της Τρισεύγενης Καπράνου
Θυμάμαι, κάποτε, ένας περιώνυμος ιεράρχης, είχε πει για τον Ιωάννη το Χρυσόστομο,που σε λίγες μέρες γιορτάζουμε,ότι πήρε τα σκήπτρα της ρητορικής από την Πνύκα και τα ανέβασε στον άμβωνα.Όρος πρωτοεμφανιζόμενος στο Γοργία του Πλάτωνα,η ρητορική ήταν το σύνολο των κανόνων που συνέθεταν το λόγο προκειμένου να πείσουν το κοινό. Ήταν τέχνη.Και μάλιστα διδακτή.
Το περιβάλλον της Αντιόχειας ήταν ένα περιβάλλον που ασκήθηκε η ρητορική τέχνη.Μάλιστα πολλοί ήταν ρήτορες και ζούσαν από αυτό το επάγγελμα. Προκειμένου να πείσουν και να γοητεύσουν το ακροατήριο λοιπόν, στους λόγους τους χρησιμοποιούσαν πομπώδη σχήματα, μεγαλοπρεπείς εκφράσεις, κοσμητικά επίθετα. Φαινόταν όμως καθαρά ότι ο λόγος τους πολλές φορές ήταν κάποια αντιγραφή,δεν έβγαινε από την ψυχή τους. Ο Χρυσόστομος όμωs έκανε κάτι ανατρεπτικό. Χωρίς να παραβλέπει τη συντακτική δομή και φροντίζοντας την οργάνωση, στόχευε στο περιεχόμενο του λόγου και όχι στα εξωτερικά στοιχεία. Φρόντιζε ο λόγος να έχει καλλιέπεια, γιατί ήξερε ότι το ακροατήριο αρέσκονταν να ακούει και όμορφες εκφράσεις,όμως απάλλαξε τον λόγο από στόμφο και ψιμμύθια.Το ύφος του απλό και γλαφυρό,το λεξιλόγιο απλό,αλλά με λέξεις και φράσεις που έδιναν έναν τόνο δυνατότερο και επιμελημένο.Χρησιμοποιούσε φράσεις αυτούσιες του ευαγγελίου και τη μέθοδο των ερωταποκρίσεων. Θα λέγαμε έκανε ένα δικό του ύφος. Και ο λόγος του που κατέπληξε τους πάντες, δεν είναι o ωραίος,ο δυνατός, ο εντυπωσιακός. Είναι λόγος βαθύς, που υπογραμμίζει τις αλήθειες του Ευαγγελίου. Είναι ο λόγος που δείχνει ότι ο ομίλων αυτά που κηρύττει τα έχει κάνει βίωμα.Δεν είναι τυχαίο ότι η ρητορική του Χρυσοστόμου ξεπέρασε τη δεύτερη ρητορική σχολή της Αντιόχειας. Το απόσπασμα που ακολουθεί που είναι από την ομιλία του Χρυσοστόμου στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο αποτελεί κείμενο ασύλληπτης ομορφιάς και θεολογικού βάθους αλλά και ρητορικής δεινότητας. Αξίζει η μελέτη των κειμένων αυτών και αν μας φαίνεται δύσκολη ας δούμε κάποιους συγγραφείς που έχουν γράψει για τη ρητορική τέχνη του Χρυσοστόμου αλλά και για τους τρεις ιεράρχες.
Το περιβάλλον της Αντιόχειας ήταν ένα περιβάλλον που ασκήθηκε η ρητορική τέχνη.Μάλιστα πολλοί ήταν ρήτορες και ζούσαν από αυτό το επάγγελμα. Προκειμένου να πείσουν και να γοητεύσουν το ακροατήριο λοιπόν, στους λόγους τους χρησιμοποιούσαν πομπώδη σχήματα, μεγαλοπρεπείς εκφράσεις, κοσμητικά επίθετα. Φαινόταν όμως καθαρά ότι ο λόγος τους πολλές φορές ήταν κάποια αντιγραφή,δεν έβγαινε από την ψυχή τους. Ο Χρυσόστομος όμωs έκανε κάτι ανατρεπτικό. Χωρίς να παραβλέπει τη συντακτική δομή και φροντίζοντας την οργάνωση, στόχευε στο περιεχόμενο του λόγου και όχι στα εξωτερικά στοιχεία. Φρόντιζε ο λόγος να έχει καλλιέπεια, γιατί ήξερε ότι το ακροατήριο αρέσκονταν να ακούει και όμορφες εκφράσεις,όμως απάλλαξε τον λόγο από στόμφο και ψιμμύθια.Το ύφος του απλό και γλαφυρό,το λεξιλόγιο απλό,αλλά με λέξεις και φράσεις που έδιναν έναν τόνο δυνατότερο και επιμελημένο.Χρησιμοποιούσε φράσεις αυτούσιες του ευαγγελίου και τη μέθοδο των ερωταποκρίσεων. Θα λέγαμε έκανε ένα δικό του ύφος. Και ο λόγος του που κατέπληξε τους πάντες, δεν είναι o ωραίος,ο δυνατός, ο εντυπωσιακός. Είναι λόγος βαθύς, που υπογραμμίζει τις αλήθειες του Ευαγγελίου. Είναι ο λόγος που δείχνει ότι ο ομίλων αυτά που κηρύττει τα έχει κάνει βίωμα.Δεν είναι τυχαίο ότι η ρητορική του Χρυσοστόμου ξεπέρασε τη δεύτερη ρητορική σχολή της Αντιόχειας. Το απόσπασμα που ακολουθεί που είναι από την ομιλία του Χρυσοστόμου στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο αποτελεί κείμενο ασύλληπτης ομορφιάς και θεολογικού βάθους αλλά και ρητορικής δεινότητας. Αξίζει η μελέτη των κειμένων αυτών και αν μας φαίνεται δύσκολη ας δούμε κάποιους συγγραφείς που έχουν γράψει για τη ρητορική τέχνη του Χρυσοστόμου αλλά και για τους τρεις ιεράρχες.
