Παναγία Μυρτιδιώτισσα (19ος αἰ.)

 Τό συγκρότημα τῆς Μονῆς Μυρτιδίων ἀποτελεῖται ἀπό α) τό Καθολικό στό κέντρο πού ἀνήκει στόν τύπο της τρίκλιτης βα­σιλικῆς μέ ὑπερυψωμένο τό κεντρικό κλίτος, νάρθηκα καί ὑπερῷο (γυναικωνίτης), στό κατώτερο επίπεδο τοῦ ὁποίου βρί­σκεται ὁ ἀρχικός Ναός τῆς Παναγίας, β) κελλιά πού διατάσσο­νται βόρεια καί νότια τοῦ Καθολικοῦ, στά ὁποῖα φιλοξενοῦνται κυρίως πιστοί γιά τή νηστεία τῶν πρώτων 15 ἡμερῶν τοῦ Αὐγού­στου (δεκαπεντισμός), γ) Κωδωνοστάσιο στά ΒΑ τοῦ Καθολικοῦ, ἀπό πωρόλιθο, συνολικοῦ ὕψους 26μ., μέ ἐντυπωσιακούς τοξο­ειδεῖς σχηματισμούς στά μέτωπα τῶν τεσσάρων ὀρόφων, δ) Ναΐδιον τῆς Ἁγίας Τριάδος, μονόχωρο καμαροσκεπές, μεταβυ­ζαντινῶν χρό­νων.

Ὁ ἀρχικός Ναός τῆς Παναγίας ἔχει προσαρμο-σθῆ στή φυσική διαμόρφωση βρα­χώδους ἀνοίγμα­τος στό ὁποῖο ὑπάρχει ἀβαθής κόγχη στά βόρεια γιά τή φιλοξενία τῆς εἰκόνας τῆς Παναγίας Μυρτιδιώτισσας, χῶρος πού ὑπομνηματίζει στήν εὕρε­σή της. Σήμερα στό παλαιό Καθολικό ὑπάρχει εἰκόνα τῆς Πανα­γίας Μυρτιδιώτισσας, μέ ἀργυρή ἐπένδυση καί ἐπιγραφή: Διά σπουδῆς καί δαπάνης CΚ CΚ + Χ Ἱερομόναχου καί ἡγουμένου Καλούτζη, ποίημα Θεοφίλη Σπιθάκη.

Ιερά Μητρόπολη Κυθήρων

Τό νεώτερο Καθολικό στή μορφή πού διατηρεῖται σήμερα κτί­στηκε ἀπό τόν ἡγούμενο Ἀγαθάγγελο Καλλίγερο στά μέσα τοῦ 19ου αἰώνα. Ἀνήκει στόν τύπο τῆς τρίκλιτης βασιλικῆς, μέ μαρ­μάρινο τέμπλο καί επιγραφή πού μᾶς πληροφορεῖ ὅτι τό φιλοτέ­χνησαν καλλιτέχνες ἀπό τήν Τῆνο, τό ἔτος 1856. Ἐντυπωσιακό εἶναι τό κωδωνοστάσιο κτισμένο ἐξ ὁλοκλήρου ἀπό πωρόλιθο τό ὁποῖο διακοσμήθηκε ἀπό τόν Κυθήριο καλλιτέχνη Νικόλαο Φατσέα (Φουριάρη) τό 1888. Κελλιά διατάσσονται βόρεια και νότια τοῦ Καθολικοῦ διά τούς εὐλα­βεῖς προσκυνητάς.

Ἡ παράδοση ἀφηγεῖται τήν εὕρεση τῆς εἰκόνας τό 1160 ἤ τόν 15ο αἰώνα, στήν περιοχή τῆς σημερινῆς Μονῆς ἀπό ἕνα βοσκό, σκηνή ἡ ὁποία ἐνσωματώθηκε στήν κατώτερη ζώνη τοῦ ἐνδύμα­τος τῆς εἰκόνας πού φιλοτεχνήθηκε ἀπό τό Νικόλαο Θεόφιλο Σπιθάκη τό 1837 Μρ 12, ὅπως πληροφορούμεθα ἀπό τήν χα­ραγμένη στό ἔνδυμα ἐπιγραφή.