Μεγάλο ενδιαφέρον έχει η λειτουργική προσέγγιση, τα έθιμα και οι παραδόσεις κάθε μοναστηριού στα Μετέωρα...
Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι η κορύφωση της Πίστης και της Ελληνικής Ορθόδοξης λατρείας. Όλα τα γεγονότα του Ιησού στην πορεία του προς τον Γολγοθά καταγράφονται στην υμνολογία που τα περιγράφει και τα εξυμνεί, οδηγώντας τους πιστούς σε κατάνυξη.
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει η λειτουργική προσέγγιση, τα έθιμα και οι παραδόσεις κάθε μοναστηριού στα Μετέωρα.
Μεγάλη Πέμπτη στην Ι.Μ. Βαρλαάμ
Μια μοναδική ατμόσφαιρα βιώνουν όσοι βρεθούν την Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ στην ακολουθία του Μυστικού Δείπνου και των Παθών στην Ιερά Μονή Βαρλαάμ, έτσι που τα λόγια του Παπαδιαμάντη, "…Εισέλθωμεν εις τους ναούς και ίδωμεν άλλον κόσμον, κόσμον Ουράνιον. Ενωθώμεν τουλάχιστον πνευματικώς εκεί εις τας Εκκλησίας, γινόμενοι όλοι αδελφοί, όλοι ίσοι απέναντι του Εσταυρωμένου. Εκεί προ του θυσιαστηρίου ας σιγήσουν τα πάθη, και ας ομιλήσει η καρδιά και ας ακουσθή η φωνή της συνειδήσεως…", λες και γίνονται πράξη.
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει η λειτουργική προσέγγιση, τα έθιμα και οι παραδόσεις κάθε μοναστηριού στα Μετέωρα.
Μεγάλη Πέμπτη στην Ι.Μ. Βαρλαάμ
Μια μοναδική ατμόσφαιρα βιώνουν όσοι βρεθούν την Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ στην ακολουθία του Μυστικού Δείπνου και των Παθών στην Ιερά Μονή Βαρλαάμ, έτσι που τα λόγια του Παπαδιαμάντη, "…Εισέλθωμεν εις τους ναούς και ίδωμεν άλλον κόσμον, κόσμον Ουράνιον. Ενωθώμεν τουλάχιστον πνευματικώς εκεί εις τας Εκκλησίας, γινόμενοι όλοι αδελφοί, όλοι ίσοι απέναντι του Εσταυρωμένου. Εκεί προ του θυσιαστηρίου ας σιγήσουν τα πάθη, και ας ομιλήσει η καρδιά και ας ακουσθή η φωνή της συνειδήσεως…", λες και γίνονται πράξη.
Πηγή : Πρώτο θέμα
Οι ευαγγελικές περικοπές, 12 κατά σειρά, εξιστορούν την πορεία του Θεανθρώπου προς τον Γολγοθά, ώσπου ακούγεται το "Ήλι Ηλι λαμά σαβαχθανί" και το τετέλεσθαι του Θεανθρώπου. Πελιδνοί, με βαριά βήματα οι πιστοί, κατεβαίνουν τα σκαλιά του Μοναστηριού, πιστεύοντας ίσως πως βαθιά μέσα στην ψυχή τους, συντελέσθηκε ένα θαύμα, μια μεταμόρφωση ψυχική και πνευματική. Ο πιστός εκεί στη θεοφρούρητη ισάγγελη πολιτεία των Μετεώρων, οδηγείται βαθμηδόν στη νήψη της ψυχής του, που καθαρίζει την καρδιά από τους εμπαθείς λογισμούς, προσδίδοντας της ανωτερότητα και ομορφιά μεγάλη, μαρτυρούν όσοι έχουν βιώσει μια τέτοια εμπειρία.
Η Ανάσταση και η Λαμπρή στην Καλαμπάκα
Η πένθιμη Μεγάλη Παρασκευή, με το "η ζωή εν τάφω" και το "ω γλυκύ μου έαρ", τελειώνει με την περιφορά των επιταφίων των τεσσάρων πλέον ενοριών (Αγ. Βησσαρίωνα, Αγ. Κων/νου και Ελένης, Κοιμ. Θεοτόκου και Οσίων Μετεωριτών Πατέρων) της Καλαμπάκας. Με το Χριστός Ανέστη που εκφωνεί ο Μητροπολίτης Σταγών και Μετεώρων Σεραφείμ, οι καμπάνες ηχούν πλέον χαρμόσυνα, η εικόνα της εκκλησίας και των πιστών αλλάζει. Τη θλίψη διαδέχεται και η χαρά του αναστάντος Χριστού. Τώρα, τη σειρά παίρνει η λαϊκή παράδοση με όλα εκείνα τα στοιχεία που την καθιστούν αναπόσπαστο και αναντικατάστατο κομμάτι του τοπικού μας πολιτισμού.Ο οβελίας έχει την τιμητική του, όπως και τα κόκκινα αυγά, οι χοροί και τα τραγούδια, οι ανταλλαγές ευχών που κρατούν μέχρι το απόγευμα του Πάσχα. Όλες οι εκδηλώσεις μετά τη Λαμπρή (Πάσχα) είναι συνυφασμένες με το γεγονός της Αναστάσεως. Για την Καλαμπάκα όλα αυτά συμπυκνώνονται στη λέξη πασχαλόγιορτα.
Γράφει σχετικά στο βιβλίο του "Λαογραφικά της Καλαμπάκας" ο αείμνηστος Στέφανος Θανασούλας:
"Η Δεύτερη μέρα του Πάσχα, η 'Ασπροδευτέρα' ή 'Νιά Δευτέρα' γιορτάζεται κι αυτή λαμπρά. Το απόγευμα όλοι πηγαίνουν στην Πουλιάνα, όπου στήνεται χορός με τραγούδια τοπικά, τα 'καλαμπακιώτικα'. Πρώτος σέρνει το χορό ο Δήμαρχος. Ακολουθούν άντρες, παιδιά της παντρειάς κι άλλοι νεαροί. Στο κατόπι τους πιάνονται γυναίκες, νύφες ασπροντυμένες, κορίτσια για νυφοδιάλεγμα κι άλλα μικρότερα κοντά τους. Τελειώνει το πανηγύρι από εκεί, όταν σημάνει εσπερινό η καμπάνα της εκκλησίας. Μετά την πασχαλινή λειτουργία της εκκλησίας μας, την άλλη μέρα, την Τρίτη του Πάσχα, την 'Ασπροτρίτη΄ή 'Νια Τρίτη', όπως λέγεται, στρώνεται πάλι πλούσιο πασχαλινό τραπέζι. Κι ύστερα στήνεται πάλι μεγάλος χορός στην Πουλιάνα και τα τραγούδια ακούγονται παντού ως πέρα, ώσπου απ' το καμπαναριό να σημάνει εσπερινό, με του οποίου την 'απόλυση' τελειώνουν και τα Πασχαλόγιορτα…".
Ένα δείγμα των τραγουδιών που ερμηνεύουν είναι και το ακόλουθο:
"…Ήρθαν τα Πασχαλόγιορτα, ήρθε η Μεγάλη Πέμπτη. Ήρθε κι η Λαμπροκυριακή με το Χριστός Ανέστη. Στολίζουν μάνες τα παιδιά κι οι αδερφές τ' αδέρφια. Μάνα το γιόκα στόλιζε, γιο και θυγατέρα. Το γιο βάζει στα κόκκινα, τη θυγατέρα στ' άσπρα. Κι αυτή στα καταγάλαζα σα γριά γυναίκα που 'ταν. Κίν(η)σαν να παν στην εκκλησιά, πάνε να μεταλάβουν. Κοντοζυγώνουν στο ιερό, σιγά στο Άγιο Βήμα. Και σαν τους είδε η εκκλησιά, τα κεραμίδια ρίχνει. Γυρίζει η μάνα, λέει, το γιόκα της ρωτάει. - Γιέ μου τι κρίμα έκανες κι είσαι κριματισμένος; - Θυμάσαι μάνα μ' τα Πασχαλόγιορτα, τις (ε)πίσημες τις μέρες, Που όλοι δέναν τους μαύρους τους από μηλιάς κλωνάρι; Εγώ το μαύρο μ' έδεσα από ξανθής μαλλάκια και κόρη ξανθή εφίλησα μέσα από τον Άδη".
Στον Αη Γιώργη το Μαντηλά
Ένας δεύτερος σταθμός στις εκδηλώσεις μετά το Πάσχα στην περιοχή είναι ο Αη Γιώργης. Ξεχωριστή είναι η περίπτωση στον Αη Γιώργη το Μαντηλά, στο Καστράκι. Εκεί, κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας στο εξωκλήσι του αγίου, που βρίσκεται στα ριζά του βράχου όπου και το ερειπωμένο Μοναστήρι, νέοι του χωριού, ζωσμένοι στη μέση με εκατοντάδες μαντήλια (τάματα πιστών), σκαρφαλώνουν στο βράχο με τριχιές, με σκοπό να κρεμάσουν τα καινούργια και να πάρουν τα περσινά, τα οποία κατεβαίνοντας τα μοιράζουν (ως φυλαχτό) στους προσκυνητές. Μια προσπάθεια ιδιαίτερα δύσκολη και επικίνδυνη που ωστόσο, μέχρι σήμερα, δεν έδωσε κανένα ατύχημα.
Το έθιμο των μαντηλιών αποτελεί κατάλοιπο της εποχής της Τουρκοκρατίας, όταν- όπως λέγεται- μια Τουρκάλα προσευχήθηκε στον Άγιο να κάνει καλά τον άνδρα της, που ξαφνικά ενώ έκοβε ξύλα στο δασύλλιο του Αγίου κάτω απ' το μοναστήρι έπεσε κάτω λιπόθυμος. Ο Τούρκος αξιωματούχος σηκώθηκε και η Τουρκάλα για να ευχαριστήσει τον Άγιο πρόσφερε το μαντήλι της. Από τότε, το έθιμο έμεινε και όποιος θέλει να κάνει κάποιο τάμα ή να ευχαριστήσει τον Αη Γιώργη δένει ένα μαντήλι στη μέση κάποιου νέου που ανεβαίνει στο βράχο, το οποίο παραμένει ένα χρόνο, μέχρι την επόμενη χρονιά. Ωστόσο, για το έθιμο των μαντηλιών και κυρίως το γεγονός με τον Τούρκο αξιωματούχο υπάρχουν διάφορες εκδοχές.
Μια άλλη σημαντική στάση για την περιοχή Καλαμπάκας και Καστρακίου είναι η γιορτή της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής, που γιορτάζεται την πρώτη Παρασκευή, αμέσως μετά το Πάσχα. Πρόκειται για την παλιά σκήτη των Σταγών, τη σκήτη της Δούπιανης, όπως είναι γνωστή, που βρίσκεται στην έξοδο του Καστρακίου προς Μετέωρα. Εκεί, μετά τη θεία λειτουργία στήνεται χορός, που είθισται να σέρνει ο δήμαρχος κι όπου ακούγονται τα γνωστά πασχαλιάτικα τραγούδια, που τραγουδιούνται στην "Πουλιάνα" το απόγευμα της δεύτερης μέρας του Πάσχα. Η Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής για τους Καλαμπακιώτες είναι μια ιδιαίτερη μέρα με χαρακτηριστικά πανηγύρεως.
Ανάλογες εκδηλώσεις γίνονται σ' όλα τα χωριά της περιοχής,με διάφορες παραλλαγές στα τραγούδια, ιδιαιτερότητα των οποίων είναι ότι έχουν ιδιαίτερο ρυθμό και ραγουδιούνται απ' όλους- άνδρες και γυναίκες- καθώς πιάνονται σε κύκλο (ξεχωριστά άνδρες - ξεχωριστά οι γυναίκες)
Οι ευαγγελικές περικοπές, 12 κατά σειρά, εξιστορούν την πορεία του Θεανθρώπου προς τον Γολγοθά, ώσπου ακούγεται το "Ήλι Ηλι λαμά σαβαχθανί" και το τετέλεσθαι του Θεανθρώπου. Πελιδνοί, με βαριά βήματα οι πιστοί, κατεβαίνουν τα σκαλιά του Μοναστηριού, πιστεύοντας ίσως πως βαθιά μέσα στην ψυχή τους, συντελέσθηκε ένα θαύμα, μια μεταμόρφωση ψυχική και πνευματική. Ο πιστός εκεί στη θεοφρούρητη ισάγγελη πολιτεία των Μετεώρων, οδηγείται βαθμηδόν στη νήψη της ψυχής του, που καθαρίζει την καρδιά από τους εμπαθείς λογισμούς, προσδίδοντας της ανωτερότητα και ομορφιά μεγάλη, μαρτυρούν όσοι έχουν βιώσει μια τέτοια εμπειρία.
Η Ανάσταση και η Λαμπρή στην Καλαμπάκα
Η πένθιμη Μεγάλη Παρασκευή, με το "η ζωή εν τάφω" και το "ω γλυκύ μου έαρ", τελειώνει με την περιφορά των επιταφίων των τεσσάρων πλέον ενοριών (Αγ. Βησσαρίωνα, Αγ. Κων/νου και Ελένης, Κοιμ. Θεοτόκου και Οσίων Μετεωριτών Πατέρων) της Καλαμπάκας. Με το Χριστός Ανέστη που εκφωνεί ο Μητροπολίτης Σταγών και Μετεώρων Σεραφείμ, οι καμπάνες ηχούν πλέον χαρμόσυνα, η εικόνα της εκκλησίας και των πιστών αλλάζει. Τη θλίψη διαδέχεται και η χαρά του αναστάντος Χριστού. Τώρα, τη σειρά παίρνει η λαϊκή παράδοση με όλα εκείνα τα στοιχεία που την καθιστούν αναπόσπαστο και αναντικατάστατο κομμάτι του τοπικού μας πολιτισμού.Ο οβελίας έχει την τιμητική του, όπως και τα κόκκινα αυγά, οι χοροί και τα τραγούδια, οι ανταλλαγές ευχών που κρατούν μέχρι το απόγευμα του Πάσχα. Όλες οι εκδηλώσεις μετά τη Λαμπρή (Πάσχα) είναι συνυφασμένες με το γεγονός της Αναστάσεως. Για την Καλαμπάκα όλα αυτά συμπυκνώνονται στη λέξη πασχαλόγιορτα.
Γράφει σχετικά στο βιβλίο του "Λαογραφικά της Καλαμπάκας" ο αείμνηστος Στέφανος Θανασούλας:
"Η Δεύτερη μέρα του Πάσχα, η 'Ασπροδευτέρα' ή 'Νιά Δευτέρα' γιορτάζεται κι αυτή λαμπρά. Το απόγευμα όλοι πηγαίνουν στην Πουλιάνα, όπου στήνεται χορός με τραγούδια τοπικά, τα 'καλαμπακιώτικα'. Πρώτος σέρνει το χορό ο Δήμαρχος. Ακολουθούν άντρες, παιδιά της παντρειάς κι άλλοι νεαροί. Στο κατόπι τους πιάνονται γυναίκες, νύφες ασπροντυμένες, κορίτσια για νυφοδιάλεγμα κι άλλα μικρότερα κοντά τους. Τελειώνει το πανηγύρι από εκεί, όταν σημάνει εσπερινό η καμπάνα της εκκλησίας. Μετά την πασχαλινή λειτουργία της εκκλησίας μας, την άλλη μέρα, την Τρίτη του Πάσχα, την 'Ασπροτρίτη΄ή 'Νια Τρίτη', όπως λέγεται, στρώνεται πάλι πλούσιο πασχαλινό τραπέζι. Κι ύστερα στήνεται πάλι μεγάλος χορός στην Πουλιάνα και τα τραγούδια ακούγονται παντού ως πέρα, ώσπου απ' το καμπαναριό να σημάνει εσπερινό, με του οποίου την 'απόλυση' τελειώνουν και τα Πασχαλόγιορτα…".
Ένα δείγμα των τραγουδιών που ερμηνεύουν είναι και το ακόλουθο:
"…Ήρθαν τα Πασχαλόγιορτα, ήρθε η Μεγάλη Πέμπτη. Ήρθε κι η Λαμπροκυριακή με το Χριστός Ανέστη. Στολίζουν μάνες τα παιδιά κι οι αδερφές τ' αδέρφια. Μάνα το γιόκα στόλιζε, γιο και θυγατέρα. Το γιο βάζει στα κόκκινα, τη θυγατέρα στ' άσπρα. Κι αυτή στα καταγάλαζα σα γριά γυναίκα που 'ταν. Κίν(η)σαν να παν στην εκκλησιά, πάνε να μεταλάβουν. Κοντοζυγώνουν στο ιερό, σιγά στο Άγιο Βήμα. Και σαν τους είδε η εκκλησιά, τα κεραμίδια ρίχνει. Γυρίζει η μάνα, λέει, το γιόκα της ρωτάει. - Γιέ μου τι κρίμα έκανες κι είσαι κριματισμένος; - Θυμάσαι μάνα μ' τα Πασχαλόγιορτα, τις (ε)πίσημες τις μέρες, Που όλοι δέναν τους μαύρους τους από μηλιάς κλωνάρι; Εγώ το μαύρο μ' έδεσα από ξανθής μαλλάκια και κόρη ξανθή εφίλησα μέσα από τον Άδη".
Στον Αη Γιώργη το Μαντηλά
Ένας δεύτερος σταθμός στις εκδηλώσεις μετά το Πάσχα στην περιοχή είναι ο Αη Γιώργης. Ξεχωριστή είναι η περίπτωση στον Αη Γιώργη το Μαντηλά, στο Καστράκι. Εκεί, κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας στο εξωκλήσι του αγίου, που βρίσκεται στα ριζά του βράχου όπου και το ερειπωμένο Μοναστήρι, νέοι του χωριού, ζωσμένοι στη μέση με εκατοντάδες μαντήλια (τάματα πιστών), σκαρφαλώνουν στο βράχο με τριχιές, με σκοπό να κρεμάσουν τα καινούργια και να πάρουν τα περσινά, τα οποία κατεβαίνοντας τα μοιράζουν (ως φυλαχτό) στους προσκυνητές. Μια προσπάθεια ιδιαίτερα δύσκολη και επικίνδυνη που ωστόσο, μέχρι σήμερα, δεν έδωσε κανένα ατύχημα.
Το έθιμο των μαντηλιών αποτελεί κατάλοιπο της εποχής της Τουρκοκρατίας, όταν- όπως λέγεται- μια Τουρκάλα προσευχήθηκε στον Άγιο να κάνει καλά τον άνδρα της, που ξαφνικά ενώ έκοβε ξύλα στο δασύλλιο του Αγίου κάτω απ' το μοναστήρι έπεσε κάτω λιπόθυμος. Ο Τούρκος αξιωματούχος σηκώθηκε και η Τουρκάλα για να ευχαριστήσει τον Άγιο πρόσφερε το μαντήλι της. Από τότε, το έθιμο έμεινε και όποιος θέλει να κάνει κάποιο τάμα ή να ευχαριστήσει τον Αη Γιώργη δένει ένα μαντήλι στη μέση κάποιου νέου που ανεβαίνει στο βράχο, το οποίο παραμένει ένα χρόνο, μέχρι την επόμενη χρονιά. Ωστόσο, για το έθιμο των μαντηλιών και κυρίως το γεγονός με τον Τούρκο αξιωματούχο υπάρχουν διάφορες εκδοχές.
Μια άλλη σημαντική στάση για την περιοχή Καλαμπάκας και Καστρακίου είναι η γιορτή της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής, που γιορτάζεται την πρώτη Παρασκευή, αμέσως μετά το Πάσχα. Πρόκειται για την παλιά σκήτη των Σταγών, τη σκήτη της Δούπιανης, όπως είναι γνωστή, που βρίσκεται στην έξοδο του Καστρακίου προς Μετέωρα. Εκεί, μετά τη θεία λειτουργία στήνεται χορός, που είθισται να σέρνει ο δήμαρχος κι όπου ακούγονται τα γνωστά πασχαλιάτικα τραγούδια, που τραγουδιούνται στην "Πουλιάνα" το απόγευμα της δεύτερης μέρας του Πάσχα. Η Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής για τους Καλαμπακιώτες είναι μια ιδιαίτερη μέρα με χαρακτηριστικά πανηγύρεως.
Ανάλογες εκδηλώσεις γίνονται σ' όλα τα χωριά της περιοχής,με διάφορες παραλλαγές στα τραγούδια, ιδιαιτερότητα των οποίων είναι ότι έχουν ιδιαίτερο ρυθμό και ραγουδιούνται απ' όλους- άνδρες και γυναίκες- καθώς πιάνονται σε κύκλο (ξεχωριστά άνδρες - ξεχωριστά οι γυναίκες)