Μεγαλοβδόμαδο στην Όλυμπο Καρπάθου

  κ.Χαράλαμπου Μιχαλόπουλου

Η ¨Ολυμπος

Στη βόρια Κάρπαθο, 55 χλμ. από τα Πηγάδια τη χώρα της Κάρπαθου, βρίσκεται ένα από τα λιγοστά ορεινά χωριά της Ελλάδος όπου οι παραδόσεις συνεχίζουν να παίζουν μεγάλο ρόλο στη ζωή των κατοίκων. Μία επίσκεψη εκεί τις μέρες του Πάσχα είναι σαν ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο.
Ο δρόμος που οδηγεί στο χωριό εξακολουθεί να μην είναι ο καλύτερος, όμως τη λιγοστή ταλαιπωρία που ίσως σας προκάλεσε θα την ξεχάσετε εντελώς όταν θα αρχίσουν να αχνοφαίνονται μπροστά σας οι παραδοσιακοί ανεμόμυλοι που κοσμούν τον αυχένα που συνδέει τις δύο κορυφές του βουνού Προφήτης Ηλίας. Ακριβώς από κάτω τους απλώνεται ο πανέμορφος μεσαιωνικός νησιώτικος οικισμός της Ολύμπου ο οποίος έχει μείνει απαράλλακτος παρά το πέρασμα του χρόνου. Οι φιλόξενοι κάτοικοι , κατά βάση κτηνοτρόφοι και γεωργοί, αν και έχουν έρθει σε επαφή με τον νεοελληνικό πολιτισμό έχουν παραμείνει σταθεροί στον τρόπο ζωής και στις αξίες τους. Έχουν κρατήσει τα δωρικά στοιχεία στην τοπική τους διάλεκτο, οι γυναίκες εξακολουθούν να αποτελούν το στυλοβάτη της οικογένειας, ενώ φορούν ακόμα παραδοσιακές τοπικές στολές, οι μαντινάδες ακούγονται πάντα υπό τους ήχους δωδεκανησιακής λύρας

Η Όλυμπος

Οι προετοιμασίες για το Πάσχα ξεκινούν από νωρίς: τις πρώτες κιόλας μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας οι γυναίκες βάφουν τα πασχαλινά αβγά και μαζεύονται στους λιθόχτιστους φούρνους που βρίσκονται σε όλες τις γειτονιές του χωριού για να ψήσουν τα λαμπροκούλουρα και τα σταυροκούλουρα που θα μοιράζονται σε όλα τα σπίτια για 40 μέρες μετά την Ανάσταση. Κάθε βράδυ για ολόκληρη την εβδομάδα, ο ιερός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, η κεντρική εκκλησία του χωριού, γεμίζει για τον εσπερινό ο οποίος τελείται με μεγάλη κατάνυξη κάτω από τις υπέροχες τοιχογραφίες που κοσμούν τον ναό από την εποχή της τουρκοκρατίας. Οι γυναίκες εισέρχονται από την πίσω πόρτα που ονομάζεται «γυναικίτης».

Παραδοσιακοί ανεμόμυλοι

Τη Μεγάλη Παρασκευή, αφού οι μαυροφορεμένες γυναίκες στολίζουν τον Επιτάφιο με όλα τα λουλούδια , τοποθετούν επάνω του φωτογραφίες όλων όσων πέθαναν εκείνη τη χρονιά στο χωριό και καρφιτσώνουν ή εκφωνούν οι ίδιες μαντινάδες αφιερωμένες στη μνήμη τους. Ύστερα βγάζουν τη μαντίλα τους, λύνουν τα μαλλιά τους και αρχίζουν να θρηνούν για τον Ιησού και για τους αγαπημένους τους που έχασαν. Η μέρα μετά κυλάει βουβά, μέχρι την περιφορά του Επιταφίου το βράδυ που περνάει από ολόκληρο το χωριό κάνοντας στάσεις σε όσα σπίτια είναι ανοιχτά για να διαβαστούν τα ονόματα των εκλιπόντων.

Το Μεγάλο Σάββατο η διάθεση αλλάζει ριζικά. Βλέπετε το «βυζάντι» (κατσικάκι ή αρνί με γέμιση από ρύζι, πλιγούρι και εντόσθια), το παραδοσιακό έδεσμα της περιοχής για Κυριακή του Πάσχα, χρειάζεται μία μέρα για να ετοιμαστεί. Όλο το Μεγάλο Σάββατο λοιπόν, η Όλυμπος μοσχοβολάει από το βυζάντι που σιγοψήνεται στους ξυλόφουρνους του χωριού που σφραγίζονται με λάσπη και πηλό. Μετά το βράδυ της Ανάστασης, που τελείται με απόλυτη μεγαλοπρέπεια, την Κυριακή του Πάσχα οι φούρνοι ανοίγονται και το γλέντι φουντώνει με άφθονο φαγητό, Καρπάθιο κρασί, τραγούδι, χορό, λύρες, λαούτα και τσαμπούνες. Μετά τη δεύτερη Ανάσταση οι άντρες μεταφέρονται στα καφενεία και τις ταβέρνες της μεγάλης πλατείας. Τα όργανα ξαναρχίζουν και το γλέντι συνεχίζεται με μαντινάδες για την Ανάσταση, και όσο περνάει η ώρα για την καθημερινότητα και την επικαιρότητα. Οι γυναίκες δεν συμμετέχουν σε αυτές τις εκδηλώσεις αλλά παρακολουθούν από απόσταση.

Οι ξυλόφουρνοι παίρνουν στην κυριολεξία φωτιά

Οι πασχαλινές παραδόσεις της Ολύμπου όμως δεν τελειώνουν εδώ. Οι δύο επόμενες μέρες (Λαμπρή Δευτέρα και Λαμπρή Τρίτη) είναι πολύ σημαντικές για τους κατοίκους του χωριού, ζωντανούς και πεθαμένους. Τη Λαμπρή Δευτέρα οι γυναίκες, αφού μαζευτούν και πάλι στους φούρνους αυτή τη φορά για να φουρνίσουν τις «τούρτες» (παραδοσιακές πίτες με γέμιση μυζήθρας), κατηφορίζουν προς το νεκροταφείο για να ασπρίσουν και να στολίσουν με λουλούδια τους τάφους των προσφιλών τους αποθανόντων. Τη Λαμπρή Τρίτη, στις 9 το πρωί που θα χτυπήσει η καμπάνα της εκκλησίας, ξεκινάει και η λιτανεία των εικόνων γύρω από το χωριό. Οι άντρες της Ολύμπου διαδοχικά θα μεταφέρουν  στα χέρια τις ντυμένες με πολύχρωμες μαντίλες εικόνες, σχηματίζοντας με τη διαδρομή έναν προστατευτικό κύκλο που πιστεύουν ότι διώχνει το κακό. Η πομπή θα σταματήσει σε όλα τα ξωκλήσια έξω από το χωριό και όπου υπάρχει πηγή οι άντρες καταβρέχουν τις εικόνες σαν πράξη καθαγιασμού των υδάτων και έκκλησης βροχών για τις καλλιέργειες τους. Η διαδρομή (περίπου 4χλμ.) καταλήγει στο νεκροταφείο όπου αναγγέλλεται η ανάσταση του Κυρίου στους νεκρούς και γίνεται τρισάγιο σε όλους τους τάφους. Οι γυναίκες στέκονται δίπλα από τους φρεσκοκαθαρισμένους τάφους των συγγενών τους και προσφέρουν γλυκά στους παρευρισκόμενους.

Τη Λαμπρή Τρίτη η καμπάνα χτυπάει στις 9 το πρωί

Στη συνέχεια η πομπή επιστρέφει στο χωριό, όπου ακολουθεί ο πλειστηριασμός για το «θρόνιασμα» των εικόνων. Όποιος προσφέρει το μεγαλύτερο χρηματικό ποσό έχει το δικαίωμα να τοποθετήσει τις εικόνες στη θέση τους. Παλαιότερα που τα χρήματα δεν είχαν καμία αξία σε αυτό το μέρος, οι προσφορές περιλάμβαναν ζώα. Μετά και από αυτό αρχίζει σιγά-σιγά η προετοιμασία για το γλέντι στο Πλατύ (το χοροστάσι του χωριού). Λίγο πριν ξεκινήσει στρώνεται στον χώρο του κεντρικού ναού ένα μακρόστενο τραπέζι όπου, σύμφωνα με το Βυζαντινό τυπικό, οι επισκέπτες και όσοι βοήθησαν στη διοργάνωση της λιτανείας και της προετοιμασίας της γιορτής συντρώγουν με τον ιερέα του χωριού. Αφού μαζευτούν και τα όργανα, με πρωτοστάτη τον ιερέα, οι πάντες τραγουδούν το «Άρχοντες τρων και πίνουσι σε μαρμαρένια τάβλα» που σημάνει την έναρξη του «δημόσιου διαλόγου», μιας «συνομιλίας» με μαντινάδες μεταξύ των «γλεντιστών». Οι μαντινάδες αυτές πρέπει να είναι πρωτότυπες, αυτοσχέδιες και να μην έχουν ακουστεί σε κανένα άλλο γλέντι.

Το εκκλησάκι του νεκροταφείου

Ο ναός Κοίμησης της Θεοτόκου