Ιδιαίτερα οι θρησκευτικοί άνθρωποι διατρέχουν περισσότερο κίνδυνο να πουν μαζί με το Φαρισαίο: «ουκ ειμί ώσπερ οι λοιποί των ανθρώπων» ( Λουκ. ιη΄, 11 ) . Γύρω μας κυριαρχεί το κακό. Οι άνθρωποι συχνά βουλιάζουν στην άγνοια και την αμαρτία. Εύκολα μας έρχεται η ιδέα: «Δεν είμαστε σαν κι εκείνους, είμαστε καλύτεροι!». Μια τέτοια ιδέα μπορεί να μας δημιουργήσει υψηλό φρόνημα, να καλλιεργήσει μέσα μας την υψηλοφροσύνη και την έπαρση, οπότε η ταπεινοφροσύνη πάει περίπατο. Θέλει πολλή προσοχή. Θέλει η ταπεινοφροσύνη περισσότερη πεποίθηση στο Θεό και λιγότερη στον εαυτό μας. Θέλει άγρυπνη παρακολούθηση των κινήσεων της καρδιάς μας. Χρειάζεται πάντα η καθοδήγηση σοφού και διακριτικού πνευματικού.
Το να μπορούμε να ζούμε στην πλήρη αλήθεια, να δεχόμαστε τον έλεγχο του άλλου και να μη θιγόμαστε, να μη βλέπουμε τον εαυτό μας υψηλότερα από τους άλλους, δεν είναι εύκολο πράγμα.
Υπάρχουν άνθρωποι που νομίζουν τους εαυτούς τους ταπεινόφρονες. Αν όμως κάποιος διπλανός τους πει ένα λόγο προσβλητικό, εκεί αμέσως φουντώνει ο εγωισμός τους και γίνονται θηρία. Λέγει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος: «Οι περισσότεροι από εμάς ονομάζουμε τους εαυτούς μας αμαρτωλούς∙ ίσως να το παραδεχόμαστε. Αλλά την ταπεινόφρονα καρδιά την ελέγχει η προσβολή και η εξουδένωση εκ μέρους των άλλων».
Χρειάζεται πάντα προσοχή με τί μάτι βλέπουμε τους άλλους. Μπορεί ο άλλος τη στιγμή αυτή να έσφαλε, μη σπεύσεις να τον κατακρίνεις στην καρδιά σου και να θεωρείς τον εαυτό σου ανώτερο. Δεν ξέρεις αν κι εσύ αύριο σφάλεις σε κάτι. Ούτε γνωρίζεις αν ο άλλος, που τη στιγμή αυτή τον βλέπεις να σφάλλει, σε λίγο μπορεί να κλάψει πικρά και να συγχωρηθεί από το Θεό. Ο σοφός Πατέρας της Εκκλησίας άγιος Ιωάννης της Κλίμακος μας συμβουλεύει σχετικά: «Όσοι επιζητούμε την ταπεινοφροσύνη, ας μην παύσουμε να εξετάζουμε και να ανακρίνουμε τους εαυτούς μας. Και όταν αισθανόμεθα με την καρδιά μας σε όλα ανώτερον τον πλησίον, τότε είναι κοντά μας το έλεος ( δηλαδή το δώρο του Θεού η ταπεινοφροσύνη) .
Θα ήθελα να κλείσω τις φτωχές αυτές σκέψεις περί ταπεινοφροσύνης με τις σοφές συμβουλές που μας δίνει για την αρετή αυτή ο σοφός Μέγας Βασίλειος στην Περί ταπεινοφροσύνης ομιλία του: «Θα ρωτήση όμως κανείς, πώς μπορούμε να εγκαταλείψουμε την ολέθρια υπερηφάνεια και να περάσουμε στη σωτήρια ταπεινοφροσύνη; Αν αγωνιζόμαστε καθημερινά και με κάθε τρόπο γι’ αυτήν και δεν προσπερνάμε ούτε το παραμικρό, θεωρώντας ότι δεν μπορεί να μας βλάψη». Με τον αγώνα διαμορφώνεται ο πνευματικός μας κόσμος και με τη συνεχή πράξη σταθεροποιούνται αυτά που χαράσσουν την πορεία μας. Σφράγισε λοιπόν με την απλότητα της ταπεινοφροσύνης την όλη παρουσία σου, τα ρούχα, το βάδισμα, το κάθισμα, την τροφή, το κρεββάτι, το σπίτι, όλα τα σκεύη και τα έπιπλα που υπάρχουν σ’ αυτό. Ακόμα τα λόγια σου, το τραγούδι, τη συνάντησή σου με τον άλλο, να τα διακρίνει ένα πνεύμα μετριοφροσύνης μάλλον, παρά υπεροψίας και υπεροχής. Μην κομπάζεις με λόγια σοφιστικά, μην τραγουδάς για επίδειξη καλλιφωνίας και μην είσαι υπερόπτης ή πολύ σοβαρός όταν συνομιλείς με τον άλλο.
Σε όλα αυτά ψαλίδιζε την υπερβολή. Να είσαι καλός με τον φίλο σου, μετριοπαθής με τον οικιακό σου βοηθό, ανεξίκακος στους θρασείς, φιλάνθρωπος στους καταφρονεμένους και ταπεινούς. Να παρηγορείς όσους υποφέρουν, να επισκέπτεσαι όσους θλίβονται, κανένα να μην περιφρονείς. Να συνομιλείς με γλυκύτητα, στις απαντήσεις σου να είσαι ευχάριστος , σωστός και καταδεκτικός προς όλους.
Να μην επαινείς τον εαυτό σου, ούτε να τα φέρνεις έτσι, ώστε οι άλλοι να σε επαινούν. Να μη δέχεσαι λόγια άπρεπα, για να σκεπάσεις τάχα όσο γίνεται τα προτερήματά σου. Σπεύδε να ελέγχεις τον εαυτό σου για τα λάθη που έκανες. Μην περιμένεις από τους άλλους να ελεγχθείς. Για να μοιάσεις με το δίκαιο για τον οποίο κάνει λόγο το βιβλίο των Παροιμιών, που πρώτος γίνεται κατήγορος του εαυτού του. Μιμήσου τον Ιώβ, που δεν απέφυγε να εξομολογηθεί μπροστά στης πόλης τα πλήθη το πταίσμα του. Μην επιτιμάς τους άλλους αυστηρά, μη βιάζεσαι να τους ελέγξεις και μάλιστα με εμπάθεια. Ας μην ξεχνάμε τέλος πως η ταπεινοφροσύνη είναι το στολίδι της «εν Χριστώ» ζωής.
