφέρνουν. Γιατί υπάρχει πάντοτε ένας λόγος σημαντικός, ασυνείδητος, ακόμη και ιερός για την ψυχική τους ισορροπία, που εξ αιτίας του δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν την επιθυμία τους.