Πρωτ. Θεμιστοκλή Μουρτζανού
Οι άνθρωποι έχουμε απογυμνώσει τις περισσότερες από τις γιορτές της πίστης μας από το θεολογικό τους περιεχόμενο και παραμένουμε στα σημαίνοντά τους, τις συνήθειες που τις συνοδεύουν. Έτσι γιορτάζουμε χωρίς να νιώθουμε αληθινά τι σημαίνει το περιεχόμενο της γιορτής. Και αν για τα Χριστούγεννα και το Πάσχα οι περισσότεροι υποψιαζόμαστε κάτι από το βαθύτερο νόημα, γιορτές όπως τα Θεοφάνεια μένουν στην μνήμη μας για τον αγιασμό των υδάτων και τα πατροπαράδοτα έθιμα που τον συνοδεύουν, χωρίς να αγγίζουν την καρδιά μας ως προς το θεολογικό τους βάθος. Κατέχουμε ως γνώση το γεγονός της Βάπτισης του Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό και της φανέρωσης και των άλλων δύο προσώπων της Αγίας Τριάδος, του Θεού-Πατέρα με την φωνή που ακούστηκε εξ ουρανού και το Άγιο Πνεύμα, το οποίο κατέβη «εν είδει περιστεράς».
πηγή Ενοριακή ζωή
Τα Θεοφάνεια όμως δεν είναι μόνο ένα γεγονός γνώσης και νου. Είναι η ευκαιρία να υιοθετήσουμε έναν τρόπο ζωής, ο οποίος ανοίγει τον νου και την καρδιά μας στην κατοίκηση εντός μας της χάριτος του Θεού, που λειτουργεί ως σωτηρία για την ύπαρξή μας. Γιατί τα Θεοφάνεια αποτελούν γιορτή δόξας και φιλανθρωπίας, η οποία μεταμορφώνει την ύπαρξή μας σε κατά Θεόν ύπαρξη. Όπως λέει ο Απόστολος Παύλος «επεφάνη η φιλανθρωπία του Σωτήρος ημών Θεού» και καλούμαστε να αποδεχθούμε «την επιφάνειαν της δόξης του μεγάλου Θεού και σωτήρος ημών Ιησού Χριστού» (Τίτ. 3, 4 και 2, 13)
Είναι γιορτή δόξας τα Θεοφάνεια, παρότι φαινομενικά ο Χριστός δέχεται να βαπτιστεί στον Ιορδάνη ποταμό από τον Πρόδρομο σαν να ήταν άνθρωπος αμαρτωλός. Όμως η δόξα του Χριστού δεν ήταν ποτέ η δύναμη, η εξουσία, η επιβολή, αλλά η ταπείνωση. Καταδέχεται ο Δεσπότης να χειροθετηθεί στην κεφαλή από το χέρι του δούλου. Καταδέχεται ο Αναμάρτητος να ακολουθήσει την ίδια διαδικασία με τους αμαρτωλούς. Μόνο που αντί να εξομολογηθεί αμαρτίες που δεν έχει, ζητά από τον Πρόδρομο να αποδεχθεί την υπακοή και την αγάπη Του και να κάνει και σ’ Αυτόν ό,τι έκανε στους άλλους. Εισέρχεται στον Ιορδάνη ο διακονούμενος από τους Αγγέλους όχι για να καθαρισθεί από το νερό του ποταμού, αλλά για να καθαρίσει κάθε ανθρώπινο ρύπο, κάθε αμαρτία ανθρώπινη που ο ποταμός έχει δεχθεί, δείχνοντας την οδό του βαπτίσματος που θα ακολουθούμε στην Εκκλησία. Και δεν είναι μόνος Του ο Χριστός, όπως οι άνθρωποι που συναντούν τον προφήτη που ετοιμάζει την οδό του Κυρίου.
Μαζί με τον Χριστό εμφανίζονται και τα άλλα δύο πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, για να δείξουν ότι στον Ιορδάνη ποταμό ξεκινά ο κόσμος της Βασιλείας του Θεού, και είναι «ευλογημένη αυτή η βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων». Μόνο που στην βασιλεία αυτή δεν υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι, ισχυροί και αδύναμοι, άρχοντες και αρχόμενοι. Δεν υπάρχει ο θάνατος. Δεν έχουν θέση τα πάθη και το κακό. Υπάρχει μόνο ζωή, όπως αυτή εκφράζεται με την αγάπη, την ταπείνωση, την συγχωρητικότητα. Και εδώ έγκειται η δόξα των Θεοφανείων. Στο ότι μας υπενθυμίζουν ότι στην Βασιλεία του Θεού προϋπόθεση είναι η πίστη. Η αγάπη και η εμπιστοσύνη στο Χριστό. Η οδός της νίκης κατά των παθών. Η επιλογή ενός τρόπου ζωής που θα μας κάνει να βγαίνουμε από το εγώ μας και να προχωρούμε σε μία διαρκή συνάντηση με το Θεό και τον συνάνθρωπο, ως κέντρο και νόημα της ύπαρξής μας. Και αυτός ο δρόμος είναι για όλους δρόμος δόξας και χαράς. Δρόμος αγιότητας και χαράς που τείνει στην τελειότητα και που θα γίνει τέλεια όταν λυθεί και ο τελευταίος δεσμός φθοράς που είναι ο χρόνος.
Είναι γιορτή φιλανθρωπίας τα Θεοφάνεια γιατί όλα τα παραπάνω δεν θα ήταν δυνατό να συμβούν εάν δεν είχε ενανθρωπίσει ο Χριστός. Γιατί από μόνοι μας δεν θα μπορούσαμε να πετύχουμε να πορευτούμε στον δρόμο της δόξας, καθώς είχαμε και έχουμε διαστρέψει το νόημα τι αληθινά σημαίνει δόξα. Έχουμε αφήσει κατά μέρος τι σημαίνει σωτηρία, γιατί βλέπουμε τον κόσμο με τα μάτια του παρόντος, δηλαδή μόνο στην προοπτική του χρόνου και όχι της αιωνιότητας. Ακόμη έχουμε λησμονήσει ότι ελευθερία δεν σημαίνει η δυνατότητα πορείας σύμφωνα με το θέλημά μας, αλλά η ακολούθηση του θελήματος του Θεού που γίνεται αγάπη για όλους. Ότι όλα θέλουν κόπο και εμείς είμαστε έτοιμοι να επιλέξουμε ό,τι και όποιον μας υπόσχεται ευκολία. Με την ενανθρώπισή Του ο Χριστός μας δείχνει ότι χάρις σ’ Αυτόν τα πάντα αγιάζονται, κι εμείς μαζί Του. Ότι τα πάντα είναι δυνατά στον Επιφανέντα Θεό, αρκεί να Τον θέλουμε ως το κέντρο της ζωής μας και να Τον ακολουθούμε με εμπιστοσύνη. Ότι ο ουρανός συναντά την γη και ξαναδημιουργεί το σύμπαν στην προοπτική της σχέσης και της κοινωνίας με τον Θεό. Γι’ αυτό και στην ακολουθία του Αγιασμού αναφωνούμε «Μέγας ει Κύριε και θαυμαστά τα έργα Σου και ουδείς λόγος εξαρκέσει προς ύμνον των θαυμασίων Σου».
Γιορτή σημαίνει εκκλησιασμός. Σημαίνει δίψα για κοινωνία με τον Θεό. Σημαίνει συμφιλίωση με τον ξαναδημιουργημένο εν Χριστώ κόσμο, σημαίνει σεβασμό για ό,τι ο Θεός αγίασε και ευλόγησε, από τον άνθρωπο μέχρι το τελευταίο φυλλαράκι. Και Θεοφάνεια σημαίνει αφορμή για περισσότερη ταπείνωση, υπέρβαση του εγωισμού μας και εναπόθεση της ελπίδας της ζωής μας στον Επιφανέντα Θεό, άνοιγμα της καρδιάς και της ψυχής μας στην «ανακαίνωση» του Αγίου Πνεύματος (Τίτ. 3,5). Στην Εκκλησία ξαναβρίσκουμε τον κόσμο ως Παράδεισο και τα Θεοφάνεια είναι μία ευκαιρία να ζήσουμε όπως εκείνος ο πρώτος άνθρωπος που έβλεπε τα πάντα ωραία στην κτίση. Να ξαναδώσουμε νέο όνομα στα πάντα που μας περιβάλλουν, ακόμη και σε ό,τι και σε όποιους μας θλίβουν, μέσα από την προοπτική της συνάντησης και της κοινωνίας με τον Θεό. Μέσα από την Βασιλεία που ζούμε στην Εκκλησία. Και να αγωνιστούμε και οι άλλοι που δεν βλέπουν τα πράγματα έτσι, να γευτούν την ευλογία και τον αγιασμό του Θεού. Έχουμε ανάγκη από την χάρη του Θεού, για να ζήσει αλλιώς ο κόσμος μας αλλά κι εμείς. Και δεν είναι οπισθοδρόμηση η Βασιλεία που ο Χριστός εγκαινιάζει, αλλά συνεχής ανακαίνιση, φως και αγιασμός και σπουδή της φιλανθρωπίας και της δόξας που Εκείνος μας παρέχει συνεχώς στη ζωή της Εκκλησίας. Ας είναι αυτός ο τρόπος αφορμή για να γνωρίσουμε το βαθύτερο νόημα της μεγάλης εορτής. Για να μπορέσουμε να ζήσουμε και τον χρόνο μας διαφορετικά, πνευματικά, ελεύθερα, εν Χριστώ επιφανέντι
Τα Θεοφάνεια όμως δεν είναι μόνο ένα γεγονός γνώσης και νου. Είναι η ευκαιρία να υιοθετήσουμε έναν τρόπο ζωής, ο οποίος ανοίγει τον νου και την καρδιά μας στην κατοίκηση εντός μας της χάριτος του Θεού, που λειτουργεί ως σωτηρία για την ύπαρξή μας. Γιατί τα Θεοφάνεια αποτελούν γιορτή δόξας και φιλανθρωπίας, η οποία μεταμορφώνει την ύπαρξή μας σε κατά Θεόν ύπαρξη. Όπως λέει ο Απόστολος Παύλος «επεφάνη η φιλανθρωπία του Σωτήρος ημών Θεού» και καλούμαστε να αποδεχθούμε «την επιφάνειαν της δόξης του μεγάλου Θεού και σωτήρος ημών Ιησού Χριστού» (Τίτ. 3, 4 και 2, 13)
Είναι γιορτή δόξας τα Θεοφάνεια, παρότι φαινομενικά ο Χριστός δέχεται να βαπτιστεί στον Ιορδάνη ποταμό από τον Πρόδρομο σαν να ήταν άνθρωπος αμαρτωλός. Όμως η δόξα του Χριστού δεν ήταν ποτέ η δύναμη, η εξουσία, η επιβολή, αλλά η ταπείνωση. Καταδέχεται ο Δεσπότης να χειροθετηθεί στην κεφαλή από το χέρι του δούλου. Καταδέχεται ο Αναμάρτητος να ακολουθήσει την ίδια διαδικασία με τους αμαρτωλούς. Μόνο που αντί να εξομολογηθεί αμαρτίες που δεν έχει, ζητά από τον Πρόδρομο να αποδεχθεί την υπακοή και την αγάπη Του και να κάνει και σ’ Αυτόν ό,τι έκανε στους άλλους. Εισέρχεται στον Ιορδάνη ο διακονούμενος από τους Αγγέλους όχι για να καθαρισθεί από το νερό του ποταμού, αλλά για να καθαρίσει κάθε ανθρώπινο ρύπο, κάθε αμαρτία ανθρώπινη που ο ποταμός έχει δεχθεί, δείχνοντας την οδό του βαπτίσματος που θα ακολουθούμε στην Εκκλησία. Και δεν είναι μόνος Του ο Χριστός, όπως οι άνθρωποι που συναντούν τον προφήτη που ετοιμάζει την οδό του Κυρίου.
Μαζί με τον Χριστό εμφανίζονται και τα άλλα δύο πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, για να δείξουν ότι στον Ιορδάνη ποταμό ξεκινά ο κόσμος της Βασιλείας του Θεού, και είναι «ευλογημένη αυτή η βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων». Μόνο που στην βασιλεία αυτή δεν υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι, ισχυροί και αδύναμοι, άρχοντες και αρχόμενοι. Δεν υπάρχει ο θάνατος. Δεν έχουν θέση τα πάθη και το κακό. Υπάρχει μόνο ζωή, όπως αυτή εκφράζεται με την αγάπη, την ταπείνωση, την συγχωρητικότητα. Και εδώ έγκειται η δόξα των Θεοφανείων. Στο ότι μας υπενθυμίζουν ότι στην Βασιλεία του Θεού προϋπόθεση είναι η πίστη. Η αγάπη και η εμπιστοσύνη στο Χριστό. Η οδός της νίκης κατά των παθών. Η επιλογή ενός τρόπου ζωής που θα μας κάνει να βγαίνουμε από το εγώ μας και να προχωρούμε σε μία διαρκή συνάντηση με το Θεό και τον συνάνθρωπο, ως κέντρο και νόημα της ύπαρξής μας. Και αυτός ο δρόμος είναι για όλους δρόμος δόξας και χαράς. Δρόμος αγιότητας και χαράς που τείνει στην τελειότητα και που θα γίνει τέλεια όταν λυθεί και ο τελευταίος δεσμός φθοράς που είναι ο χρόνος.
Είναι γιορτή φιλανθρωπίας τα Θεοφάνεια γιατί όλα τα παραπάνω δεν θα ήταν δυνατό να συμβούν εάν δεν είχε ενανθρωπίσει ο Χριστός. Γιατί από μόνοι μας δεν θα μπορούσαμε να πετύχουμε να πορευτούμε στον δρόμο της δόξας, καθώς είχαμε και έχουμε διαστρέψει το νόημα τι αληθινά σημαίνει δόξα. Έχουμε αφήσει κατά μέρος τι σημαίνει σωτηρία, γιατί βλέπουμε τον κόσμο με τα μάτια του παρόντος, δηλαδή μόνο στην προοπτική του χρόνου και όχι της αιωνιότητας. Ακόμη έχουμε λησμονήσει ότι ελευθερία δεν σημαίνει η δυνατότητα πορείας σύμφωνα με το θέλημά μας, αλλά η ακολούθηση του θελήματος του Θεού που γίνεται αγάπη για όλους. Ότι όλα θέλουν κόπο και εμείς είμαστε έτοιμοι να επιλέξουμε ό,τι και όποιον μας υπόσχεται ευκολία. Με την ενανθρώπισή Του ο Χριστός μας δείχνει ότι χάρις σ’ Αυτόν τα πάντα αγιάζονται, κι εμείς μαζί Του. Ότι τα πάντα είναι δυνατά στον Επιφανέντα Θεό, αρκεί να Τον θέλουμε ως το κέντρο της ζωής μας και να Τον ακολουθούμε με εμπιστοσύνη. Ότι ο ουρανός συναντά την γη και ξαναδημιουργεί το σύμπαν στην προοπτική της σχέσης και της κοινωνίας με τον Θεό. Γι’ αυτό και στην ακολουθία του Αγιασμού αναφωνούμε «Μέγας ει Κύριε και θαυμαστά τα έργα Σου και ουδείς λόγος εξαρκέσει προς ύμνον των θαυμασίων Σου».
Γιορτή σημαίνει εκκλησιασμός. Σημαίνει δίψα για κοινωνία με τον Θεό. Σημαίνει συμφιλίωση με τον ξαναδημιουργημένο εν Χριστώ κόσμο, σημαίνει σεβασμό για ό,τι ο Θεός αγίασε και ευλόγησε, από τον άνθρωπο μέχρι το τελευταίο φυλλαράκι. Και Θεοφάνεια σημαίνει αφορμή για περισσότερη ταπείνωση, υπέρβαση του εγωισμού μας και εναπόθεση της ελπίδας της ζωής μας στον Επιφανέντα Θεό, άνοιγμα της καρδιάς και της ψυχής μας στην «ανακαίνωση» του Αγίου Πνεύματος (Τίτ. 3,5). Στην Εκκλησία ξαναβρίσκουμε τον κόσμο ως Παράδεισο και τα Θεοφάνεια είναι μία ευκαιρία να ζήσουμε όπως εκείνος ο πρώτος άνθρωπος που έβλεπε τα πάντα ωραία στην κτίση. Να ξαναδώσουμε νέο όνομα στα πάντα που μας περιβάλλουν, ακόμη και σε ό,τι και σε όποιους μας θλίβουν, μέσα από την προοπτική της συνάντησης και της κοινωνίας με τον Θεό. Μέσα από την Βασιλεία που ζούμε στην Εκκλησία. Και να αγωνιστούμε και οι άλλοι που δεν βλέπουν τα πράγματα έτσι, να γευτούν την ευλογία και τον αγιασμό του Θεού. Έχουμε ανάγκη από την χάρη του Θεού, για να ζήσει αλλιώς ο κόσμος μας αλλά κι εμείς. Και δεν είναι οπισθοδρόμηση η Βασιλεία που ο Χριστός εγκαινιάζει, αλλά συνεχής ανακαίνιση, φως και αγιασμός και σπουδή της φιλανθρωπίας και της δόξας που Εκείνος μας παρέχει συνεχώς στη ζωή της Εκκλησίας. Ας είναι αυτός ο τρόπος αφορμή για να γνωρίσουμε το βαθύτερο νόημα της μεγάλης εορτής. Για να μπορέσουμε να ζήσουμε και τον χρόνο μας διαφορετικά, πνευματικά, ελεύθερα, εν Χριστώ επιφανέντι