του κ. Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Εμείς οι Ελληνες οφείλουμε να τιμήσουμε ιδιαίτερα του μεγάλο Γάλλο καλλιτέχνη Βικτόρ Ουγκό.το μεγάλο αυτό άνδρα, όχι μόνο για το αριστουργηματικό έργο του, όχι μόνο για τις πανανθρώπινες αρχές στις οποίες πίστεψε και αγωνίσθηκε, αλλά και για την αγάπη του προς την Ελλάδα.
Ο Ουγκό πρέπει να σημειωθεί ότι δεν ήταν μόνο φίλος της Ελλάδος, αλλά συμπαραστάτης και βοηθός κάθε καταπιεζόμενου και αγωνιζόμενου για την ελευθερία του λαού,από την Κουβά και το Μεξικό, έως το Βέλγιο,την Ιταλία και την Ιρλανδία. Σε μία από τις «Μελέτες» του έγραψε:« Ποιοι είμαστε; Η αδυναμία; Οχι, είμαστε η ισχύς, η δύναμη. Διότι σεις είσθε το δίκαιο κι εγώ είμαι η συνείδηση... θα μιλήσω λοιπόν για την Κούβα, όπως μίλησα για την Κρήτη».
Είναι ενδιαφέρουσα η αλληλογραφία του Ουγκό με τον Ελληνα εκδότη Ρηγόπουλο.Τα φύλλα της εφημερίδας του ο Ουγκό τα πήρε στον τόπο της εξορίας του.
Ηταν γραμμένη ελληνικά και γαλλικά, λεγόταν «Η Ελληνική Σημαία» ((Drapeau grec) και εξεδίδετο πρώτα στην Πάτρα και μετά στην Αθήνα. Ο Ρηγόπουλος είχε γεννηθεί την ημέρα της εκρήξεως της Ελληνικής Επαναστάσεως, στις 25 Μαρτίου 1821, πάνω σε ένα καράβι μεταξύ Πατρών και Ιθάκης.Κατά τόν Ροζέ Μιλτέξ, επρόκειτο για μια ζωντανή κι ελκυστική φυσιογνωμία κοινωνικού πρωτοπόρου,ανάμεσα στους πρώτους της αρτιγέννητης δημόσιας νεοελληνικής ζωής και είχε ό,τi χρειαζόταν για να αρέσει στο γνωστό πλέον σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο, Ουγκό.
Παίρνοντας λοιπόν ο Ουγκό στις 25 Αυγούστου 1856 την εφημερίδα του Ρηγόπουλου τη διάβασε, όπως έγραψε,«με θερμό ενδιαφέρον», τόν συνεχάρη ως «σημαιοφόρο της ελευθερίας» και τόν ενεθάρρυνε να εξακολουθήσει να εργάζεται «για την ένωση των λαών», γιατί, όπως είπε, «στα πιο ένδοξα έθνη, στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στη Γαλλία, πέφτει η τιμή να δώσουν το παράδειγμα. Αλλά πρέπει να ξαναγίνουν κυρίαρχα.Πρέπει να ξαναβρούν το πρόσωπο τους.Πρέπει η Ελλάδα να ολοκληρώσει την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού,πρέπει η Ιταλία να απαλλαγεί από την Αυστρία, πρέπει η Γαλλία να γκρεμίσει την Αυτοκρατορία.Οταν αυτοί οι μεγάλοι λαοί θα βρεθούν έξω από τα σάβανα τους, θα φωνάξουν: Ενωση! Ευρώπη! Ανθρωπότητα! Εδώ βρίσκεται το μέλλον: η φωνή της Ελλάδας θα είναι μια από εκείνες που θα ακουστούν περισσότερο».Του σημείωσε ακόμη: «Εδώ και ήδη πολλά χρόνια αγωνίσθηκα και πολέμησα για την απελευθέρωση της Ελλάδος• σας ευχαριστώ που το θυμάστε... Ας γίνουμε, άτομα και λαοί, όσο γίνεται λιγότερο εγωιστές και όσο γίνεται περισσότερο άνθρωποι. Ζητωκραυγάστε ''Ζήτω η Γαλλία! ",την ώρα που εγώ θα φωνάζω: "Ζήτω η Ελλάδα!"». Κατά την άποψη του Ουγκό, δεν υπάρχουν μικροί και μεγάλοι λαοί. Είχε γράψει:« Εχω για όλα τα έθνη βαθύ σεβασμό κι όσο πιο μικρός είναι ένας λαός,τόσο ο σεβασμος μου είναι μεγαλύτερος». Στα 1866 οι ακόμη σκλαβωμένοι Κρήτες ξεσηκώνονται και ζητούν τη συμπαράσταση του Ουγκό. Η επανάσταση τους πνίγεται στο αίμα, αλλά αυτό δεν εμποδίζει τον Ουγκό να γράψει την «Πρώτη Επιστολή στους Κρήτες», για να τους δώσει θάρρος καθώς σημείωσε ο ίδιος. Εγραψε μεταξύ άλλων:
«Επιμένετε. Εστω και καταπνιγμένοι θα θριαμβεύσετε... Η κατάπνιξη μιας επανάστασης δεν σημαίνει καθόλου κατάργηση των αρχών της... Το δίκιο δεν καταποντίζεται.Κύματα γεγονότων το σκεπάζουν, αλλά ξαναπροβάλλει...Ελληνες της Κρήτης έχετε το δίκιο με το μέρος σας κι έχετε μαζί σας τη λογική. Να υπάρχει πασάς στην Κρήτη δεν το χωράει μυαλό ανθρώπου. Εκείνο που ισχύει για την Ιταλία, ισχύει και για την Ελλάδα. Δεν μπορεί να δοθεί η Βενετία στη μία χωρίς να δοθεί η Κρήτη στην άλλη. Δεν μπορεί η ίδια αρχή να λέει «ναι» στη μια και να αρνιέται στην άλλη... Στο μεταξύ το αίμα κυλάει κι η Ευρώπη το ανέχεται. Αρχίζει να το συνηθίζει... Να έχεις το ξίφος στο πλευρό και να παρακολουθείς ήρεμος τις σφαγές!... Το κρητικό ζήτημα έχει πια τεθεί.Θα λυθεί και θα λυθεί όπως όλα τα ζητήματα αυτού του αιώνα, προς την κατεύθυνση της απολύτρωσης. Η Ελλάδα ακέραιη, η Ιταλία ακέραιη, πάνω από τη μια η Αθηνα, πάνω από την άλλη η Ρώμη,να αυτο που εμείς, Γαλλία, χρωστάμε στις μάνες μας».
Σε άλλο μήνυμα του προς τους σκλαβωμένους Κρήτες,το 1867, ο Ουγκώ γράψε μεταξύ άλλων.» Η Κρήτη είναι η Ελλάδα. Υπολογίζετε σε εμένα ως συγγραφέα και πολίτη... Ανήκω στην Ελλάδα όσο και στη Ιταλία. θα έδινα για την Ελλάδα τους στίχους μου όπως ο Τυρταίος και το αίμα μου όπως ο Βύρωνας... Η ιερή σας πατρίδα έχει την πιο βαθιά μου αγάπη. Σκέφτομαι την Αθήνα όπως σκέπτεται κανείς τον ήλιο». Και υπέγραψε: «Ο αδελφος σας Βικτόρ Ουγκό». Κι επειδή είναι επίκαιρο το ζήτημα της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα στον τόπο από τον οποίο τα πήρε ο Ελγιν πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ουγκό ήταν ένας από τους πρώτους που εξέφρασε τόν αποτροπιασμό του για το έγκλημα. Στην πολύπτυχη ωδή του «Στη θριαμβευτική Αψίδα» (A l'Arc de Triomphe) έγραψε (σ.σ. η απόδοση στα ελληνικά είναι του Κωστή Παλαμά): «Η Αθήνα λυπημένη είναι, κρύβει στου Παρθενώνα το μέτωπο του κανονιού και του Αγγλου τα σημάδια και των ναών της κλαίοντας τα ρημάδια,τον Ελληνα ονειρεύεται, της τέχνης το καμάρι,που σκόρπισεν εκεί όπου των Προπυλαίων υψώνεται γραμμένη η εικόνα, σκόρπισ'εκεί με του δικού του τουχεριού τη χάρη/κάτι πανώριο σα χαμόγελο του ανθρώπου».
Στα 100 χρόνια από τη γέννηση του Ουγκό,το 1902, ο Παλαμάς από το βήμα του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός» του αφιέρωσε λίγους στίχους. Αντιγράφουμε απ' αυτούς: «Σ' εσένα ο ύμνος, που έσπειρες και λόγοι ξαναβλάστησαν η Ωδή,το Δράμα,η Σάτιρα,κ' η επική Καλλιόπη. Από βοριά προφητικού και ανταρτικού το φύσημα/τρέμουν ακόμα ολόγιομοι τη Φαντασίας οι τόποι.
Μα πρώτα απ' όλα ευλογητός και παινεμένος που έκραξες-Ω Μισολόγγι! Μπότσαρη! Κανάρη! Κρήτη! Ελλάδα!...»
Είναι ενδιαφέρουσα η αλληλογραφία του Ουγκό με τον Ελληνα εκδότη Ρηγόπουλο.Τα φύλλα της εφημερίδας του ο Ουγκό τα πήρε στον τόπο της εξορίας του.
Ηταν γραμμένη ελληνικά και γαλλικά, λεγόταν «Η Ελληνική Σημαία» ((Drapeau grec) και εξεδίδετο πρώτα στην Πάτρα και μετά στην Αθήνα. Ο Ρηγόπουλος είχε γεννηθεί την ημέρα της εκρήξεως της Ελληνικής Επαναστάσεως, στις 25 Μαρτίου 1821, πάνω σε ένα καράβι μεταξύ Πατρών και Ιθάκης.Κατά τόν Ροζέ Μιλτέξ, επρόκειτο για μια ζωντανή κι ελκυστική φυσιογνωμία κοινωνικού πρωτοπόρου,ανάμεσα στους πρώτους της αρτιγέννητης δημόσιας νεοελληνικής ζωής και είχε ό,τi χρειαζόταν για να αρέσει στο γνωστό πλέον σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο, Ουγκό.
Παίρνοντας λοιπόν ο Ουγκό στις 25 Αυγούστου 1856 την εφημερίδα του Ρηγόπουλου τη διάβασε, όπως έγραψε,«με θερμό ενδιαφέρον», τόν συνεχάρη ως «σημαιοφόρο της ελευθερίας» και τόν ενεθάρρυνε να εξακολουθήσει να εργάζεται «για την ένωση των λαών», γιατί, όπως είπε, «στα πιο ένδοξα έθνη, στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στη Γαλλία, πέφτει η τιμή να δώσουν το παράδειγμα. Αλλά πρέπει να ξαναγίνουν κυρίαρχα.Πρέπει να ξαναβρούν το πρόσωπο τους.Πρέπει η Ελλάδα να ολοκληρώσει την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού,πρέπει η Ιταλία να απαλλαγεί από την Αυστρία, πρέπει η Γαλλία να γκρεμίσει την Αυτοκρατορία.Οταν αυτοί οι μεγάλοι λαοί θα βρεθούν έξω από τα σάβανα τους, θα φωνάξουν: Ενωση! Ευρώπη! Ανθρωπότητα! Εδώ βρίσκεται το μέλλον: η φωνή της Ελλάδας θα είναι μια από εκείνες που θα ακουστούν περισσότερο».Του σημείωσε ακόμη: «Εδώ και ήδη πολλά χρόνια αγωνίσθηκα και πολέμησα για την απελευθέρωση της Ελλάδος• σας ευχαριστώ που το θυμάστε... Ας γίνουμε, άτομα και λαοί, όσο γίνεται λιγότερο εγωιστές και όσο γίνεται περισσότερο άνθρωποι. Ζητωκραυγάστε ''Ζήτω η Γαλλία! ",την ώρα που εγώ θα φωνάζω: "Ζήτω η Ελλάδα!"». Κατά την άποψη του Ουγκό, δεν υπάρχουν μικροί και μεγάλοι λαοί. Είχε γράψει:« Εχω για όλα τα έθνη βαθύ σεβασμό κι όσο πιο μικρός είναι ένας λαός,τόσο ο σεβασμος μου είναι μεγαλύτερος». Στα 1866 οι ακόμη σκλαβωμένοι Κρήτες ξεσηκώνονται και ζητούν τη συμπαράσταση του Ουγκό. Η επανάσταση τους πνίγεται στο αίμα, αλλά αυτό δεν εμποδίζει τον Ουγκό να γράψει την «Πρώτη Επιστολή στους Κρήτες», για να τους δώσει θάρρος καθώς σημείωσε ο ίδιος. Εγραψε μεταξύ άλλων:
«Επιμένετε. Εστω και καταπνιγμένοι θα θριαμβεύσετε... Η κατάπνιξη μιας επανάστασης δεν σημαίνει καθόλου κατάργηση των αρχών της... Το δίκιο δεν καταποντίζεται.Κύματα γεγονότων το σκεπάζουν, αλλά ξαναπροβάλλει...Ελληνες της Κρήτης έχετε το δίκιο με το μέρος σας κι έχετε μαζί σας τη λογική. Να υπάρχει πασάς στην Κρήτη δεν το χωράει μυαλό ανθρώπου. Εκείνο που ισχύει για την Ιταλία, ισχύει και για την Ελλάδα. Δεν μπορεί να δοθεί η Βενετία στη μία χωρίς να δοθεί η Κρήτη στην άλλη. Δεν μπορεί η ίδια αρχή να λέει «ναι» στη μια και να αρνιέται στην άλλη... Στο μεταξύ το αίμα κυλάει κι η Ευρώπη το ανέχεται. Αρχίζει να το συνηθίζει... Να έχεις το ξίφος στο πλευρό και να παρακολουθείς ήρεμος τις σφαγές!... Το κρητικό ζήτημα έχει πια τεθεί.Θα λυθεί και θα λυθεί όπως όλα τα ζητήματα αυτού του αιώνα, προς την κατεύθυνση της απολύτρωσης. Η Ελλάδα ακέραιη, η Ιταλία ακέραιη, πάνω από τη μια η Αθηνα, πάνω από την άλλη η Ρώμη,να αυτο που εμείς, Γαλλία, χρωστάμε στις μάνες μας».
Σε άλλο μήνυμα του προς τους σκλαβωμένους Κρήτες,το 1867, ο Ουγκώ γράψε μεταξύ άλλων.» Η Κρήτη είναι η Ελλάδα. Υπολογίζετε σε εμένα ως συγγραφέα και πολίτη... Ανήκω στην Ελλάδα όσο και στη Ιταλία. θα έδινα για την Ελλάδα τους στίχους μου όπως ο Τυρταίος και το αίμα μου όπως ο Βύρωνας... Η ιερή σας πατρίδα έχει την πιο βαθιά μου αγάπη. Σκέφτομαι την Αθήνα όπως σκέπτεται κανείς τον ήλιο». Και υπέγραψε: «Ο αδελφος σας Βικτόρ Ουγκό». Κι επειδή είναι επίκαιρο το ζήτημα της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα στον τόπο από τον οποίο τα πήρε ο Ελγιν πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ουγκό ήταν ένας από τους πρώτους που εξέφρασε τόν αποτροπιασμό του για το έγκλημα. Στην πολύπτυχη ωδή του «Στη θριαμβευτική Αψίδα» (A l'Arc de Triomphe) έγραψε (σ.σ. η απόδοση στα ελληνικά είναι του Κωστή Παλαμά): «Η Αθήνα λυπημένη είναι, κρύβει στου Παρθενώνα το μέτωπο του κανονιού και του Αγγλου τα σημάδια και των ναών της κλαίοντας τα ρημάδια,τον Ελληνα ονειρεύεται, της τέχνης το καμάρι,που σκόρπισεν εκεί όπου των Προπυλαίων υψώνεται γραμμένη η εικόνα, σκόρπισ'εκεί με του δικού του τουχεριού τη χάρη/κάτι πανώριο σα χαμόγελο του ανθρώπου».
Στα 100 χρόνια από τη γέννηση του Ουγκό,το 1902, ο Παλαμάς από το βήμα του φιλολογικού συλλόγου «Παρνασσός» του αφιέρωσε λίγους στίχους. Αντιγράφουμε απ' αυτούς: «Σ' εσένα ο ύμνος, που έσπειρες και λόγοι ξαναβλάστησαν η Ωδή,το Δράμα,η Σάτιρα,κ' η επική Καλλιόπη. Από βοριά προφητικού και ανταρτικού το φύσημα/τρέμουν ακόμα ολόγιομοι τη Φαντασίας οι τόποι.
Μα πρώτα απ' όλα ευλογητός και παινεμένος που έκραξες-Ω Μισολόγγι! Μπότσαρη! Κανάρη! Κρήτη! Ελλάδα!...»
Ο Ουγκό έζησε από το 1802 έως το 1885, δηλαδή περίπου χρονικά διέσχισε τον 19ο αιώνα, που χαρακτηρίσθηκε από τις επαναστάσεις για την απελευθέρωση της Ελλάδας και πολλών άλλων λαών, από την έκρηξη των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας, από τη Βιομηχανική Επανάσταση και την ανάπτυξη ιδεολογιών που επηρέασαν κι επηρεάζουν ακόμη τον κόσμο.
Οι Ελληνες ευγνωμονούντες
Μεγαλώνοντας σε αυτό το παγκόσμιο περιβάλλον έζησε με όλο του το είναι την ελληνική επανάσταση, από την έκρηξη της, την 25η Μαρτίου 1821 έως την ανακήρυξη του ελευθέρου κράτους κι ήταν κοντά στην Ελλάδα έως το θάνατο του. Γι' αυτό κι όσο ήταν στη ζωή αλλά και μετά το θάνατο του οι Ελληνες του εξέφρασαν κι εξακολουθούν να του εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους.
Οπως σημείωσε ο Ροζέ Μιλιέξ την πρώτη Ιουνίου του 1885 πολλά μηνύματα ευγνωμοσύνης ξεκίνησαν απ' αυτόν τον τόπο για να πάνε στο μεγαλόψυχο κι ακούραστο φίλο του αναγεννώμενου Ελληνισμού κι από τα πιο σημαντικά,το μήνυμα του γιου του Κανάρη και των αντιπροσώπων του αλύτρωτου ακόμη νησιού της Κρήτης... Ισως τότε αλλά και σήμερα και πάντα τη συνισταμένη της ευγνωμοσύνης των Ελλήνων να την εξέφρασε πιο γλαφυρά ο Θεόδωρος Δεληγιάννης:» Ο ελληνικος λαός θρηνεί στο πρόσωπο του Βίκτορος Ουγκώ, τον πιο παλιό, τον πιο μεγαλόψυχο και τον πιο πιστό απ' όλους τους Φιλέλληνες».
Οι Ελληνες ευγνωμονούντες
Μεγαλώνοντας σε αυτό το παγκόσμιο περιβάλλον έζησε με όλο του το είναι την ελληνική επανάσταση, από την έκρηξη της, την 25η Μαρτίου 1821 έως την ανακήρυξη του ελευθέρου κράτους κι ήταν κοντά στην Ελλάδα έως το θάνατο του. Γι' αυτό κι όσο ήταν στη ζωή αλλά και μετά το θάνατο του οι Ελληνες του εξέφρασαν κι εξακολουθούν να του εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους.
Οπως σημείωσε ο Ροζέ Μιλιέξ την πρώτη Ιουνίου του 1885 πολλά μηνύματα ευγνωμοσύνης ξεκίνησαν απ' αυτόν τον τόπο για να πάνε στο μεγαλόψυχο κι ακούραστο φίλο του αναγεννώμενου Ελληνισμού κι από τα πιο σημαντικά,το μήνυμα του γιου του Κανάρη και των αντιπροσώπων του αλύτρωτου ακόμη νησιού της Κρήτης... Ισως τότε αλλά και σήμερα και πάντα τη συνισταμένη της ευγνωμοσύνης των Ελλήνων να την εξέφρασε πιο γλαφυρά ο Θεόδωρος Δεληγιάννης:» Ο ελληνικος λαός θρηνεί στο πρόσωπο του Βίκτορος Ουγκώ, τον πιο παλιό, τον πιο μεγαλόψυχο και τον πιο πιστό απ' όλους τους Φιλέλληνες».
του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλόυ-