ΒΑΣΣΩΣ ΠΑΠΠΑ
MS ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ, ΥΠΟΨ. ΔΙΔ., ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ
(ΈΝΑ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ)
Αξίζει να το διαβάσετε!!
Τις τελευταίες μέρες συζητείται ευρύτατα το θέμα της ευθανασίας μετά την απόφαση του Ανωτάτου Βρετανικού Δικαστηρίου να επιτρέψει την ευθανασία ασθενούς που ζει παράλυτη με μηχανική υποστήριξη και για την οποία η ιατρική επιστήμη έχει αποφανθεί ότι δεν υπάρχει ελπίδα θεραπείας...
Ο ανθρώπινος θάνατος έχει αποτελέσει συχνά αντικείμενο συζήτησης της Ηθικής (1). Η ευθανασία ως όρος και στάση ζωής δεν είναι κάτι καινούριο. Ετυμολογικά σημαίνει τον καλό θάνατο. Δηλαδή την ανθρωποκτονία ασθενών ή τραυματιών από οίκτο ή ευσπλαχνία όταν η ζωή τους έχει γίνει μαρτυρική και δεν υπάρχει ελπίδα να αποφύγουν το θάνατο. Η ευθανασία όμως συζητείται και σε περιπτώσεις προγεννητικών αναπηριών παραμορφωμένων ή ανάπηρων βρεφών ή σε ανθρώπους "φυτά" (2).
Πηγή : Ορθόδοξος κόσμος
Ο οίκτος και η συμπάθεια προς ανιάτως πάσχοντες συνανθρώπους αλλά και η επιθυμία για συγκρότηση κοινωνιών που να χαρακτηρίζονται από την υγεία και την ευεξία των μελών τους, ανέκαθεν είχαν προβληματίσει προς την κατεύθυνση αυτή. Στην αρχαία Σπάρτη υπήρχε σε εφαρμογή νόμος που υπαγόρευε ένα είδος κοινωνικής ή ευγονικής ευθανασίας και εκφραζόταν με τον Καιάδα. Οι στωικοί φιλόσοφοι τη θεωρούσαν σαν λύση στον πόνο και στις ανίατες αρρώστιες, ενώ οι Ρωμαίοι την πρόβαλλαν όχι μόνο σαν διέξοδο από την προβληματική και ασθενική ζωή αλλά και σαν "προληπτική μέριμνα" για κάθε απρόσμενο ενδεχόμενο. Οι αντιλήψεις αυτές αναβίωσαν αργότερα με το φιλοσοφικό κίνημα του σκεπτικισμού πού είχε ως κυριότερους εισηγητές και αντιπροσώπους τον Μοντέν και τον Σοπενχάουερ (3). Επίσης ο Νίτσε απαιτούσε την ευθανασία για τα "παράσιτα της κοινωνίας". Για το Νίτσε "παράσιτα της κοινωνίας ήταν οι άρρωστοι αυτοί, που έχασαν το νόημα του μέλλοντος και γι αυτό είναι ακατανόητο να ζουν άλλο πια" (4).
Υπάρχουν δύο ειδών ευθανασίες: α) η ενεργητική ευθανασία που γίνεται με τη χορήγηση θανατηφόρου φαρμάκου ή με τη διακοπή λειτουργίας των ιατρικών μηχανημάτων που κρατούν τον ασθενή στη ζωή. β) Παθητική ευθανασία έχουμε όταν δεν προσφέρεται βοήθεια (διασωλήνωση, οξυγόνο) σε κάποιον ασθενή, στερώντας του τη δυνατότητα να συνεχίσει τη ζωή του (5). Πολλοί γιατροί συμφωνούν σιωπηρά και εφαρμόζουν τη λεγόμενη παθητική ευθανασία κόβοντας σταδιακά τη φαρμακευτική αγωγή. Μερικοί -όπως ο γνωστός ως Dr. DEATH Τζάκ Κε6ορκιάν, που καταδικάστηκε το 1999 για το θάνατο 130 ανθρώπων- προχωρούν σε ενεργητική ευθανασία, συμβάλλοντας στη διακοπή της ζωής αρρώστων.
Η Ολλανδία είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που είπε ναι στην ευθανασία. Η βουλή της ενέκρινε με ψήφους 104 έναντι 40 το Νόμο, με τον οποίο επιτρέπεται ο ιατρός να δώσει τέλος στη ζωή αρρώστου που υποφέρει από πόνους και δεν υπάρχουν ελπίδες ανάκαμψης στην υγεία του (6).
Επικριτές του νομοσχεδίου υποστηρίζουν ότι η Ολλανδία κινδυνεύει να γίνει προορισμός "τουρισμού ευθανασίας" (7). Η νομιμοποίηση της ευθανασίας στην Ολλανδία έχει ήδη ωθήσει γειτονικές της χώρες να αναλάβουν ανάλογες πρωτοβουλίες. Το Βέλγιο μελετά ήδη νομοσχέδιο, το οποίο αποποινικοποιεί την ευθανασία και αναμένεται να τεθεί προς συζήτηση στο κοινοβούλιο της χώρας.
Ο Γάλλος υπουργός Υγείας Μπερνάρ Κουσνέρ, ιατρός στο επάγγελμα, έχει εκφράσει το θαυμασμό του για το ολλανδικό πείραμα, πιέζοντας την κυβέρνηση Ζοσπέν να το μιμηθεί.
Άλλη μια χώρα στην οποία έχει κατοχυρωθεί νομικά η ευθανασία είναι και η Αυστραλία. Στην Αμερική και σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης (ιδιαίτερα στην Ολλανδία και τη Μ. Βρεττανία) ξεφυτρώνουν καθημερινά σαν τα μανιτάρια καινούριες "εταιρείες ευθανασίας", ενώ κερδίζει καθημερινά όλο και περισσότερους οπαδούς η ιδέα της "living will", δηλαδή μιας " διαθήκης εν ζωή", με την οποία ένας υγιής σωματικά και πνευματικά άνθρωπος εκχωρεί στο γιατρό το δικαίωμα - κάτω από ορισμένες βέβαια, προϋποθέσεις - αφαιρέσεως της ζωής του, χωρίς εκείνος να διώκεται γι' αυτό ποινικά (8).
Οι θιασώτες και υπέρμαχοι της ευθανασίας προβάλλουν ως κύρια επιχειρήματα το δικαίωμα του ανθρώπου στην ελεύθερη επιλογή του χρόνου και του τρόπου του θανάτου του, το δικαίωμα στον "αξιοπρεπή" θάνατο, τη φιλευσπλαχνία προς τους ανιάτως πάσχοντες, το δικαίωμα του γιατρού να δρα προς ό,τι εκείνος κρίνει ως όφελος του ασθενούς, την οικονομική επιβάρυνση της κοινωνίας σε άτομα χρονίως πάσχοντα ή ανήμπορα λόγω αναπηρίας να εργαστούν. Ακόμη προτείνεται η νομιμοποίησή της με το σκεπτικό ότι θα επιτρέψει να μπουν επαρκείς ασφαλιστικές δικλείδες, που θα εμποδίσουν ή θα περιστείλουν την κατάχρησή της, αφού το κράτος θα ελέγχει και θα εξετάζει κάθε περίπτωση.
Η Ουγγαρέζα φιλόσοφος Άγκνες Χέλερ, η οποία έχει ασχοληθεί συστηματικά με τα ηθικά προβλήματα της καθημερινής ζωής τονίζει: "Η έννοια της ευθανασίας μας επιτρέπει να θεωρήσουμε ότι υπάρχουν δύο είδη θανάτου, όπως υπάρχουν και δύο είδη ζωής: μια ζωή άθλια, χωρίς αξιοπρέπεια, ανελεύθερη, γεμάτη βάσανα, χωρίς νόημα. Και μια άλλη αξιοπρεπής, ελεύθερη και άνετη. Επιπλέον, συνεχίζει η έννοια της ευθανασίας, υποδηλώνει ότι, αν είναι δυνατό να επιλέξουμε ανάμεσα στην παράταση μιας δυστυχισμένης ζωής και σε έναν καλό θάνατο, είναι ηθικά αποδεκτό, ορισμένες φορές να επιλέξουμε το δεύτερο.
Κατά τους οπαδούς της ευθανασίας, η καθιέρωση του μέτρου θα αποτελούσε ορθολογική πράξη φιλανθρωπίας και θα προκαλούσε ανακούφιση στα μέλη της κοινωνίας, τα οποία θα ηρεμούσαν με τη σκέψη ότι λειτουργούν μηχανισμοί που κάποτε θα τα απαλλάξουν από τις ενδεχόμενα φριχτές συνθήκες του αναπόφευκτου τέλους της ζωής τους.
Από την άλλη πλευρά οι αντίπαλοι της ευθανασίας, απορρίπτουν την ιδέα αφαίρεσης μιας ανθρώπινης ζωής. Κατ αυτούς, η αποτίμηση της αξίας ή της απαξίας μιας ζωής, ακόμη και της πιο βασανισμένης, δεν υπάγεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Εξάλλου, η καθιέρωση του μέτρου δεν θα επιτείνει το υπαρξιακό άγχος κατά τη γνώμη τους γιατί θα δημιουργήσει ζωηρότατες αμφιβολίες κατά πόσο στην περίπτωση του κάθε ενδιαφερομένου θα ισχύσουν αλάνθαστα επιστημονικά και ανθρωπιστικά κριτήρια και όχι κοινωνικές, οικονομικές, ή ακόμη και πολιτικές σκοπιμότητες (9).
Υποστηρικτές της ευθανασίας υπάρχουν και στην Ελλάδα. Ο καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής, Γιάννης Τούντας, υποστηρίζει το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής, με σεβασμό πάντα προς τους υπολοίπους κι αναρωτιέται (10): "Ποιος λόγος υπάρχει να κρατάς έναν άνθρωπο στη ζωή με τεχνητή αναπνοή, όταν δεν υπάρχει ελπίδα αναστροφής της κατάστασης;"
Η Διαρκής Ιερά Σύνοδος χαρακτήρισε "ύβρη κατά του Θεού" την απόφαση της Ολλανδίας. Ο Παγκόσμιος Ιατρικός Σύλλογος θεωρεί ότι οποιαδήποτε μορφή ευθανασίας αντίκειται στην ιατρική ηθική, ενώ καταδίκασε σχεδόν όμόφωνα (με τη διαφοροποίηση μόνο του Ολλανδού εκπροσώπου) την ολλανδική πρωτοβουλία. Ανάλογο είναι το κλίμα και ανάμεσα στην ελληνική ιατρική κοινότητα. Πολλοί γιατροί θεωρούν ότι με την ευθανασία παραβιάζεται το θεμέλιο της ιατρικής φιλοσοφίας, δηλαδή ο όρκος του Ιπποκράτη που ρητά αναφέρει: να μη δώσω ποτέ σε κανέναν, έστω κι αν μου το ζητήσει, θανατηφόρο φάρμακο, ούτε να δώσω ποτέ τέτοια συμβουλή .
Στη χώρα μας, το ελληνικό ποινικό δίκαιο προστατεύει την ανθρώπινη ζωή κατά τρόπο απόλυτο, υπό οποιαδήποτε μορφή, δηλαδή, κι αν εμφανίζεται. "Όποιος επιφέρει το θάνατο ανθρώπινης ύπαρξης, έστω και αν πρόκειται για νεογέννητο μη βιώσιμο λόγω πρόωρου τοκετού, ή διαμαρτυρίας περί τη διάπλαση, ή για άνθρωπο ετοιμοθάνατο εξ οιουδήποτε λόγου, θεωρείται ένοχος ανθρωποκτονίας και υπέχει ποινική ευθύνη" κατά το άρθρο 299 του Ποινικού Κώδικα".
Ο Αρχιεπίσκοπος κ. Χριστόδουλος σε ομιλία του στο Πανελλήνιο Συνέδριο Χειρουργών που έγινε το 2000 σημείωσε πως με βάση στοιχεία διεθνών οργανώσεων που είναι εναντίον της ευθανασίας, στην Ολλανδία μερικώς είχε αποποινικοποιηθεί η ευθανασία από το 1994. Από τότε και μέχρι την τελευταία αναφορά της IAETF (International Anti Euthanasia Task Force) παρατηρήθηκαν πολλές περιπτώσεις που η ευθανασία επεβλήθη από τους συγγενείς του ασθενούς για λόγους συμφέροντος (12).
Η Εκκλησία είναι αντίθετη σε κάθε μορφή ευθανασίας γιατί η ίδια ενδιαφέρεται να δώσει στον άνθρωπο τη ζωή, την προ του θανάτου και μετά από αυτόν. Η ευθανασία ως καλός, ήρεμος και εύκολος θάνατος όχι μόνο δεν απορρίπτεται από τη χριστιανική πίστη και την Εκκλησία αλλά αποτελεί και αντικείμενο προσευχής. Το επαναλαμβανόμενο στη θεία Λειτουργία και σε πολλές εκκλησιαστικές ακολουθίες αίτημα για να είναι "χριστιανικά τα τέλη της ζωής ημών ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά και καλήν απολογία την επί του φοβερού βήματος του Χριστού", αλλά και η σύνδεση του οσιακού τέλους με τον εύκολο και ειρηνικό θάνατο βεβαιώνουν την άποψη αυτή (13).
Μόνο ο Θεός ως δωρεοδότης της ζωής μπορεί και δικαιούται να αποφασίζει για το τέλος κάθε ανθρώπου, αν θα είναι επώδυνο ή όχι και ακόμη περισσότερο για το πότε θα έρθει αυτό. Η Εκκλησία εκτός από τον οσιακό και ανώδυνο θάνατο τιμά και το μαρτυρικό και επώδυνο θάνατο, και μάλιστα όταν οφείλεται όχι μόνο σε ομολογία του Χριστού αλλά και σε αρρώστειες και άλλες οδυνηρές δοκιμασίες που ο άνθρωπος αγωνίζεται και υπομένει με ελπίδα στο Θεό. Ο πόνος συνδέεται με το νόμο του θανάτου και έχει καθαρτική αξία. Επομένως ο καλός ή ο κακός θάνατος δεν προσδιορίζεται από την εξωτερική του μορφή, αλλά από την εσωτερική κατάσταση με την οποία τον αντιμετωπίζει ο άνθρωπος (14).
Ο πόνος στη ζωή του άνθρωπου είναι πολύ χρήσιμος και αποδοτικός, αρκεί να γνωρίζει ο άνθρωπος τον τρόπο να τον αντιμετωπίσει. Ο διάσημος ψυχοθεραπευτής Victor Frankl υποστήριξε ότι ο πόνος αποτελεί ένα βασικό υπαρξιακό πρόβλημα και δι' αυτού δίνεται η μοναδική ευκαιρία στον άνθρωπο για εσωτερική πληρότητα. Διδάσκει ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να αγωνίζεται να αποφύγει τον πόνο, αλλά μάλλον να είναι διατεθειμένος να υποφέρει στη ζωή του, με την προϋπόθεση, βέβαια ότι ο πόνος έχει κάποιο νόημα. Οι περισσότεροι άνθρωποι αναζητούν την ευχαρίστηση, την απόλαυση και αποφεύγουν τον πόνο, αλλά είναι σίγουρο ότι η αντιμετώπιση του πόνου δίνει μια άλλη αίσθηση της ζωής, πιο ολοκληρωμένης και γνήσιας (15).
Ο άνθρωπος που πονάει, ζει έντονα, επιστρέφει στον εαυτό του, φιλοσοφεί τη ζωή, ωριμάζει πνευματικά. Ο απ. Παύλος, έχοντας κατανοήσει βαθιά το νόημα του πόνου, όχι μόνο δεν παραπονιέται και δε γογγύζει, αλλά αντίθετα χαίρεται και καυχιέται για τα παθήματά του (Κολ. 1, 24· Ρωμ. 5,3-5). Γνωρίζει ότι οι ασθένειες και οι δοκιμασίες τον φέρνουν πιο κοντά στο Θεό και τον κάνουν να αισθάνεται πραγματικά δυνατός. "Όταν ασθενώ, λέγει, δυνατός ειμί" (2 Κορ. 12, 10).
Η ιστορία αναφέρει πολλά παραδείγματα ανθρώπων που είχαν την ασθένεια μόνιμη σύντροφο της ζωής τους και όμως δεν τους εμπόδισε να εκπληρώσουν το χρέος τους στη ζωή και να κατακτήσουν την ευτυχία. Εκτός από τον απ. Παύλο, που αναφέραμε πιο πάνω, αξίζει να αναφέρουμε άλλα δύο ιστορικά παραδείγματα, τον Μ. Βασίλειο και την Έλλεν Κέλλερ.
Ο Μ. Βασίλειος παρά την ασθενή του κράση και την ασθένεια που τον συντρόφευε στη ζωή του, αναδείχθηκε σε κορυφαία εκκλησιαστική φυσιογνωμία.
Η Έλλεν Κέλλερ, τυφλή και κωφάλαλη από τη νηπιακή της ηλικία, τέλειωσε πανεπιστήμιο, έγραψε αξιόλογα βιβλία και πέθανε υπηρετώντας με τη ζωή της τους κωφάλαλους και ανήμπορους. Παράλληλο φαινόμενο στην Ελλάδα έχουμε τον παράλυτο Στυλιανόπουλο, που πέρασε τη ζωή του στο Άσυλο Ανιάτων Αθηνών, μεταγράφοντας ολόκληρη σχεδόν την Αγία Γραφή και άλλα θρησκευτικά βιβλία στη γραφή των τυφλών (16).
Η όλη διαδικασία του θανάτου, όσο και αν είναι επώδυνη, δεν είναι χαμένος χρόνος. Για το μεν άρρωστο είναι καιρός προετοιμασίας για την είσοδό του σε έναν άλλο "χώρο" ζωής, για τους συγγενείς και τους οικείους είναι ευκαιρία να εκφράσουν τα αισθήματα στοργής, αγάπης και συμπάθειας προς τα αγαπητά τους πρόσωπα. Τα παιδιά έχουν την μοναδική ευκαιρία να ανταποδώσουν τις "οφειλές", την αγάπη τους προς τους γονείς. Τις περισσότερες φορές γύρω από το κρεβάτι ενός μελλοθανάτου επανασυνδέονται φιλίες, αναπτύσσεται η τρυφερότητα και η αγάπη, τις οποίες καταστρέφει η πολυτάραχη και αγχώδης κοινωνική σύγχρονη ζωή. Ο λόγος της ευθανασίας γίνεται σε κοινωνίες οπού επικρατεί αστοργία, αμοραλισμός και ατομικισμός (17).
Με την ευθανασία ο άνθρωπος καταλύει: α) την παρουσία του Θεού και την Πρόνοιά Του για τον κόσμο, β) το έργο που πρόσφερε ο Χριστός για τη σωτηρία του κόσμου, γ) την ψυχοσωματική σύσταση του ανθρώπου, που αντιμετωπίζεται μηχανικά και υλιστικά και δ) τη θέση του δημιουργήματος που επεμβαίνει στο έργο του Δημιουργού, με τη δικαιολογία ότι δεν μπορεί να βλέπει το συνάνθρωπό του να πάσχει και να υποφέρει αδιάκοπα (18).
Ο Αρχιεπίσκοπος κ. Χριστόδουλος στην ομιλία του στο Πανελλήνιο Συνέδριο Χειρουργών που έγινε το 2000 περιέγραψε μια εφιαλτική "λογική" κοινωνία. Όταν επικρατήσει η άποψη, τόνισε, ότι ο άνθρωπος πρέπει να πεθαίνει με "αξιοπρέπεια" τότε δεν αποκλείεται να επιβληθεί και η απαλλαγή από ασθενείς πολύ ηλικιωμένους, που σύμφωνα με την άποψη των υπευθύνων για την τύχη τους, ολοκλήρωσαν τον κύκλο της ζωής τους, δεν υπάρχει ελπίδα να επιζήσουν για πολύ, έχουν πόνους και στοιχίζουν πολλά χρήματα στην κοινωνία, την οποία, κάθε μέρα που μένει στο νοσοκομείο και του χορηγούνται φάρμακα, την επιβαρύνει όλο και περισσότερο...
Κατά την άποψη του κ. Χριστόδουλου δεν είναι μακριά η εποχή που τα 90 χρόνια θα είναι ο μ.ο. ζωής του ανθρώπου. Το 2020 οι πάνω από 65 χρόνων κάτοικοι της Ελλάδος θα αποτελούν το 22% περίπου του πληθυσμού της και στην Ε.Ε. το 2025 το 10% του πληθυσμού θα είναι πάνω από 75 χρόνων... και συνεχίζει ο Αρχιεπίσκοπος αν δεν επικρατήσει στις ψυχές των ανθρώπων ο νόμος της αγάπης και της πίστεως, τότε θα έλθει η εφιαλτική ώρα που ο άνθρωπος θα αντιμετωπίζεται ως αυτοκίνητο, που όταν παλιώνει και η συντήρησή του γίνεται πανάκριβη, πετιέται και γίνεται μπάλα από παλιοσίδερα (19).
Τα στατιστικά στοιχεία στην Ολλανδία οπού επιτρέπεται η εφαρμογή της ευθανασίας με δικαστική άδεια είναι αποκαλυπτικά. Από 454 περιπτώσεις "γλυκού θανάτου" το 1990 ο αριθμός αυξήθηκε σε 591 το 1991,1323 το 1992 και 1328 το 1993. Οι θάνατοι αυτοί πραγματοποιήθηκαν είτε από ιδιώτες γιατρούς, είτε από νοσοκομειακούς γιατρούς. Είχε δίκιο ο Γάλλος καθηγητής Γκουτμάν όταν έλεγε (20): «Η ευθανασία σήμερα... Η γεροντοκτονία αύριο». Είναι να μην αρχίσουν τέτοιες παραχωρήσεις και υποχωρήσεις.
1. Εγκυκλοπαίδεια των θρησκειών, στο λήμμα ευθανασία, τόμος 2, Εκδόσεις Αλκυών.
2. Μελέτη Γ., Ερωτήματα στον Ιησού Χριστό (1996)3 341.
3. Κεσελόπουλου Α., Σύγχρονες προκλήσεις βιοηθικής, στον τόμο Χριστιανισμός και Ευρώπη, Παγκρήτιο θεολογικό Συνέδριο (1997).
4. Μελέτη, ό.π. σ. 342.
5. Αργυρόπουλου Α., Τριανταφύλλου Δ., Θέματα Χριστιανικής Ηθικής, Γ' Ενιαίου Λυκείου (χ.χ.) 161.
6. Παπαθανασόπουλου Γ., Ομιλία: Πώς βλέπει η Εκκλησία τη ζωή. Χριστόδουλος: Όχι στην ευθανασία, άρθρο στο ένθετο Ορθοδοξία και Ελληνισμός του Τύπου της Κυριακής, (10/12/00) 3.
7. Γ. Ελαφρού, Το δικαίωμα σ' έναν αξιοπρεπή θάνατο, άρθρο στην Καθημερινή (21/04/02) 26.
8. Κεσελόπουλος, ό.π.
9. Γ. Βλάχου, Ευθανασία, Έγκλημα εκ προμελέτης ή λύτρωση; άρθρο στο God and Religion, Απρίλιος 1999. σ.σ. 65-69 και Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς Μπριτάνικα, (1988) 97, τ. 25.
10. Γ. Ελαφρού, δ.π. σ. 26.
11. Ν. Ανδρουλάκη, Ποινικόν Δίκαιον, ειδικό μέρος Α', (1974) 25.
12. Παπαθανασίου, ό.π.σ. 3.
13. Ιεροθέου, Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγ. Βλασίου, άρθρο στην Ελευθεροτυπία (1/12/1996).
14. Κεσελόπουλου, ό.π.
15. κ.Ιεροθέου,ό.π.
16. Κιρμιζή Α., - Λιαλιάμπη Π., - Χριστοφορίδη Β., Θεολογία, Λατρεία και Ζωή της Εκκλησίας, ΟΕΔΒ (χ-χ) 206-208.
17. κ. Ιεροθέου, ό.π.
18. Γρηγοριάδου Κων/νου, Χριστιανική Ηθική, (1975).
19. Παπαθανασίου, ό.π.
20. Μελέτη, ό.π. σ. 346.