τοῦ Αἰδεσιμολ. Πρωτοπρεσβυτέρου Νικόλαου Κουτρουμάνου
«Ἡ θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων εἶναι μία ἀπό τίς ὡραιότερες καί κατανυκτικότερες ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας μας. Συγχρόνως μιά διαρκής πρόκληση γιά τή συχνή θεία κοινωνία τῶν μυστηρίων. Μιά φωνή ἀπό τήν ἀρχαία ζωντανή παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας πού λέγει ὅτι ὁ πιστός δέν μπορεῖ νά ζεῖ τή ζωή τοῦ Χριστοῦ, ἄν δέν ἀνανεώνει διαρκῶς τήν ἕνωσή του μέ τήν πηγή τῆς ζωῆς, τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου» (Ἰωάννης Φουντούλης).
Πηγή : Ιερά Μητρόπολη Νέας Σμύρνης
Ἡ Λειτουργία τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Ἡ πιό χαρακτηριστική ἀκολουθία αὐτῆς τῆς περιόδου. Πῆρε τό ὄνομά της ἀπό τή φύση της. Εἶναι ὄντως λειτουργία Προηγιασμένων. Δέν ἔχουμε προσφορά καί καθαγιασμό. Τά δῶρα εἶναι καθαγιασμένα, προηγιασμένα ἀπό ἄλλη Λειτουργία. Τά προηγιασμένα αὐτά δῶρα προτίθενται γιά νά κοινωνήσουν καί νά ἁγιαστοῦν οἱ πιστοί. Δηλαδή, ἡ θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων εἶναι Μετάληψη, κοινωνία. Ἀξίζει τόν κόπο, μέ τήν εὐκαιρία αὐτή, νά κατηχήσουμε τούς πιστούς μας γιά τό πόσο σημαντική εἶναι γιά τή σωτηρία μας ἡ συχνή θεία μετάληψη, καί γιά τίς προϋποθέσεις αὐτῆς.
Στά πρῶτα χριστιανικά χρόνια οἱ πιστοί κοινωνοῦσαν σέ κάθε θεία Λειτουργία. Ὁ Μ. Βασίλειος ἀναφέρει σέ ἐπιστολή του ὅτι οἱ πιστοί στήν ἐπαρχία τῆς Καισάρειας κοινωνοῦσαν 4 φορές τήν ἑβδομάδα. Ἄν μεσοβδόμαδα δέν τελεῖτο θεία Λειτουργία κρατοῦσαν μερίδες ἀπό τήν Κυριακή καί κοινωνοῦσαν μόνοι τους. Τό ἴδιο καί οἱ μοναχοί. Μόνο πού ἐκεῖνοι μαζεύονταν ὅλοι μαζί καί κοινωνοῦσαν ἀπό τά δῶρα πού εἶχαν κρατήσει.
Διαμορφώνεται ἔτσι, σιγά σιγά μιά μικρή ἀκολουθία. Ὅλοι μαζί προσεύχονταν πρό τῆς θείας κοινωνίας καί μετά ὅλοι μαζί πάλι εὐχαριστοῦσαν τόν Θεό. Ἄν ὑπῆρχε ἱερέας, προσέφερε αὐτός τή θεία κοινωνία μετά τήν ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ ἤ τῆς Θ’ ὥρας (3 μ.μ.).
Ἡ μικρή αὐτή ἀκολουθία μέ τά χρόνια καί τίς προσθῆκες πού γίνονταν, θύμιζε ὅλο καί περισσότερο τήν θεία Λειτουργία. Πῆρε μάλιστα καί ὄνομα: Ἀκολουθία τῶν Τυπικῶν. Εἶναι ἡ μητρική μορφή τῆς Προηγιασμένης.
Πῶς συνδέεται ἡ ἱστορία αὐτή μέ τή σημερινή πράξη; Ἡ Μεγάλη Σαρακοστή εἶναι μιά πορεία πρός τή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Ἡ θεία Λειτουργία εἶναι ἡ ἴδια ἡ Βασιλεία τῶν οὐρανῶν μπροστά μας. Ἔχει χαρμόσυνο, πανηγυρικό καί κυρίως ἀναστάσιμο χαρακτήρα. Δέν συνάδει μέ τή Σαρακοστή πού εἶναι ἡ πορεία πρός τήν Ἀνάσταση. Γι’ αὐτό οἱ κανόνες τῆς Ἐκκλησίας μας ὁρίζουν νά μήν τελεῖται θεία Λειτουργία τίς ἡμέρες τῆς Μεγ. Σαρακοστῆς, ἐκτός βέβαια Σαββάτου, Κυριακῆς καί ὁρισμένων μεγάλων ἑορτῶν, ὅπως τοῦ Εὐαγγελισμοῦ καί τῶν ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων.
Καί πῶς θά κοινωνοῦν οἱ πιστοί; Ἀπό προηγιασμένα ἅγια. Νά λοιπόν σήμερα, πού ἡ θεία Λειτουργία τῶν προηγιασμένων «λύνει» τό πρόβλημα τῆς συχνῆς θείας κοινωνίας, πού τόσο ἀνάγκη ἔχουν οἱ πιστοί χριστιανοί, ἰδιαίτερα τήν περίοδο τῆς Μεγ. Σαρακοστῆς.
Εἶναι μιά ἀκολουθία Ἑσπερινοῦ οὐσιαστικά (ὁ συνήθης Ἑσπερινός τῆς Μεγ. Σαρακοστῆς μέ μικρές τροποποιήσεις), στήν ὁποία προστίθενται: ἡ παράθεση τῶν δώρων, οἱ προπαρασκευαστικές εὐχές, ἡ θεία κοινωνία καί ἡ εὐχαριστία. Βέβαια ὁ πένθιμος χαρακτήρας τῆς Σαρακοστῆς συνεχίζεται. Τά τροπάρια εἶναι κατανυκτικά, οἱ εὐχές γεμάτες ταπείνωση καί συντριβή, οἱ ἱερεῖς ντύνονται μέ πένθιμα ἄμφια, ὁμοίως ἡ Ἁγία Τράπεζα καί τά Τίμια Δῶρα.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Ἡ θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων ξεκινᾶ τήν προηγούμενη Κυριακή ἤ Σάββατο. Τότε ἐξάγουμε ἐκτός τοῦ Ἀμνοῦ τῆς ἡμέρας καί τόσους Ἀμνούς ἀκόμα, ὅσες εἶναι οἱ προηγιασμένες πού πρόκειται νά τελέσουμε τήν ἑβδομάδα πού ἀκολουθεῖ. Ἐπ’ εὐκαιρία, μποροῦμε νά τελοῦμε προηγιασμένη θεία Λειτουργία καί κάθε μέρα μέσα στήν ἑβδομάδα. Δέν ὑπάρχει περιορισμός. Ἀρκεῖ νά ἔχουμε μεριμνήσει ἀπό τήν προηγούμενη Κυριακή. Ἐπικράτησε βέβαια ἡ συνήθεια νά τελεῖται κάθε Τετάρτη καί Παρασκευή.
Τετάρτη ἀπόγευμα γιά νά μποροῦν νά συμμετέχουν καί οἱ πιστοί πού ἐργάζονται στή θαυμάσια αὐτή κατανυκτική Λειτουργία.
Παρασκευή πρωί γιατί τό ἀπόγευμα τελοῦμε τήν ἀκολουθία τῶν Χαιρετισμῶν.
Τήν Κυριακή, λοιπόν, ὁ ἱερέας ἤ τό Σάββατο βγάζει δύο ἤ περισσότερους Ἀμνούς ἀκόμα ἐπαναλαμβάνοντας κάθε φορά τά λόγια: «Εἰς ἀνάμνησιν τοῦ Κυρίου…». Τήν ὥρα τοῦ καθαγιασμοῦ: «Εὐλόγησον τόν Ἅγιον Ἄρτον τοῦτον…».
2. Μεταφορά τοῦ Ἀμνοῦ γιά τέλεση τῆς θείας Λειτουργίας σέ ἄλλο Ναό ἤ Παρεκκλήσιο ἀπαγορεύεται. Μόνο ὅπου ἐτελέσθη ἡ «ἀρχική» θεία Λειτουργία.
Ἐπίσης στή θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων δέν τελοῦνται μνημόσυνα, οὔτε γίνεται μνημόνευση ὀνομάτων.
3. Ὅπως σέ κάθε θεία Λειτουργία, ἔτσι καί γιά τήν Προηγιασμένη διαβάζουμε τήν ἀκολουθία τῆς θείας Μεταλήψεως.
4. Καιρός. Δέν ὑφίσταται κανονική ἀκολουθία Καιροῦ. Δέν πρόκειται νά τελέσουμε θεία Λειτουργία, ἁπλῶς παραθέτουμε τά προηγιασμένα ἤδη δῶρα πρός κοινωνία. Γι’ αὐτό, οὔτε εὐχή χερουβικοῦ ὕμνου διαβάζουμε. Ὁ Ἱερέας καί ὁ Διάκονος ἔρχονται κατά τή διάρκεια τῆς Θ’ ὥρας (στά ἀρχικά ἀναγνώσματα) στό μέσο τοῦ Ναοῦ. Ἐν σιγῆ (ἤ μέ τό «Δι’ εὐχῶν…» ἤ «Ὁ Θεός ἱλάσθητί μοι τῶ ἁμαρτωλῶ…») ἐκτελοῦν 3 προσκυνήματα πρό τῆς ὡραίας πύλης καί ἀσπάζονται τίς εἰκόνες τοῦ Τέμπλου. Μετά εἰσέρχονται στό Ἱερό, προσκυνοῦν τήν Ἁγία Τράπεζα καί κατόπιν ἐνδύονται τά ἱερά ἄμφια, λέγοντας «Δι’ εὐχῶν …».
5. Στό τέλος τῆς Θ’ ὥρας, μετά τό «Ὁ Θεός οἰκτιρῆσαι ἡμᾶς…» διαβάζει ὁ ψάλτης «Ἅγιος ὁ Θεός…», «Παναγία Τριάς…», «Πάτερ ἡμῶν…» ὁ Ἱερέας διαβάζει τήν εὐχή «Παναγία Τριάς τό ὁμοούσιον κράτος…» καί κάνει τή μικρή ἀπόλυση. Δηλ. δέν ξαναλέμε τήν εὐχή τοῦ Ἁγίου Ἐφραίμ τοῦ Σύρου, ἐφόσον πρόκειται νά τελεστεῖ θεία Λειτουργία.
6. Εὐχές Λυχνικοῦ. Διαβάζουμε τήν ὥρα τοῦ προοιμιακοῦ ψαλμοῦ ἤ ὄχι; Διότι ἀργότερα θά τίς ξαναδιαβάσουμε, τίς 4 πρῶτες. Ὁ π. Κων/νος Παπαγιάννης στό σύστημα Τυπικοῦ προτείνει καί θεωρεῖ καλύτερη λύση νά διαβάζουμε στόν προοιμιακό τίς 3 τελευταῖες εὐχές τοῦ Ἑσπερινοῦ. Ἀλλιῶς δέν θά διαβαστοῦν καθόλου.
7. Πῶς σταματᾶμε σέ κάθε Στάση τοῦ 18ου Καθίσματος τοῦ Ψαλτηρίου; Ἡ συνήθης πρακτική: Δόξα καί Νῦν «Ἀλληλούια…», Κύριε ἐλέησον (3), Δόξα Πατρί. Μέτα τό «καί Νῦν…». Ὁ π. Κων/νος Παπαγιάννης θεωρεῖ ὀρθότερο τό «Δόξα καί Νῦν» καί Ἀλληλούια 3 φορές. Μετά τήν συναπτή «Κύριε ἐλέησον» (3), Δόξα καί νῦν, καί συνεχίζεται ἡ ἑπόμενη Στάση. Στήν τελευταία «Ἀλληλούια δόξα σοι ὁ Θεός, ἡ ἐλπίς ἡμῶν Κύριε δόξα σοι».
8. Μεταφορά Τιμίων Δώρων ἀπό τό μικρό Ἀρτοφόριο στήν Ἁγία Πρόθεση. Μπορεῖ νά γίνει σέ ὁποιαδήποτε ἀπό τίς 3 Στάσεις τοῦ Καθίσματος. Ἐπικράτησε στίς Ἐνορίες νά τελεῖται στήν τελευταία Στάση κατά τή διάρκεια τοῦ «Ἐν ταῖς νυξίν…» κάτι ὅμως πού πρακτικά μᾶς δυσκολεύει γιατί ἴσα πού προλαβαίνουμε νά «σκεπάσουμε», λέγοντας τό «Δι’ εὐχῶν…». Κατά τή διάρκεια τῶν 3 Στάσεων τοῦ Καθίσματος (διαβάζεται στό κέντρο τοῦ Σολέα…) εἶναι κλειστά καί ἡ Ὡραία Πύλη καί τό Καταπέτασμα (κουρτίνα).
9. Εἴσοδος μετά θυμιατοῦ. Μεγ. Ἑβδομάδα μέ εὐαγγέλιο. Εὐχή εἰσόδου ναί, τοῦ Ἑσπερινοῦ «Ἑσπέρας καί πρωί…».
10. «Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου…». 6 φορές ἀπό Ἱερέα καί ψάλτες. Κανονικός Στίχος «Κύριε ἐκέκραξα πρός σέ εἰσάκουσόν μου, πρόσχες τῆ φωνῆ τῆς δεήσεώς μου, ἐν τῶ κεκραγέναι με πρός σε».
11. Ἡ Ἐκτενής. «Εἴπωμεν πάντες…». Ὁλόκληρη. Ὄχι μέχρι τοῦ Ἀρχιεπισκόπου. Οὔτε στούς κατανυκτικούς ἑσπερινούς.
12. Εἴπαμε. Ὄχι εὐχή Χερουβικοῦ. Τρεῖς φορές τό «Νῦν αἱ Δυνάμεις…» καί τό «Ἐλέησόν με ὁ Θεός…».
13. Ἡ μεταφορά τῶν Τιμίων Δώρων ἀπό τήν Πρόθεση στό Θυσιαστήριο γίνεται μέ ἄκρα κατάνυξη. Ὁ Χριστός ἐνώπιόν μας. Οἱ πιστοί ἕως ἐδάφους, οἱ ψάλτες ψάλλουν κατανυκτικά τό «Νῦν αἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν… ἰδού γάρ εἰσπορεύεται ὁ Βασιλεύς τῆς δόξης», ὁ ἱερέας καλύπτει μέ τόν Ἀέρα σχεδόν τελείως τό πρόσωπό του δηλώνοντας ἔτσι, ὅτι κυριολεκτικά δανείζει τόν ἑαυτό του στό Θεό πού συγκαταβαίνει στή δίψα τῶν τέκνων του γιά ἀπόλυτη ἕνωση μαζί του.
14. Ὁ Ἱερέας δέν ὑψώνει τόν Ἅγιο Ἄρτο στό «Πρόσχωμεν, τά προηγιασμένα Ἅγια τοῖς Ἁγίοις», ἀλλά ἅπτεται ἤ δεικνύει τοῦ Ἁγίου Ἄρτου.
15. Καταπληκτική ὀπισθάμβωνος εὐχή. Καθαρά. Συνδέει τή θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων μέ τή Μεγ. Τεσσαρακοστή. «Δέσποτα Παντοκράτορ, ὁ πᾶσαν τήν κτίσιν ἐν σοφίᾳ δημιουργήσας, ὁ διά τήν ἄφατόν σου πρόνοιαν καί πολλήν ἀγαθότητα, ἀγαγών ἡμᾶς εἰς τάς πανσέπτους ἡμέρας ταύτας, πρός καθαρισμόν ψυχῶν καί σωμάτων, πρός ἐγκράτειαν παθῶν, πρός ἐλπίδα ἀναστάσεως, ὁ διά τεσσαράκοντα ἡμερῶν πλάκας χειρίσας τά θεοχάρακτα γράμματα τῶ θεράποντί σου Μωσεῖ, παράσχου καί ἡμῖν, Ἀγαθέ, τόν ἀγῶνα τόν καλόν ἀγωνίσασθαι, τόν δρόμον τῆς νηστείας ἐκτελέσαι, τήν πίστιν ἀδιαίρετον τηρῆσαι, τάς κεφαλάς τῶν ἀοράτων δρακόντων συνθλάσαι, νικητάς τε τῆς ἁμαρτίας ἀναφανῆναι, καί ἀκατακρίτως φθᾶσαι προσκυνῆσαι καί τήν ἁγίαν Ἀνάστασιν. Ὅτι ηὐλόγηται καί δεδόξασται τό πάντιμον καί μεγαλοπρεπές ὄνομά σου, τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων».
16. Ἀπόλυση, διαβάζονται οἱ ψαλμοί 33 καί 140, ὁ ἱερέας διανέμει τό Ἀντίδωρο καί στό τέλος λέει τό «Δι’ εὐχῶν…».
17. Τάξις Ἀρχιερατικῆς θείας Λειτουργίας τῶν Προηγιασμένων.
α) Ἑορταζόμενος Ἅγιος. Καταβασίες μέ μανδύα καί ράβδο. Μετά τήν δοξολογία ἤ τήν ἀρτοκλασία κατέρχεται τοῦ θρόνου, προσκυνεῖ τίς εἰκόνες, εὐλογεῖ καί εἰσέρχεται στό Ἱερό. Στίς Ὧρες ἐνδύεται. Ὄχι μεγάλο ὠμοφόριο καί μήτρα.
β) Ἁπλή, ὄχι ἑόρτια ἡμέρα. Προσκυνεῖ, εὐλογεῖ, εἰσέρχεται στό ἱερό καί ἐνδύεται. Μετά τούς Μακαρισμούς βγαίνει ἀπό τό Ἱερό στό μέσο τοῦ Ναοῦ. Τήν εὐχή «Παναγία Τριάς, τό ὁμοούσιον κράτος…», μικρή ἀπόλυση καί ὁ Ἀρχιερεύς στό θρόνο. «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία…» εἴσοδος, «Φῶς ἱλαρόν…», εὐλογεῖ μέ δικεροτρίκερα καί εἰσέρχεται στό Ἱερό… «Φῶς Χριστοῦ φαίνει πᾶσι…».
Τελειώνω μέ μιά ὡραία φράση τοῦ μακαριστοῦ ἐπισκόπου Αὐγουστίνου Καντιώτη: «Ἀδελφοί μου ἀγαπητοί! Δὲν ξέρω τί συμβαίνει στὶς δικές σας καρδιές. Ἐγὼ τοὐλάχιστον ὅταν ἀκούω τὴ λειτουργία αὐτὴ ἐλέγχομαι. Εἶνε ἔλεγχος ἡ προηγιασμένη. Γιατί; Μᾶς ἐλέγχει, γιατὶ δὲν ἀγαποῦμε τὴ νηστεία ὅπως τὴν ἀγαποῦσαν οἱ Χριστιανοὶ τῶν πρώτων αἰώνων (ἡ προηγιασμένη γινόταν τὸ βράδυ, ὅλη μέρα ἔμεναν νηστικοί, καὶ τὸ βράδυ κοινωνοῦσαν τὰ ἄχραντα μυστήρια). Μᾶς ἐλέγχει, γιατὶ δὲν ἀγαποῦμε τὴν ἁγία Γραφή (ἡ προηγιασμένη εἶνε γεμάτη ἀπὸ ἀναγνώσματα τῆς Γραφῆς). Μᾶς ἐλέγχει ἀκόμα, γιατὶ δὲν ἀγαποῦμε τὴν προσευχή· καὶ πρέπει νὰ ἀγαπήσουμε τὴν προσευχὴ παραπάνω ἀπὸ κάθε τι ἄλλο. Μᾶς ἐλέγχει δὲ ἀκόμη περισσότερο, γιατὶ δὲν κοινωνοῦμε τὰ ἄχραντα μυστήρια».
