Η περιτομή του Χριστού και η ζωή Του από τα 12 έως τα 30 χρόνια

 

Η ΠΕΡΙΤΟΜΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΚΑΙ Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΑ 12 ΕΩΣ ΤΑ 30 ΧΡΟΝΙΑ

Πρωτοπρεσβ. π. Άγγελος Αγγελακόπουλος
Εφημέριος Ιερού Παρεκκλησίου Αγίου Ιωάννου Προδρόμου  Χατζηκυριακείου Ιδρύματος Πειραιώς

Σύμφωνα με τον Συναξαριστή, την 1η Ιανουαρίου εορτάζουμε την Δεσποτική εορτή της κατά σάρκα Περιτομής του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού. Περιτομή είναι η εκτομή, το κόψιμο του τμήματος του δέρματος, που περιβάλλει τη βάλανο του αρσενικού γεννητικού οργάνου. Η περιτομή ήταν εντολή του Θεού, που τελούνταν την ογδόη ημέρα από την γέννηση του βρέφους. Την περιτομή καταδέχθηκε να λάβει φιλανθρώπως ο Κύριός μας κατά την προσταγή του παλαιού νόμου, έτσι ώστε, αντί της χειροποιήτου και σαρκικής περιτομής, να εισάγει σ’ εμάς την αχειροποίητη και πνευματική περιτομή, δηλαδή το Άγιον Βάπτισμα. Διότι, καθώς ο Κύριος καταδέχθηκε να γίνει άνθρωπος για μας και να λάβει όλα τα αδιάβλητα και ακατηγόρητα ιδιώματα της ανθρωπίνης φύσεως, έτσι δεν ντράπηκε ο Πανάγαθος να λάβει και την περιτομή για τρία αίτια. Πρώτον μεν, διότι θέλησε να εμφράξει τα στόματα των αιρετικών, οι οποίοι τόλμησαν να πουν ότι ο Κύριος δεν προσέλαβε αληθινή σάρκα, αλλά φανταστική, όπως ο θεομάχος και αιρετικός Μάνης και οι οπαδοί του Μανιχαίοι. Γιατί, πως θα περιτεμνόταν, αν δεν λάμβανε αληθινή σάρκα;

Πηγή : Ιερά Μονή ΠαντοκράτοροςΔεύτερον, για να επιστομήσει τους Ιουδαίους, οι οποίοι Τον κατηγορούσαν ότι δεν φυλάττει το Σάββατο και ότι παραβαίνει τον νόμο. Βέβαια, ψευδώς Τον συκοφαντούσαν, διότι Αυτός φύλαττε τον νόμο. Και τρίτον, γιατί, αν δεν περιτεμνόταν, κανένας ποτέ από τους Ιουδαίους δεν θα Τον δεχόταν να διδάσκει, αλλά θα Τον είχαν αποπέμψει ως αλλόφυλο. Κανείς δεν θα Τον πίστευε ότι Αυτός είναι ο προσδοκώμενος Χριστός εκ σπέρματος Αβραάμ. Γιατί, αυτοί, που προέρχονταν από τον Αβραάμ, είχαν όλοι ως σφραγίδα και σημείο την περιτομή, η οποία τους ξεχώριζε από τα άλλα έθνη.

Γι’ αυτό, λοιπόν, οκτώ ημέρες μετά την εκ Παρθένου Γέννησή Του, ευδόκησε ο Κύριος να φερθεί από την μητέρα Του και τον Ιωσήφ σ’ εκείνο τον διορισμένο τόπο, όπου ήταν συνήθεια να περιτέμνονται τα βρέφη και εκεί περιετμήθη και έλαβε το γλυκύτατο όνομα Ιησούς, που σημαίνει Σωτήρ, το οποίο κάλεσε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, όταν ευαγγελίσθηκε την Θεοτόκο, πριν συλληφθεί ο Κύριος στην κοιλιά της Παρθένου, όπως γράφει ο Ευαγγελιστής Λουκάς.

Σύμφωνα με τον Όσιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, ο Ιησούς Χριστός μας δίνει με την περιτομή του ένα ιατρικό φάρμακο, που μας διαφυλάττει από όλα τα κακά. Αυτό είναι το γλυκύ όνομα Ιησούς, το οποίο προείπε μεν ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, πριν συλληφθεί στην κοιλία της Παρθένου, τόσο στον Ιωσήφ, όπως λέει ο Ευαγγελιστής Ματθαίος «τέξεται υιόν και καλέσεις το όνομα αυτού Ιησούν», όσο και στην Παρθένο, όπως λέει ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Με αυτό το όνομα ονομάσθηκε στην περιτομή Του πραγματικώς˙ «και ότε φησίν επλήσθησαν ημέραι οκτώ του περιτεμείν το παιδίον και εκλήθη το όνομα αυτού Ιησούς». Ιησούς˙ το κύριο όνομα του Μεσσία, κατά τον ιερό Αυγουστίνο, το οποίο συνέχει όλη την ένσαρκο οικονομία, την σοφία, την δύναμη, την αγαθότητα και την άκρα αγάπη Του προς εμάς. Ιησούς˙ όνομα που, κατά μερικούς, υπερέχει και αυτό το τετραγράμματο όνομα του Θεού, επειδή αυτό μεν, το όνομα Ιησούς, δηλώνει συνεπτυγμένως το όνομα και του Κτίστου και του Κυρίου, εκείνο δε, το όνομα Θεός, δηλώνει μόνο η το όνομα του Κτίστου η του Κυρίου. Ιησούς˙ όνομα, το οποίο, κατά την εβραϊκή διάλεκτο, σημαίνει σωτήρ, και το οποίο παράγεται από το ρήμα Ιαχά, που σημαίνει σώζω, κατά τον Γεώργιο Κορέσσιο, τον ειδήμονα των εβραϊκών. Και, εν συντομία, Ιησούς είναι το όνομα το γεμάτο από κάθε παρηγοριά και σωτηρία και είναι όχι μόνο μία σύνοψη όλων των τελειοτήτων, που αρμόζουν στον Σωτήρα μας, ως Θεό, και όλων των αρετών, που Του αρμόζουν ως άνθρωπο, αλλά είναι και μία σύνοψη όλων εκείνων, που έκανε για την σωτηρία μας, και ένας αρραβώνας όλων εκείνων, που έχει σκοπό να κάνει στο μέλλον, αν δεν εμποδισθεί από’μας, και να μας φέρει εμπράκτως στον τελικό σκοπό μας, που είναι ο Παράδεισος.

Αυτό το άγιο όνομα, το υπέρ παν όνομα του Ιησού, το δοξάζουν και το προσκυνούν όλοι οι Άγγελοι στον ουρανό και όλοι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί στη γη, και θα το προσκυνήσουν ακόμη και αυτοί οι υποχθόνιοι δαίμονες και οι άπιστοι άνθρωποι, καθώς έχει γραφεί ˙ «εν τω ονόματι Ιησού παν γόνυ κάμψη επουρανίων και επιγείων και καταχθονίων».

Αυτό το πολυπόθητο και παντεπόθητο όνομα του Ιησού είχαν και έχουν ως γλυκύτατο μελέτημα στη γλώσσα και την καρδιά, όχι μόνο όλοι οι Όσιοι και οι Ασκητές, που κατοικούσαν και κατοικούν στα όρη και τις σπηλιές της Αιγύπτου, της Λιβύης, της Θηβαΐδος, του Αγίου Όρους και άλλων τόπων, αλλά και πάρα πολλοί λαϊκοί, που βρίσκονταν και βρίσκονται στον κόσμο και στα βασίλεια, φωνάζοντας πάντοτε το «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιε του Θεού, ελέησόν με». Αυτό ενθυμούνται κάθε ώρα και σ’αυτό είναι προσκολλημένη η αναπνοή τους και με αυτό το όνομα έδιωχναν τους κακούς λογισμούς και τους πονηρούς δαίμονες, καθώς είπε ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος˙ «Ιησού ονόματι μάστιζε τους πολεμίους»˙ και πάλι «Ιησού όνομα κολληθήτω τη πνοή σου και τότε είση ησυχίας ωφέλειαν».

Ας σπουδάζουμε κι εμείς, αγαπητοί μου, εις το εξής να θυμόμαστε πάντοτε και να λέμε το «Κύριε Ιησού Χριστέ Υιε του Θεού ελέησόν με» πότε μεν με το στόμα, περισσότερο δε με την καρδιά, συμμαζεύοντας όλο τον νου μας και μελετώντας αυτή την ευχή, κρατώντας και λίγο την αναπνοή, καθώς το διδάσκουν και οι θείοι Πατέρες. Διότι, με την συχνή αυτή μελέτη και ενθύμηση του Ιησού, όχι μόνο γλυτώνουμε από τους κακούς λογισμούς, αλλά και συνειθίζουμε να αγαπάμε τον Ιησού και να πράττουμε τις εντολές του με χαρά. Μην προφασιζόμασθε, όμως, ότι βρισκόμασθε στον κόσμο και γι’αυτό δεν μπορούμε να προσευχόμασθε με τον νου μας πάντοτε. Γιατί, ο Απ. Παύλος παραγγέλλει, όχι μόνο στους μοναχούς και τους ασκητές, αλλά και σε όλους τους κοσμικούς, να προσεύχονται πάντοτε, λέγοντας˙ «αδιαλείπτως προσεύχεσθε». Αλλά και ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, σχετικά με την αδιάλειπτη μνήμη του Θεού, λέει˙ «μνημονευτέον Θεού μάλλον η αναπνευστέον». Γι’αυτό, ας αποφασίσουμε να αγωνιζόμασθε για την σωτηρία μας, για να δοξασθεί το όνομα του Σωτήρος μας Ιησού σ’εμάς και εμείς αντιστρόφως να δοξασθούμε σ’αυτό, καθώς λέει ο Απ. Παύλος˙ «όπως ενδοξασθή το όνομα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού εν υμίν και ημείς εν αυτώ».

Ας ζητήσουμε συγχώρηση από τον Ιησού για την ατιμία, που προξενήσαμε με τις αμαρτίες μας, του παντίμου ονόματός Του και ας Τον παρακαλέσουμε να εντυπώσει στην καρδιά μας αυτό το άγιο όνομά Του, και να μας σώσει, όχι για ο,τιδήποτε άλλο, παρά μόνο για το σωτήριο και φερώνυμο όνομά Του, καθώς μόνος Του ο Ίδιος το υπόσχεται˙ «και εφεισάμην αυτών δια το όνομά μου το άγιον». Και πάλι˙ «τάδε λέγει Κύριος˙ ουχ υμίν εγώ ποιώ οίκος Ισραήλ, αλλ’η δια το όνομά μου το άγιον». Αν απέχουμε από κάθε αδικία και αμαρτία για το όνομα του Ιησού Χριστού, καθώς μας προστάζει ο Απ. Παύλος, λέγοντας˙ «αποστήτω από αδικίας πας ο ονομάζων το όνομα του Χριστού»˙ αν κοπιάζουμε για το όνομά Του, ας ξέρουμε βέβαια ότι κι Αυτός θα μας πει˙ «δια το όνομά μου κεκοπίακας και κέκμηκας» και δεν θα εξαλείψει το όνομά μας από την βίβλο της ζωής, αλλά μάλιστα θα το δοξάσει μπροστά στον Πατέρα Του και τους αγγέλους Του˙ «ου μη εξαλείψω το όνομα αυτού εκ της βίβλου της ζωής και εξομολογήσομαι το όνομα αυτού ενώπιον του Πατρός μου και ενώπιον των αγγέλων αυτού».     

Μετά την περιτομή ο Κύριος ήταν μαζί με τους γονείς του και ζούσε ανθρωπίνως, προκόπτοντας και αυξάνοντας και κατά την ηλικία του σώματος και κατά την σοφία και χάρη για την σωτηρία μας.

Πολλά ερωτήματα και απορίες έχουν τεθεί κατά καιρούς για το διάστημα της ζωής του Ιησού Χριστού, από τα 12 έως τα 30 χρόνια της ζωής Του και κάθε φορά δίνονται διάφορες απαντήσεις, οι περισσότερες των οποίων είναι, «κατά το δοκούν», εντελώς ανιστόρητες και παραπλανητικές, που, αντί να διαφωτίσουν αυτό το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, το συσκοτίζουν περισσότερο, αφήνοντας αιχμές κατά του Θεανδρικού Προσώπου του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Πολλές, μάλιστα, δημόσιες και μακρές συζητήσεις έχουν γίνει για το χρονικό αυτό διάστημα της ζωής του Χριστού των δεκαοκτώ (18) ετών δημόσιας απουσίας Του.

Επί του θέματος αυτού αναφέρονται τα παρακάτω, για την αποκάλυψη της αληθινής αληθείας και τη διαφώτισή του, ώστε, επιτέλους να σταματήσουν τα όσα όλως ανεύθυνα και ψευδέστατα λέγονται και «ελαφρά τη συνειδήσει» υποστηρίζονται, σε βάρος του Θεανδρικού Προσώπου του Κυρίου Ιησού Χριστού :

Σύμφωνα με τον αιδεσιμολογιώτατο πρεσβύτερο π. Ευστάθιο Κολλά,
«Κατά τον Εβραϊκό Νόμο, επίσημες δημόσιες εμφανίσεις, που μπορούσε να κάνει ένας Εβραίος μέχρι το τριάντα του ήταν: α) Την όγδοη ήμερα από τη γέννησή του, β) την τεσσαρακοστή και γ) στα δώδεκα χρόνια του. Από τα δώδεκα χρόνια του και μέχρι τα τριάντα ο Εβραίος πολίτης ήταν υποχρεωμένος, να ζει εκτός «του κοινωνικού γίγνεσθαι», προετοιμαζόμενος για τη μετά τα τριάντα δημόσια εμφάνιση και δράση του, που δικαιούνταν να έχει δημόσιο λόγο. Κάτι ανάλογο, που γινόταν και κατά την αρχαιότητα στον Δήμο των Αθηναίων. Ο Εβραϊκός Νόμος, λοιπόν, απαγόρευε αυστηρά, να εμφανίζεται κάποιος δημόσια και να έχει λόγο κάτω των τριάντα ετών. Μόνο οι Λευΐτες άρχιζαν τη δημόσια εμφάνισή τους και δράση τους από τα 25 χρόνια τους. Επομένως, τα χρόνια ενός Εβραίου από τα 12 έως τα 30, ήσαν άνευ σημασίας, γι’αυτό και δεν αξιολογούνταν κοινωνικά. Στη Νομική αυτή απαγόρευση, οφείλεται η κοινωνική και δημόσια απουσία του Θεανθρώπου Κυρίου μας Ιησού Χριστού.

2. Όμως, η Αγία Γραφή δεν αφήνει εντελώς απροστάτευτο τον Ιησού Χριστό στο διάστημα αυτό της ζωής Του μετά τα δώδεκα χρόνια Του και μέχρι τα τριάντα Του, αλλά κάνει συγκεκριμένο λόγο και αναφέρει λίαν κατηγορηματικά πως μετά τα δώδεκα χρόνια Του είναι υποταγμένος, κάτω από την προστασία των Νομικών του γονέων «... κατέβη μετ’ αυτών, και ήλθεν εις Ναζαρέτ, και ην υποτασσόμενος αυτοίς... ο δε Ιησούς προέκοπτε σοφία, και ηλικία, και χάριτι παρά Θεώ και ανθρώποις».

3. Αλλά, για να δούμε τι σημαίνουν ακριβώς όλα αυτά τα λεγόμενα της Αγίας Γραφής; Ο Χριστός πήρε σάρκα και ήρθε στον κόσμο της φθοράς, στη γη, που σημαίνει ότι έχει δύο φύσεις τέλειες - του Θεού και του άνθρωπου. Δηλαδή, τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος (= Θεάνθρωπος). Μέσα στην ανθρώπινη φύση Του ο Χριστός είχε ολόκληρη την Θεότητα, αλλά για να την εκδηλώσει, έπρεπε να υπάρχει και η ανάλογη σωματική Του αύξηση, η οποία, όμως, αυξανόταν, προόδευε, «βαθμηδόν και κατ’ ολίγον», γι’ αυτό και η Αγία Γραφή μας πληροφορεί ˙ «και ο Ιησούς προέκοπτε σοφία και ηλικία και χάριτι παρά Θεώ και ανθρώποις». Δηλαδή, ανάλογα με την αύξηση του σώματος (= εξωτερικά πλεονεκτήματα της κανονικής σωματικής αναπτύξεως), εκδηλωνόταν, εδραιωνόταν και η γνώση της σοφίας Του (= εσωτερικά πλεονεκτήματα, πλήρους, ηθικής και διανοητικής αναπτύξεώς Του). Τούτο σημαίνει, ότι δεν προέκοπτε (= αυξανόταν) η σοφία, γιατί αυτή ήταν ολόκληρη και τέλεια εξ υπαρχής μέσα Του, αλλά αυξανόταν μόνο το ανθρώπινο στοιχείο Του, και, ανάλογα με την σωματική Του ανάπτυξη, την κατανοούσε γινόμενος, ταυτοχρόνως και αρεστός προς τον «εν αυτώ κατοικούντα Θεόν», αλλά και προς τους ανθρώπους. Η Αγία Γραφή είναι λίαν σαφής ˙ «προέκοπτε σοφία και ηλικία και χάριτι παρά Θεώ και ανθρώποις».

4. Έτσι ο Ιησούς Χριστός εφάρμοσε πιστά τις διατάξεις αυτές του Νόμου. Και στις οκτώ ημέρες μετά τη γέννησή Του - και στις σαράντα ήμερες• και στα δώδεκα χρόνια Του, που είχε το δικαίωμα εκ του Νόμου να εισέρχεται ελεύθερα στην Εβραϊκή Συναγωγή• και στα τριάντα Του με το βαπτισμό Του, οπότε και έκανε δυναμικά πλέον την δημόσια παρουσία Του, δηλώνοντας, μέσα στη Συναγωγή, όχι μόνον ποιος ήταν ακριβώς, αλλά και ποιο είναι το έργο του• «... και επεδόθη αυτώ βιβλίον Ησαΐου του προφήτου, και εύρε τον τόπον, ου ην γεγραμμένον. Πνεύμα Κυρίου επ’ εμέ είνεκεν έχρισέ με, ευαγγελίσασθαι πτωχοίς απέσταλκέ με, ιάσασθαι τους συντετριμμένους την καρδίαν κηρύξαι αιχμαλώτοις άφεσιν και τυφλοίς ανάβλεψιν, αποστείλαι τεθραυσμένους εν αφέσει, κηρύξαι ενιαυτόν Κυρίου δεκτόν, και πτύξας το βιβλίον εκάθισε, και ήρξατο λέγειν προς αυτούς, ότι σήμερον πεπλήρωται η γραφή αύτη εν τοις ωσίν υμών». Πολύ σοφά, λοιπόν, όριζε ο Νόμος αυτή την ηλικία των 30 χρόνων, γιατί τότε πράγματι ο άνδρας είναι ώριμος και κατάλληλος για διδασκαλία, πλήρως έτοιμος ν’ αναλάβει κοινωνικό έργο. Όλες οι μεγάλες προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης έχουν κάνει τη δημόσια εμφάνιση τους στα τριάντα τους χρόνια η και μετά τα τριάντα.

5. Ειδικά για τον Μεσσία (= τον Ιησού Χριστό) υπάρχουν συγκεκριμένες ρητές αναφορές και χαρακτηριστικά στη διδασκαλία Του στο ποιος θα είναι, τι θα κηρύξει και πως θα το κηρύξει, αλλά και συγκεκριμένη απαγόρευση από την Εβραϊκή Παράδοση ότι ποτέ δεν θα βγει έξω από τα όρια του κράτους του Ισραήλ. Και το έπραξε τούτο ο Κύριος στη περίπτωση της γυναίκας της Χαναάν «και εξελθών εκείθεν ο Ιησούς ανεχώρησεν εις τα μέρη (προς τα μέρη) Τύρου και Σιδώνος, και ιδού γυνή Χαναναία από των ορίων εκείνων εξελθούσα (=παρεβίασε τα κρατικά της σύνορα) εκραύγασεν αυτώ λέγουσα...». Για να προσέξουμε! Δεν παρεβίασε ο Ιησούς Χριστός τα σύνορα του Εβραϊκού κράτους, αλλά η γυναίκα από τη Χαναάν και μπήκε στο Εβραϊκό κράτος. Ο Κύριος εκινείτο επί των ορίων του Εβραϊκού κράτους.

6. Επίσης, ήταν γεγραμμένο ότι πάντοτε ό Χριστός θα μιλούσε με παραβολές και δε θα έλεγε τίποτε χωρίς παραβολή - «Ταύτα πάντα ελάλησεν ο Ιησούς εν παραβολαίς τοις όχλοις, και χωρίς παραβολής ουδέν ελάλει αυτοίς, όπως πληρωθή το ρηθέν δια του προφήτου λέγοντος˙ ανοίξω εν παραβολαίς το στόμα μου, ερεύξομαι κεκρυμμένα από καταβολής κόσμου».

7. Στην περίπτωση, που υποστηρίζουν μερικοί, λέγοντες πως ο Κύριος πήγε στις Ινδίες, στα Ιμαλάια, στο Θηβέτ και δεν ξέρουμε που αλλού θα μας πούν, ρωτάμε : Έχουν να μας παρουσιάσουν μαρτυρίες η συγγράμματα των συγχρόνων του Χριστού απ’ αυτές τις Χώρες, που να βεβαιώνουν ότι πράγματι ο Χριστός πήγε εκεί; Όχι βέβαια! Υπάρχουν, όμως, αντίθετες μαρτυρίες και μάλιστα έγγραφες, ότι ο Xριστός γνώριζε γράμματα χωρίς να πάει σε σχολείο και αυτό το μαρτυρούν οι ίδιοι οι εχθροί Του, οι σύγχρονοι συμπατριώτες του Εβραίοι «πως ούτος οίδε (= γνωρίζει, ξέρει), γράμματα μη μεμαθηκώς»; Οι Εβραίοι, λοιπόν, οι οποίοι μάλιστα Τον μισούσαν, γνωρίζουν καλλίτερα από τον καθένα μας εάν ο Ιησούς Χριστός βγήκε έξω από τα όρια του κράτους των Εβραίων και πήγε εκεί, που αναληθώς υποστηρίζουν μερικοί ανεγκέφαλοι. Μόνο οι Εβραίοι είχαν και έχουν συμφέρον να υποστηρίξουν κάτι τέτοιο, όμως, δεν το αποτολμούν. Γι’ αυτό και στην περίπτωση των θαυμάτων του Χριστού, υποστηρίζουν ότι ό Χριστός κάνει θαύματα, αλλά τα κάνει «εν ονόματι του άρχοντος των δαιμονίων» και όχι γιατί είναι μαθητευόμενος μάγος. Και εδώ εύλογα ερωτάται : Ποίοι είναι αξιόπιστοι; οι Εβραίοι η οι σημερινοί εχθροί του Ιησού Χριστού»;

8. Στον παραπάνω ισχυρισμό είναι προφανής η σύγχυση, το μπέρδεμα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού με τον Απ. Παύλο. Ο Απ. Παύλος πήγε στην Αραβία και όχι ο Χριστός. Ο ίδιος στην προς Γαλάτας επιστολή  γράφει : «ότε δε ευδόκησεν ο Θεός ο αφορίσας με εκ κοιλίας μητρός μου και καλέσας δια της χάριτος αυτού αποκαλύψαι τον υιόν αυτού εν εμοί, ίνα ευαγγελίζωμαι αυτόν εν τοις έθνεσιν, ευθέως ου προσανεθέμην σαρκί και αίματι, ουδέ ανήλθον εις Ιεροσόλυμα προς τους προ εμού Αποστόλους, αλλά απήλθον εις Αραβίαν και πάλιν υπέστρεψα εις Δαμασκόν. Έπειτα μετά έτη τρία ανήλθον εις Ιεροσόλυμα ιστορήσαι Πέτρον και επέμεινα προς αυτόν ημέρας δεκαπέντε. Έτερον δε των Αποστόλων ουκ είδον ει μη Ιάκωβον τον αδελφόν του Κυρίου».

«9. Αλλά, ας υποχωρήσουμε και ας δεχθούμε ότι πήγε εκεί ό Χριστός, εκεί, που αναφέρθηκε παραπάνω και μαθήτευσε και ότι με τις γνώσεις αυτές, που πήρε, άλλαξε, όπως έχει αποδειχθεί, τον ρουν της ανθρώπινης ιστορίας. Ύστερα από αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός δεν θα επεδίωκαν να δρέψουν τους καρπούς του παγκοσμίου αυτού έργου ενός σπουδαστή Τους; Κάτι τέτοιο, λοιπόν, θα το επιχειρούσαν πολλοί, αλλά δεν έγινε και δεν το κάνουν, που σημαίνει ότι ο Ιησούς Χριστός δεν εξήλθε των ορίων του Εβραϊκού κράτους, αλλά εκεί έμεινε έως τα τριάντα Του, «προκόπτοντας σοφία και ηλικία και χάριτι παρά Θεώ και ανθρώποις».

10. Συμπέρασμα : Στο ερώτημα, λοιπόν, «Που ήταν και τι έκανε ο Ιησούς Χριστός από τα 12 έως τα 30 χρόνια Του»; η απάντηση είναι προφανής : Σαν γνήσιος Εβραίος ήταν υποχρεωμένος να ιδιωτεύσει, όπως και ιδιώτευσε, κάτω από την προστασία των Νομικών του γονέων».
Ο Ιησούς ας είναι το μοναδικό και βαθύτατο εντρύφημα και μελέτημα της καρδιάς μας. Ο Ιησούς ας είναι η αναπνοή μας!