Από τη στιγμή της πτώσεως του ανθρώπου διεγνώσθη εκτός από το γεγονός της παρακοής και της απειθαρχίας στο νόμο και το θέλημα του Θεού, μία προσπάθεια του ανθρώπου να δώσει το βάρος της δικής του αμαρτίας στον άλλον άνθρωπο και τελικά αν όχι να αθωώσει τον εαυτό του, πάντως να ελαφρύνει το μερίδιο της δικής του ευθύνης.Κανένα πραγματικά γεγονός ούτε αυτή ακόμη η παρακοή δεν οδήγησε τα πράγματα τόσο γρήγορα και τελικά στην έξοδο του ανθρώπου από τον Παράδεισο, όσο η αποφυγή της προσωπικής ευθύνης απέναντι στην αμαρτία. Ο Θεός είπε στους πρωτοπλάστους ότι την ημέρα που θα έτρωγαν από τον καρπό της γνώσεως θα πέθαιναν, πράγμα όμως που δεν έγινε. Ο Θεός έδωσε την ευκαιρία της μετανοίας στους Πρωτοπλάστους και τη δυνατότητα αναγνωρίσεως του δικού τους σφάλματος. Όμως εκείνοι όταν απομακρύνθηκαν από τον Θεό, απομακρύνθηκαν και μεταξύ τους και άρχισαν να αλληλοκατηγορούνται.
Όταν λοιπόν αρχίζει το ταξίδι μακριά από το Θεό, αποτέλεσμα αυτής της πράξης είναι ο άνθρωπος να νιώθει εχθρικά απέναντι στον Θεό, στον άλλο άνθρωπο και τελικά στον εαυτό του. Έτσι αισθάνεται την ανάγκη να αμυνθεί και να δικαιολογηθεί. Η απομόνωση του ανθρώπου από το Θεό τον κάνει συστηματικά να αγνοεί τον εαυτό του και να χρεώνει πάντα τους άλλους. Ζει σε έναν φανταστικό κόσμο που βέβαια δεν υπάρχει και για την εξέλιξη και πορεία του οποίου ευθύνονται πάντα οι άλλοι. Καταλαβαίνει κανείς πόσο βασανιστικό είναι όλο αυτό στον άνθρωπο που εγκυμονεί πολλά προβλήματα στον ίδιο, αν δεν προδιαγράφει και το τέλος του.
Το να πορευθεί κάποιος το δρόμο του Θεού και την οδό της αυτογνωσίας αυτό προϋποθέτει μία μακρά ασκητική αγωγή και έναν ισόβιο αγώνα. Νομίζουμε πως ξέρουμε τον εαυτό μας γι΄ αυτό μας φταίνε πάντοτε οι άλλοι. Η αυτογνωσία είναι το αποτέλεσμα μιας Ορθόδοξης ψυχοθεραπείας που περιλαμβάνει υπακοή σε όλες τις μικρές και τις μεγαλύτερες εντολές του Θεού που θα μπορέσουν να λειτουργήσουν σαν πνευματικοί καθρέφτες μέσα μας. Η αυτογνωσία είναι δώρο του Θεού.
Στην ευχή του Αγίου Εφραίμ του Σύρου διαβάζουμε: «Δώρησέ μοι του οράν τα εμά πταίσματα». Γιατί είναι άραγε τόσο δύσκολο να δω του εαυτού μου την κατάσταση και γνωρίζω με ακρίβεια τις ζωές των άλλων; Είπαμε πως μετά την πτώση έχουν αλλοιωθεί τα πνευματικά μάτια του ανθρώπου και θεωρεί το καλό κακό και το αντίθετο. Το να ασχολείται ο άνθρωπος με τον εαυτό του προϋποθέτει μια βαθιά πνευματική γνώση και γενναιότητα για να υποβάλλει τον εαυτό του σε πνευματικό χειρουργείο. Όταν βλέπουμε τα της ψυχής μας, πονούμε και δεν θέλουμε να υποβληθούμε σε κόπους. Το να ασχολείσαι με τις ζωές των άλλων είναι εύκολο και δεν πονά. Επιπλέον ο διάβολος μας τροφοδοτεί πάντοτε με το «δίκιο μας» και δεν αφήνει περιθώρια να ανακαλύψουμε τις ευθύνες μας. Όταν προσπαθούμε να δούμε τον εαυτό μας έχουμε τον διάβολο απέναντι, αντίδοτο πειράζοντα και εχθρό. Όταν αποδίδουμε στους άλλους το φταίξιμο ο διάβολος μας βοηθά «ανοίγοντάς» μας τα μάτια… Δείτε πως θυμόμαστε με λεπτομέρεια τι μας έκαναν και ξεχνάμε τι εμείς έχουμε κάνει.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας είναι πολύ αυστηροί στο θέμα αυτό. Ο χριστιανός δεν ψάχνει για το ποιός φταίει αλλά κοιτάζει αν εκείνος φταίει και πόσο. Ενώ είμαστε απόλυτοι στην συμπεριφορά μας χαρακτηρίζοντας κάποιον που έχει κλέψει κλέφτη, αν εμείς κλέψουμε λέμε «βρεθήκαμε σε στιγμή αδυναμίας». Ο χριστιανός μέμφεται, κατηγορεί τον εαυτό του και προσπερνά με συμπάθεια, κατανόηση και αγάπη τα παραπτώματα των άλλων. Δεν κλέβει την κρίση από τα χέρια του Θεού και δεν χειρίζεται τις ζωές των ανθρώπων σαν να του πέφτει λόγος.
Και τι πρέπει να κάνουμε;
Χρειάζεται συνεχής πνευματική γυμνασία ώστε η συνείδησή μας να μας πληροφορεί πόσο και πότε φταίμε. Χρειάζεται ταπείνωση ώστε να μην βλέπουμε τα αλλότρια σφάλματα. Αγάπη, όταν μας φταίνε οι άλλοι. Καθημερινά χρειάζεται να βάζουμε τον νου επιστάτη ώστε να ελέγχουμε τον εαυτό μας. Τότε θα ελκύσουμε την Χάρη του Θεού και θα βαδίσουμε πνευματικά. Τότε πραγματικά θα μπορούμε να ζητούμε να μας συγχωρήσει ο Θεός, αφού από καρδιάς συγχωρούμε τα αμαρτήματα των άλλων.