Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος (κατά κόσμον Χαρίλαος
Φιλιππίδης, Γρατινή Ροδόπης, 1881 – Αθήνα, 28 Σεπτεμβρίου 1949) ήταν
Έλληνας θεολόγος και ακαδημαϊκός (1940), Μητροπολίτης Τραπεζούντας
(1913-1938) και Αρχιεπίσκοπος Αθηνών κατά τη Δικτατορία Μεταξά
(1938-1940) παυθείς από την κατοχική κυβέρνηση. Με την εμπλοκή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Αρχιεπίσκοπος
Χρύσανθος ανέπτυξε έντονη εθνική δράση, εμψυχώνοντας τον λαό και τον
Στρατό της χώρας. Όταν η Ελλάδα έπεσε στα χέρια του Άξονα το 1941, ο
Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος αρνήθηκε να ορκίσει τη δωσίλογη κυβέρνηση του
Γεωργίου Τσολάκογλου λέγοντας χαρακτηριστικά:
«Δεν μπορώ να ορκίσω Κυβέρνηση προβληθείσα από τον εχθρό, εμείς γνωρίζουμε ότι τις Κυβερνήσεις τις ορίζει ο λαός ή ο Βασιλεύς.»
Η τοποθέτηση του Χρύσανθου έναντι της πρώτης κατοχικής κυβέρνησης
ήταν σαφής: αρνείτο να προχωρήσει στην πολιτική νομιμοποίησή της,
παραμένοντας πιστός στον βασιλιά και την κυβέρνησή του που συνέχιζαν την
πολεμική προσπάθεια στην Κρήτη, όσο και στις συμμαχικές δεσμεύσεις της
χώρας με τη Βρετανία. Ο Χρύσανθος είχε προκαλέσει την οργή των Γερμανών
για το διάγγελμα που είχε εκφωνήσει με αφορμή την κήρυξη του πολέμου της
Γερμανίας εναντίον της Ελλάδας.
Ο Γερμανός καθηγητής του πανεπιστήμιου του Μονάχου, Franz Dölger,
εξοργισμένος, ζήτησε εξηγήσεις για το διάγγελμα του Χρύσανθου από τον
Πρόεδρο της Ακαδημίας Αθηνών Γεώργιου Σωτηρίου.
Για την στάση του αυτή, στις 2 Ιουνίου του 1941, με Συντακτική Πράξη της κατοχικής κυβέρνησης, καθαιρέθηκε από το αξίωμά του. H μεθόδευση της απομάκρυνσής του ενισχυόταν και από τον Δαμασκηνό ο οποίος ήταν πρόθυμος να παράσχει την συναίνεσή του στο σχηματισμό της κατοχικής κυβέρνησης κρίνοντάς το ως μέτρο ανάγκης
Επίσης η τότε κυβέρνηση τονίζοντας τον απολυταρχικό χαρακτήρα του
καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, ήθελε να ταυτίσει τον Χρύσανθο με τη
μεταξική διακυβέρνηση. Ο Χρύσανθος θα αντιδράσει χαρακτηρίζοντας την
κυβέρνηση Τσολάκογλου εξίσου δικτατορική με την προκάτοχό της. Ο
κατοχικός υπουργός της Εθνικής Οικονομίας Πλάτων Χατζημιχάλης, συνδεόταν
φιλικά με τον Χρύσανθο και τον θεωρούσε νόμιμο Αρχιεπίσκοπο, ενώ
πίστευε ότι η κυβέρνηση στην οποία συμμετείχε είχε υπηρεσιακό χαρακτήρα,
επομένως ήταν αναρμόδια για την επίλυση του αρχιεπισκοπικού ζητήματος.
Στις 17 Ιουνίου του 1941, η Κυβέρνηση Τσολάκογλου δημοσίευσε
Νομοθετικό Διάταγμα για τη σύγκληση Μείζονος Συνόδου που θα αποφάσιζε
για το κύρος της αρχιεπισκοπικής εκλογής του Χρύσανθου και «ουσιαστικά
μεθοδευόταν […] η επαναφορά του Δαμασκηνού στην ηγεσία της Εκκλησίας».
Η Σύνοδος θεώρησε, με απόφασή της, ως μη γενόμενη την εκλογή του
Χρύσανθου και ανύπαρκτη την αρχιεπισκοπική του θητεία, ενώ
χαρακτηριζόταν ΄΄επιβάτης΄΄ του θρόνου, δηλαδή παράνομα ευρισκόμενος
στην ηγεσία της ελλαδικής Εκκλησίας.
Ο Χρύσανθος σε όλη τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής τήρησε την ίδια
εχθρική στάση απέναντι σε όλες τις δοσιλογικές κυβερνήσεις, ακόμα και
όταν του δόθηκε από την κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη η δυνατότητα να
επανέλθει στον αρχιεπισκοπικό θρόνο, κάτι που απέρριψε.
Κατά την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου, τάχθηκε υπέρ της «δυναμικής
αντιμετώπισης» των κομμουνιστών, όπως άλλωστε και οι διάδοχοί του στην
ηγεσία της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Στη διάρκεια της κατοχής δε φαίνεται να ανέπτυξε ιδιαίτερη
κινητικότητα. Μαρτυρείται ότι υπήρξε πρόεδρος της λεγόμενης «Εθνικής
Αντίστασης» ή «Εθνικής Επιτροπής» , η οποία πρέπει να ήταν επιτροπή
προσωπικοτήτων του βασιλόφρονος χώρου με μάλλον μικρή παρουσία στην
πολιτική και ιδεολογική καθοδήγηση δεξιών αντιστασιακών οργανώσεων.
Μεταπελευθερωτικά οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν προέβησαν στην ακύρωση
των διαταγμάτων της Κυβέρνησης Τσολάκογλου με τα οποία είχε παυθεί ο
Χρύσανθος. Για τις τότε κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Μεγάλης
Βρετανίας αλλά και τον Βασιλιά Γεώργιο η όποια αμφισβήτηση της ισχύος
και του κύρους των νόμων της Κατοχής, με τους οποίους ανήλθε στον θρόνο ο
Δαμασκηνός «θα έθετε αυτόματα υπό αίρεση και το αξίωμα του αντιβασιλέα,
που κατείχε …»
Αν ο Χρύσανθος προσέφευγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας είχε βάσιμες
ελπίδες πως θα ακυρώνονταν τα νομοθετικά διατάγματα του Τσολάκογλου.
Έτσι θα του ζητηθεί να μη διεκδικήσει επάνοδό του στον θρόνο και τελικά
υπέβαλλε τυπικά και την παραίτησή του. Αφού πέθανε ο Δαμασκηνός και ένα
μήνα πριν πεθάνει και ο ίδιος, ο Αρχιεπίσκοπος Σπυρίδων Βλάχος, τον
αναγνώρισε κατ΄άκραν εκκλησιαστικήν οικονομίαν, ως τέως Αρχιεπίσκοπο
Αθηνών, κυρίως για να τον ενισχύσει οικονομικά και να λαμβάνει την
ανάλογη σύνταξη. Πέθανε το 1949.
Πηγή: orthodoxia.online