Ο «πόλεμος» για την εθνικότητα των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου

Μιχαήλ Τρίτος,
Προ-Κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Ιερός πόλεμος ξέσπασε πρόσφατα στα Βαλκάνια για την εθνικότητα των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, των φωτιστών των Σλάβων. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν, υποδεχόμενος στο Κρεμλίνο τον σκοπιανό πρόεδρο Γκεόργκι Ιβάνοφ, τον ευχαρίστησε μεταξύ άλλων και για το ότι η κυριλλική γραφή ήρθε στη Ρωσία από τη «μακεδονική» γη, κάτι που γέμισε ικανοποίηση τους Σκοπιανούς.
Πηγή : Ι .Μ .Παντοκράτορος

Οι Βούλγαροι πολιτικοί ηγέτες με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Μπορίσοφ, διαμαρτυρήθηκαν διότι για τους Βουλγάρους οι δύο Θεσσαλονικείς ιεραπόστολοι είναι Βούλγαροι. Επικύρωση των θέσεων των Βουλγάρων έδωσε, ως μη ώφειλε, και η καγκελάριος της Γερμανίας Μέρκελ, η οποία δήλωσε ότι στο σχολείο τους δίδαξαν ότι οι δημιουργοί του σλαβικού αλφαβήτου είναι Βούλγαροι. Ο βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας Μάξιμος Χαρακόπουλος υπέβαλε επερώτηση στον Έλληνα Υπουργό των Εξωτερικών για την ιστορική αυτή ανακρίβεια να θεωρούνται οι Έλληνες Θεσσαλονικείς αδελφοί Κύριλλος και Μεθόδιος σλαβικής καταγωγής. Πού βρίσκεται όμως η ιστορική αλήθεια;

Οι φωτιστές των Σλάβων, Θεσσαλονικείς Ιεραπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος, είναι οι κατεξοχήν εκφραστές του υπερεθνικού, υπερφυλετικού και οικουμενικού πνεύματος της Ορθοδοξίας. Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων και η δημιουργία του σλαβικού αλφαβήτου πού επέτυχαν, αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του βυζαντινού πολιτισμού.

Πρόκειται για έναν χωρίς προηγούμενο άθλο στην πολιτιστική ιστορία της μεσαιωνικής Ευρώπης, αφού καθόρισε αποφασιστικά την πορεία του χριστιανισμού και του πολιτισμού στη Βόρεια, Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη. Στους Θεσσαλονικείς ιεραποστόλους οφείλουν την πνευματική και πολιτιστική τους ανάπτυξη τα 2/3 των λαών της Ευρώπης, δηλ. οι Σλάβοι.

Με την αποδοχή της Ορθοδοξίας από το Βυζάντιο ο κόσμος των Σλάβων δέχθηκε ταυτόχρονα και ένα πλήθος πολιτιστικών στοιχείων, φορέας των οποίων ήσαν τα βυζαντινά κείμενα, που κυκλοφόρησαν ανάμεσά τους σε σλαβική μετάφραση. Έτσι αρχίζει η πιο λαμπρή σελίδα στην ιστορία της πορείας των σλαβικών λαών προς τον πολιτισμό.

Το μεγαλείο της προσωπικότητάς τους χαρακτηρίζει η ορθόδοξη οικουμενική τους συνείδηση. Οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος δεν επεδίωξαν να εξελληνίσουν τους Σλάβους, όπως έκαναν οι Φράγκοι στη Μεγάλη Μοραβία, που επέβαλαν τη λατινική γλώσσα, αλλά δημιούργησαν σλαβικό αυτοτελή φιλολογικό λόγο, πάνω στον οποίο χτίστηκε ένας νέος πολιτισμός. Ένας πολιτισμός που έχει ως βάση τον βυζαντινό και στοιχεία της δικής τους εθνικής ιδιοπροσωπείας.

Δυστυχώς, οι Σκοπιανοί, στην προσπάθεια πλαστογραφήσεως της ιστορίας μας με το σφετερισμό του ιστορικού ονόματος της Μακεδονίας, συνεχίζουν κατά κανόνα τις απόψεις στρατευμένων επιστημόνων τμήματος της βουλγαρικής επιστημονικής ομάδος, ότι ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος δεν ήταν Έλληνες, αλλά Σλάβοι.

Αποκορύφωμα αυτής της αδιαλλαξίας είναι η μετατροπή από την πολιτική και εκκλησιαστική τους ηγεσία του τάφου του αγίου Κυρίλλου σε αντικείμενο αλυτρωτικών διεκδικήσεων. Σ' αυτόν τον τάφο, πού βρίσκεται στη Ρώμη, στο υπόγειο της πρωτοχριστιανικής βασιλικής του αγίου Κλήμεντος κοντά στο Κολοσσαίο, υπάρχει εντοιχισμένη μεταλλική πλάκα των Σκοπιανών, στην οποία αναγράφεται ότι ο Κύριλλος είναι «ο αγιώτερος του μακεδονικού έθνους».

Οι σκοπιανοί ιστορικοί με την ιδιότητα του ερασιτέχνη και κυρίως ως εκφραστές της πολιτικής ιδεολογίας, που δυστυχώς υπερισχύει της ψυχραιμίας και της αντικειμενικότητας της επιστημονικής έρευνας, αναμασούν τις αντιεπιστημονικές απόψεις βουλγάρων ιστορικών και κυρίως του Georgiev ότι οι αδελφοί Κύριλλος και Μεθόδιος κατάγονταν από σλαβική οικογένεια. Η επιχειρηματολογία τους γι’ αυτό είναι ότι γνώριζαν τη σλαβική γλώσσα, εργάστηκαν μεταξύ των σλαβικών εθνών και κατά την διεξαγωγή της ιεραποστολικής τους πορείας επέδειξαν, μεγάλο ζήλο και ενθουσιασμό.

Στις επιστημονικά ατεκμηρίωτες αυτές θέσεις έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

1. Καμιά ιστορική πηγή δεν μαρτυρεί κατά άμεσο ή έμμεσο τρόπο την σλαβική τους  καταγωγή. Άλλωστε, στο Βυζάντιο υπήρχαν πολλοί που γνώριζαν σλαβικά. Όπως παρατηρεί ο αείμνηστος καθηγητής Παναγιώτης Χρήστου, αν ο τόπος αποστολής τους ήταν δείγμα καταγωγής, τότε θα έπρεπε να ήταν και Άραβες, αφού ο Κύριλλος είχε αποσταλεί και στο Χαλιφάτο ή και Χάζαροι, γιατί και οι δυο τους εργάσθηκαν μεταξύ των Χαζάρων. Ο ζήλος τους για τον εκχριστιανισμό των Σλάβων δεν ερμηνεύεται με κριτήρια εθνικιστικά, αλλά πνευματικά και ιεραποστολικά.

2. Πολλές φορές ο Κύριλλος χρησιμοποιεί την προσωπική αντωνυμία «ημείς» και για να δηλώσει τη βυζαντινή του καταγωγή και να την αντιδιαστείλει με το διαφορετικής εθνότητας περιβάλλον στο οποίο απευθύνεται. Με ξεχωριστή παρρησία και θάρρος απευθύνεται στους Σαρακηνούς λέγοντας: «εξ ημών προήλθον άπασαι αι τέχναι». Είναι πολύ εύστοχη η παρατήρηση του καθηγητού Αιμιλίου-Αντωνίου Ταχιάου ότι ο Κύριλλος στην προκειμένη περίπτωση μιλούσε με το θάρρος και το κύρος βυζαντινού, έχοντας απόλυτη επίγνωση της υψηλής πολιτικής στάθμης της πατρίδας του.

3. Η ελληνικότητα των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου διαφαίνεται και στον διάλογο του Κυρίλλου με τον Χαγάνο των Χαζάρων. Όταν ο Κύριλλος επρόκειτο να αναχωρήσει από την χώρα των Χαζάρων, ο Χαγάνος θέλησε να του προσφέρει πολλά δώρα ως ευγνωμοσύνη για την εκπλήρωση της αποστολής του σ’ αυτούς. Σύμφωνα με τον βιογράφο ο Κύριλλος απάντησε: «Δος μοι όσους έχεις αιχμαλώτους ενταύθα, Έλληνας, τούτο εστί δι’ εμέ ανώτερον παντός δώρου». Στην απάντηση αυτή του Κυρίλλου διαφαίνονται διαυγέστατα τα ελληνικά του αισθήματα, που είναι απόρροια της καταγωγής του.

Το ίδιο συμβαίνει και κατά την αναχώρηση του Κυρίλλου από τη Μοραβία.

Ο Κύριλλος αντί οποιουδήποτε δώρου ζητάει την απελευθέρωση εννιακοσίων Ελλήνων αιχμαλώτων, όπως διαφαίνεται στο διασωζόμενο 1603/472 Κώδικα της Συνοδικής Βιβλιοθήκης της Μόσχας. Στο σημείο αυτό ο καθηγητής Αιμίλιος Ταχιάος παρατηρεί: «Και αν ακόμη δεχθώμεν ότι δεν είναι δυνατόν μόνον το απόγραφον τούτο να διέσωσε την ακριβή πληροφορίαν περί της εθνικότητος των αιχμαλώτων, και πάλιν η υπό του δημιουργού της παραλλαγής ταύτης απόδοσης της ελληνικής εθνικότητος εις τους αιχμαλώτους, δηλοί ότι ούτος ήτο πεπεισμένος περί της ελληνικής καταγωγής του Κυρίλλου».

4. Ο βιογράφος του βίου του Κυρίλλου που πρέπει να σημειωθεί ότι είναι η αρχαιότερη πηγή για τους δύο Θεσσαλονικείς μοναχούς και ως εκ τούτου οι εκεί παρεχόμενες πληροφορίες έχουν ιδιαίτερη αξία, μας πληροφορεί ότι ο Πάπας έδωσε εντολή να πάρουν μέρος στην κηδεία του Κυρίλλου στη Ρώμη όλοι οι εκεί διαμένοντες Έλληνες. Γιατί να γίνει αυτό αν ο Κύριλλος δεν ήταν Έλληνας; Ήδη ο Dvornik μιλάει για σημαντικό αριθμό Ελλήνων που ζούσαν στη Ρώμη. Ο ίδιος συγγραφέας ισχυρίζεται ότι ο Κύριλλος εκάρη μοναχός στην ελληνική Μονή της πόλεως.

5. Ο καθηγητής Δημήτριος Γόνης στο άρθρο του «Η καταγωγή του αγίου Κυρίλλου και η απάντησή του γι’ αυτή στο δείπνο του Χαζάρου Χαγάνου» παραθέτει πλούσια βιβλιογραφία για το θέμα της εθνικότητας των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου και ανατρέπει με σοβαρή επιχειρηματολογία την άποψη βουλγάρων ιστορικών, που θέλουν τους προγόνους του Κυρίλλου και Μεθοδίου στη Βουλγαρία. Τέτοιες πληροφορίες δεν απαντούν στους εκτενείς βίους των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, οι οποίες αποτελούν τις πλέον αυθεντικές και αξιόπιστες για τα κυριλλομεθοδιανά προβλήματα. Επισημαίνουμε ιδιαιτέρως την άποψη του κ. Γόνη ότι η πληροφορία για τη βουλγαρική καταγωγή του αγίου Κυρίλλου αποτελεί ιστορική ανακρίβεια, αφού οι Βούλγαροι δεν είχαν καμία σχέση με τη Θεσσαλονίκη τον Θ’ αι., χρονική περίοδο που γεννήθηκε ο Κύριλλος.

6. Ο Αρχιεπίσκοπος Σάλτσμπουργκ Αλβίνος, σύγχρονος του Μεθοδίου, σε επιστολή του στον Πάπα Ιωάννη Η’ ονομάζει τον Μεθόδιο Έλληνα· «Graecus Methodius nomine». Η αναγνώριση όμως της ελληνικής προελεύσεως των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου έχει γίνει επίσημα και από τον ίδιο τον Πάπα Ρώμης Ιωάννη Παύλο Β’, ο οποίος στην εγκύκλιό του Egregiae virtutis  της 30ής Δεκεμβρίου 1980 τους αποκαλεί «Κύριλλο και Μεθόδιο, Έλληνες αδελφούς, γεννημένους στη Θεσσαλονίκη, την πόλη όπου έζησε και εργάστηκε ο άγιος Παύλος».

Για τους σλαβικούς λαούς, τον ελληνικό λαό, σύνολη την Ορθοδοξία, αλλά και τον παγκόσμιο πολιτισμό, οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος αποτελούν δείχτες πορείας. Παραμένουν πάντοτε σύμβολα μιας κοινής πνευματικής παραδόσεως, υπερβάσεως των εθνικισμών, προβολής της οικουμενικότητας του Χριστιανισμού, σεβασμού της ετερότητας ατόμων και λαών, αλλά και ειρηνικής συνυπάρξεως της ανθρωπότητας, ανεξαρτήτως πολιτικών και κοινωνικών διαφορών.