Του Λάμπρου Κ. Σκοντζου, Θεολόγου - Καθηγητού
"Τω αγίω και μεγάλω Σαββάτω, την θεόσωμον ταφήν και την εις άδου κάθοδον του Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού εορτάζομεν, δι' ων της φθοράς το ημέτερον γένος ανακληθέν προς αιωνίαν ζωήν μεταβέβηκε". Με αυτά τα λόγια ο ιερός Συναξαριστής χαρακτηρίζει το περιεχόμενο του Μεγάλου Σαββάτου.
"Τω αγίω και μεγάλω Σαββάτω, την θεόσωμον ταφήν και την εις άδου κάθοδον του Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού εορτάζομεν, δι' ων της φθοράς το ημέτερον γένος ανακληθέν προς αιωνίαν ζωήν μεταβέβηκε". Με αυτά τα λόγια ο ιερός Συναξαριστής χαρακτηρίζει το περιεχόμενο του Μεγάλου Σαββάτου.
Το Θείο Δράμα έλαβε τέλος. Ο εκουσίως παθών, χάριν της σωτηρίας του πολύπαθου ανθρωπίνου γένους, Κύριος Ιησούς Χριστός, δοκίμασε, ως άνθρωπος, και το πικρό ποτήρι του θανάτου, ως το αποκορύφωμα του πάθους Του. Περί την ενάτη ώρα της Παρασκευής εξέπνευσε πάνω στον επώδυνο σταυρό, πολύ γρηγορότερα από όσο περίμεναν οι δήμιοί Του. (Μάρκ.15:44). Το ασθενικό και ασκητικό Σαρκίο Του δεν άντεξε για πολύ τους αφάνταστα αφόρητους πόνους της σταυρώσεως.
Επειδή η επόμενη ημέρα ήταν Πάσχα για τους Ιουδαίους έπρεπε να κατέβουν τα σώματα από τους σταυρούς και να θαφτούν πριν τη δύση του ηλίου.
Για να επιταχύνουν το θάνατο τον καταδίκων έσπαζαν τα κόκαλά τους με σιδερένιους λοστούς. Για τον Κύριο δεν χρειάστηκε να αρθώσουν τα μέλη "ως είδον αυτόν ήδη τεθνηκότα"(Ιωάν.19:33). Μόνο που "εις των στρατιωτών λόγχη αυτού την πλευράν ένυξε, και ευθέως εξήλθεν αίμα και ύδωρ" (Ιωάν.19:34). Κατόπιν οι επιφανείς Ιουδαίοι πολίτες και κρυφοί μαθητές του Χριστού "δια τον φόβον των Ιουδαίων" (Ιωάν.!9:38), Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας και ο βουλευτής Νικόδημος, θέλησαν να αποδώσουν τις πρέπουσες επικήδειες τιμές στον αγαπημένο τους δάσκαλο. Ο Ιωσήφ "εισήλθε προς Πιλάτον και ητήσατο το σώμα του Ιησού… γνούς από του κεντυρίωνος εδωρήσατο το σώμα τω Ιωσήφ. Και αγοράσας σινδόνα και καθελών αυτόν ανείλησε τη σινδόνι και κατέθηκεν αυτόν εν μνημείω, ό ήν λελατομημένον εκ πέτρας και προσεκύλισε λίθον επί την θύραν του μνημείου" (Μάρκ.15:43-46).
Μετά την εκπνοή Του επί του σταυρού η ψυχή του Κυρίου, ακολουθώντας τον απαράβατο νόμο του θανάτου, κατέβηκε στον άδη, τον προαιώνιο σκοτεινό τόπο - δεσμωτήριο των ανθρωπίνων ψυχών. Ο απόστολος Πέτρος μας διαβεβαίωσε πως "Χριστός άπαξ περί αμαρτιών έπαθε, δίκαιος υπέρ αδίκων , ίνα ημάς προσάγη τω Θεώ, θανατωθείς μεν σαρκί, ζωοποιηθείς δε πνεύματι' εν ω και τοις εν φυλακή πνεύμασι πορευθείς εκήρυξεν" (1 Πέτρ.3:18-19). Επίσης ο απόστολος Παύλος έγραψε ότι ο Χριστός "κατέβη πρώτον εις τα κατώτερα μέρη της γης" (Εφεσ.4:9), υπονοώντας ασφαλώς την εις άδου κάθοδο Του.
Σύμφωνα με σαφή προφητικά χωρία της Αγίας Γραφής η κάθοδος του Χριστού στον άδη υπήρξε επεισοδιακή. Η παρουσία του Θεού στον τόπο του πικρού δεσμωτηρίου των ψυχών έφερε αναστάτωση. Οι αιώνιες πύλες του παμφάγου άδη γκρεμίστηκαν και οι φύλακες πυλωροί έφριξαν μπροστά στο μεγαλείο και το φως της θεότητας. Ο Χριστός συνέχισε και εκεί το απολυτρωτικό Του έργο. Κήρυξε το ευαγγέλιο της σωτηρίας στα απ' αιώνος δέσμια πνεύματα και όσα από αυτά πίστεψαν ελευθερώθηκαν και ανέβηκαν μαζί με τον Κύριο από τον άδη.
Το πνεύμα του Κυρίου ήταν αδύνατο να μείνει στον εκεί, στον τόπο της βασάνου. Γι' αυτό και ανέστη. Επίσης οι πιστοί του Χριστού που συναποτελούν το μυστικό Του σώμα δεν μπορούν πια να μείνουν και αυτοί δέσμιοι του άδη.
Η εις άδου κάθοδο του Κυρίου σήμανε την κατάλυση του κράτους και της εξουσίας του άρχοντος του σκότους στους πιστούς του Χριστού. Αυτή η νίκη είναι το μεγαλύτερο γεγονός στην ιστορία του ανθρωπίνου γένους, διότι νικήθηκε ο μεγαλύτερος εχθρός του ανθρώπου ο θάνατος. Από τότε άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την ανθρωπότητα, εγκαινιάστηκε μια νέα εποχή γι' αυτή.
Το μεγάλο αυτό γεγονός το γιορτάζει λαμπρά η Εκκλησία μας.. Οι ιερές ακολουθίες του Μεγάλου Σαββάτου είναι στολισμένες με ύμνους άφθαστου μεγαλείου και ύψιστης θεολογικής σημασίας. Αρχίζοντας από τον Εσπερινό της Αποκαθηλώσεως, ο οποίος ψάλλεται αμέσως μετά τις Μεγάλες Ώρες την Μ. Παρασκευή, ξεχωρίζουμε τα περίφημα τροπάρια των στιχηρών "Λαός δυσσεβής και παράδοξος…", "Σήμερον σε θεωρούσα…" όπως και το δοξαστικό, έργο του Θεοφάνους, "Ω πως η παράνομος συναγωγή…" και το θαυμαστό θεοτοκίο "Φοβερόν και παράδοξον μυστήριον…". Καταπληκτικό είναι επίσης το δοξαστικό των αποστίχων "Σε τον αναβαλλόμενον…". Η ακολουθία του Όρθρου αποτελεί μια καταπληκτική πανδαισία ποιήσεως και μουσικής. Ο καθηγητής Ι. Φουντούλης χαρακτήρισε την ακολουθία αυτή ως την εξόδιο ακολουθία του νεκρού Ιησού. Ο Περίφημος κανόνας "Κύματι θαλάσσης…" ποίημα άφθαστης ποιητικής και θεολογικής αξίας, δημιούργημα τριών υμνογράφων του Κοσμά, του Μάρκου και της Κασσιανής, τέρπει πραγματικά τους πιστούς. Μέσα από την καταπληκτική πλοκή των τροπαρίων υμνείται το μέγα γεγονός της νίκης του Χριστού κατά του άδη και του θανάτου. Ρίγη συγκινήσεως προκαλούν τα περίφημα εγκώμια "Η ζωή εν τάφω…", "Άξιον εστί…" και " Αι γενεαί πάσαι…", έργο πιθανότατα της Κασσιανής. Σε αυτά υμνείται ο φυσίζωος ύπνος του Χριστού, ως "Συντρίψαντα το κράτος του εχθρού". Υπέροχα τροπάρια είναι και τα στιχηρά των Αίνων "Σήμερον συνέχει τάφος…", "Τι το ορόμενον θέαμα…" και "Δεύτε ίδωμεν την ζωήν ημών εν τάφω κειμένην…" στα οποία υμνείται το γεγονός της νίκης του θανάτου. Από τα εκπληκτικότερα τροπάρια είναι επίσης το θαυμάσιο δοξαστικό "Την σήμερον μυστικώς…". Τέλος υπέροχος ύμνος είναι το ασματικό τροπάριο "Τον ήλιον κρύψαντα…" έργο του Γεωργίου Ακροπολίτου, στο οποίο παρουσιάζεται ο Χριστός ως ο μεγάλος ξένος της αμαρτωλής ανθρωπότητας.
Αγαπητοί αναγνώστες, ο θάνατος του Χριστού λειτούργησε ως πηγή ζωής και αθανασίας για το ανθρώπινο γένος. Ο όλβιος τάφος του Κυρίου κατέστη ακένωτος κρουνός ευλογιών στους αιώνες για τους πιστούς του Χριστού. Τα σκοτεινά δεσμά του άδη δεν ήταν δυνατόν να κρατήσουν την πηγή της ζωής. Γι' αυτό και ανέστη θριαμβευτικά από το βασίλειο των νεκρών, γενόμενος συνάμα απαρχή ανάστασης ολοκλήρου του ανθρωπίνου γένους. Αυτό είναι το πιο ελπιδοφόρο μήνυμα όλων των εποχών
Επειδή η επόμενη ημέρα ήταν Πάσχα για τους Ιουδαίους έπρεπε να κατέβουν τα σώματα από τους σταυρούς και να θαφτούν πριν τη δύση του ηλίου.
Για να επιταχύνουν το θάνατο τον καταδίκων έσπαζαν τα κόκαλά τους με σιδερένιους λοστούς. Για τον Κύριο δεν χρειάστηκε να αρθώσουν τα μέλη "ως είδον αυτόν ήδη τεθνηκότα"(Ιωάν.19:33). Μόνο που "εις των στρατιωτών λόγχη αυτού την πλευράν ένυξε, και ευθέως εξήλθεν αίμα και ύδωρ" (Ιωάν.19:34). Κατόπιν οι επιφανείς Ιουδαίοι πολίτες και κρυφοί μαθητές του Χριστού "δια τον φόβον των Ιουδαίων" (Ιωάν.!9:38), Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας και ο βουλευτής Νικόδημος, θέλησαν να αποδώσουν τις πρέπουσες επικήδειες τιμές στον αγαπημένο τους δάσκαλο. Ο Ιωσήφ "εισήλθε προς Πιλάτον και ητήσατο το σώμα του Ιησού… γνούς από του κεντυρίωνος εδωρήσατο το σώμα τω Ιωσήφ. Και αγοράσας σινδόνα και καθελών αυτόν ανείλησε τη σινδόνι και κατέθηκεν αυτόν εν μνημείω, ό ήν λελατομημένον εκ πέτρας και προσεκύλισε λίθον επί την θύραν του μνημείου" (Μάρκ.15:43-46).
Μετά την εκπνοή Του επί του σταυρού η ψυχή του Κυρίου, ακολουθώντας τον απαράβατο νόμο του θανάτου, κατέβηκε στον άδη, τον προαιώνιο σκοτεινό τόπο - δεσμωτήριο των ανθρωπίνων ψυχών. Ο απόστολος Πέτρος μας διαβεβαίωσε πως "Χριστός άπαξ περί αμαρτιών έπαθε, δίκαιος υπέρ αδίκων , ίνα ημάς προσάγη τω Θεώ, θανατωθείς μεν σαρκί, ζωοποιηθείς δε πνεύματι' εν ω και τοις εν φυλακή πνεύμασι πορευθείς εκήρυξεν" (1 Πέτρ.3:18-19). Επίσης ο απόστολος Παύλος έγραψε ότι ο Χριστός "κατέβη πρώτον εις τα κατώτερα μέρη της γης" (Εφεσ.4:9), υπονοώντας ασφαλώς την εις άδου κάθοδο Του.
Σύμφωνα με σαφή προφητικά χωρία της Αγίας Γραφής η κάθοδος του Χριστού στον άδη υπήρξε επεισοδιακή. Η παρουσία του Θεού στον τόπο του πικρού δεσμωτηρίου των ψυχών έφερε αναστάτωση. Οι αιώνιες πύλες του παμφάγου άδη γκρεμίστηκαν και οι φύλακες πυλωροί έφριξαν μπροστά στο μεγαλείο και το φως της θεότητας. Ο Χριστός συνέχισε και εκεί το απολυτρωτικό Του έργο. Κήρυξε το ευαγγέλιο της σωτηρίας στα απ' αιώνος δέσμια πνεύματα και όσα από αυτά πίστεψαν ελευθερώθηκαν και ανέβηκαν μαζί με τον Κύριο από τον άδη.
Το πνεύμα του Κυρίου ήταν αδύνατο να μείνει στον εκεί, στον τόπο της βασάνου. Γι' αυτό και ανέστη. Επίσης οι πιστοί του Χριστού που συναποτελούν το μυστικό Του σώμα δεν μπορούν πια να μείνουν και αυτοί δέσμιοι του άδη.
Η εις άδου κάθοδο του Κυρίου σήμανε την κατάλυση του κράτους και της εξουσίας του άρχοντος του σκότους στους πιστούς του Χριστού. Αυτή η νίκη είναι το μεγαλύτερο γεγονός στην ιστορία του ανθρωπίνου γένους, διότι νικήθηκε ο μεγαλύτερος εχθρός του ανθρώπου ο θάνατος. Από τότε άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την ανθρωπότητα, εγκαινιάστηκε μια νέα εποχή γι' αυτή.
Το μεγάλο αυτό γεγονός το γιορτάζει λαμπρά η Εκκλησία μας.. Οι ιερές ακολουθίες του Μεγάλου Σαββάτου είναι στολισμένες με ύμνους άφθαστου μεγαλείου και ύψιστης θεολογικής σημασίας. Αρχίζοντας από τον Εσπερινό της Αποκαθηλώσεως, ο οποίος ψάλλεται αμέσως μετά τις Μεγάλες Ώρες την Μ. Παρασκευή, ξεχωρίζουμε τα περίφημα τροπάρια των στιχηρών "Λαός δυσσεβής και παράδοξος…", "Σήμερον σε θεωρούσα…" όπως και το δοξαστικό, έργο του Θεοφάνους, "Ω πως η παράνομος συναγωγή…" και το θαυμαστό θεοτοκίο "Φοβερόν και παράδοξον μυστήριον…". Καταπληκτικό είναι επίσης το δοξαστικό των αποστίχων "Σε τον αναβαλλόμενον…". Η ακολουθία του Όρθρου αποτελεί μια καταπληκτική πανδαισία ποιήσεως και μουσικής. Ο καθηγητής Ι. Φουντούλης χαρακτήρισε την ακολουθία αυτή ως την εξόδιο ακολουθία του νεκρού Ιησού. Ο Περίφημος κανόνας "Κύματι θαλάσσης…" ποίημα άφθαστης ποιητικής και θεολογικής αξίας, δημιούργημα τριών υμνογράφων του Κοσμά, του Μάρκου και της Κασσιανής, τέρπει πραγματικά τους πιστούς. Μέσα από την καταπληκτική πλοκή των τροπαρίων υμνείται το μέγα γεγονός της νίκης του Χριστού κατά του άδη και του θανάτου. Ρίγη συγκινήσεως προκαλούν τα περίφημα εγκώμια "Η ζωή εν τάφω…", "Άξιον εστί…" και " Αι γενεαί πάσαι…", έργο πιθανότατα της Κασσιανής. Σε αυτά υμνείται ο φυσίζωος ύπνος του Χριστού, ως "Συντρίψαντα το κράτος του εχθρού". Υπέροχα τροπάρια είναι και τα στιχηρά των Αίνων "Σήμερον συνέχει τάφος…", "Τι το ορόμενον θέαμα…" και "Δεύτε ίδωμεν την ζωήν ημών εν τάφω κειμένην…" στα οποία υμνείται το γεγονός της νίκης του θανάτου. Από τα εκπληκτικότερα τροπάρια είναι επίσης το θαυμάσιο δοξαστικό "Την σήμερον μυστικώς…". Τέλος υπέροχος ύμνος είναι το ασματικό τροπάριο "Τον ήλιον κρύψαντα…" έργο του Γεωργίου Ακροπολίτου, στο οποίο παρουσιάζεται ο Χριστός ως ο μεγάλος ξένος της αμαρτωλής ανθρωπότητας.
Αγαπητοί αναγνώστες, ο θάνατος του Χριστού λειτούργησε ως πηγή ζωής και αθανασίας για το ανθρώπινο γένος. Ο όλβιος τάφος του Κυρίου κατέστη ακένωτος κρουνός ευλογιών στους αιώνες για τους πιστούς του Χριστού. Τα σκοτεινά δεσμά του άδη δεν ήταν δυνατόν να κρατήσουν την πηγή της ζωής. Γι' αυτό και ανέστη θριαμβευτικά από το βασίλειο των νεκρών, γενόμενος συνάμα απαρχή ανάστασης ολοκλήρου του ανθρωπίνου γένους. Αυτό είναι το πιο ελπιδοφόρο μήνυμα όλων των εποχών