Στις 27 Αυγούστου 1922 οι Τούρκοι μπαίνουν στην
Σμύρνη.Το τι ακολούθησε το περιγράφουν με τις εξαιρετικές τους πένες
τρεις συγγραφείς -δύο ξένοι και η Διδώ Σωτηρίου- κι ένας διπλωμάτης.Το
“Παρίσι της Μέσης Ανατολής” καταστράφηκε από τις ορδές των βαρβάρων του
Κεμάλ…Η κεμαλική τουρκική δημοκρατία “γεννιόταν” με τον μοναδικό τρόπο
που θα μπορούσε να “γεννηθεί”: με φρίκη και αίμα.Κι όπως γεννήθηκε έτσι
συνεχίζει να πορεύεται στην περιοχή.Είτε με κεμαλιστές,είτε με
ισλαμιστές…
Τα κείμενα που ακολουθούν περιγράφουν στιγμές του δράματος στη Σμύρνη…
Η “Γκιαούρ Ιζμίρ” καίγεται…
Στην απερίγραπτη σύγχυση και στον τρόμο που ήδη επικρατούσε
είχε τώρα προστεθεί και η φρίκη της πυρκαγιάς που θρασομανούσε,
μιας πυρκαγιάς που κατέτρωγε τα πάντα στο περάσμά της. Η Γκιαούρ
Ιζμίρ, η «άπιστη» Σμύρνη, όπως την αποκαλούσαν οι Τούρκοι, ήταν
καταδικασμένη.
Πριν και ύστερα από την κατάληψη, οι κάτοικοι της πόλης
συσσωρεύονταν στη μακριά προκυμαία εκλιπαρώντας να επιβιβαστούν σε
οποιοδήποτε πλεούμενο μπορούσε και ήθελε να τους πάρει. Τώρα
όμως, με την πόλη αγκαλιασμένη από τις φλόγες, η προκυμαία είχε
πλημμυρίσει απ’ όλους όσοι είχαν μοναδική τους ελπίδα τη φυγή.
Είναι αδύνατον να αναφερθούν ακριβείς αριθμοί αναφορικά με την
καταστροφή της Σμύρνης, αλλά, διασταυρώνοντας τις πληροφορίες της
μιας Αρχής με αυτές των άλλων, υπολογίζεται ότι περίπου 100.000
άτομα σφαγιάστηκαν, 280.000 είχαν συνωστισθεί στην προκυμαία
ικετεύοντας για τη σωτηρία τους και 160.000 ακόμα εκτοπίστηκαν από
τους Τούρκους στο εσωτερικό για να μην ξαναφανούν ποτέ.
Οι
λεπτομέρειες πάνω σ’ αυτά είναι τόσο πολλές, ώστε κάθε
περιγραφή θα ήταν ατελής. Είναι ένας πίνακας πολύ μεγάλος και
πολύ φρικτός για να τον ζωγραφίσει κανείς. Οι μαθήτριες του
Αμερικανικού Κολεγιακού Ινστιτούτου κι εκείνες της Αρμενικής
Σχολής Θηλέων, που βρισκόταν απέναντι, έπεσαν στα χέρια των
Τούρκων. Μαζί τους βρίσκονταν 1.300 πρόσφυγες, που είχαν καταφύγει
στα κτίρια του κολεγίου. Είναι πολύ οδυνηρό να αναλογίζεται
κανείς την τύχη αυτών των κοριτσιών, που εκπαιδεύονταν σ’ ένα
αμερικανικό ίδρυμα σύμφωνα με τα αμερικανικά ιδανικά και τον
αμερικανικό τρόπο σκέψης και βρέθηκαν στο έλεος ανθρώπων
ανελέητων, που συνδύαζαν τη θηριωδία του Μογγόλου με την πανούργα
σκληρότητα της κατώτερης ανατολίτικης κάστας. Όμως, παρά το
γεγονός ότι το λιμάνι της Σμύρνης ήταν γεμάτο συμμαχικά πολεμικά
πλοία, δε βρέθηκε κανείς να τις σώσει και χάθηκαν.
Το μεγάλο πλήθος είχε συνωστισθεί τόσο ασφυκτικά στην προκυμαία, ώστε, όταν κάποιος πέθαινε, δεν μπορούσε να πέσει, αλλά συνέχιζε να παραμένει όρθιος, στηριζόμενος αναγκαστικά από τους διπλανούς του. Από τη μια πλευρά υπήρχε το λιμάνι, από την άλλη μια αραιή γραμμή ναυτών από τα συμμαχικά πλοία, τοποθετημένων εκεί, υποτίθεται, για να προστατεύσουν τους πρόσφυγες, ενώ στην πραγματικότητα αδυνατούσαν να κάνουν κάτι παραπάνω από το να προστατεύσουν τους ομοεθνείς τους και μόνο εκείνους. Οι Βρετανοί, που οι Τούρκοι τους μισούσαν, δεν μπορούσαν να κάνουν σχεδόν τίποτα. Οι Γάλλοι και οι Ιταλοί, που έτρεφαν έντονα φιλοτουρκικά αισθήματα, πρόσφεραν πολύ λίγη βοήθεια. Οι Αμερικανοί, με τα χέρια δεμένα από μια άδικη διαταγή, έκαναν ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατό κάτω από τις περιστάσεις.
Πίσω από τη λεπτή γραμμή των
Συμμάχων βρίσκονταν τα σπίτια που έβλεπαν προς τη θάλασσα και πίσω
απ’ αυτά η φλεγόμενη πόλη, στεφανωμένη από σύννεφα καπνού, μέσα
από τα οποία ξεπετάγονταν θριαμβευτικά γλώσσες φωτιάς. ∆εν
υπήρχε κανείς να προστατεύσει τους Έλληνες και τους Αρμενίους, που
αποτελούσαν το 99% εκείνων που συνωστίζονταν στην προκυμαία σε
αναζήτηση καταφυγίου. Τις ημέρες και τις νύχτες που ακολούθησαν,
ομάδες Τούρκων ορμούσαν στο τρομοκρατημένο ανθρώπινο κοπάδι,
άρπαζαν δέκα είκοσι γυναίκες και τις έπαιρναν μαζί τους ή τις
βίαζαν και τις έσφαζαν εκεί κοντά.
Εdward Hale Bierstadt, Η Μεγάλη Προδοσία
Η τελευταία εικόνα της καιόμενης Σμύρνης από τον George Horton, Αμερικανό Πρόξενο στη Σμύρνη
Η τελευταία εικόνα της άτυχης Σμύρνης χαράχτηκε για πάντα στη
μνήμη μου: τεράστια σύννεφα καπνού να ανεβαίνουν ψηλά, ως τον
ουρανό, αμέτρητα πλήθη προσφύγων να συνωστίζονται στη στενή
προκυμαία και ένας πάνοπλος και παντοδύναμος πολεμικός στόλος να
παρακολουθεί αμέτοχος -από πολύ κοντά- όσα συνέβαιναν.
Όταν το αντιτορπιλικό μας απομακρύνθηκε και άρχισε να νυχτώνει, έβλεπα τις φλόγες να απλώνονται σε μια τεράστια έκταση και να γίνονται όλο και πιο έντονες, ασκώντας μια σατανική γοητεία. Οι ιστορικοί και οι αρχαιολόγοι λένε ότι μόνο ένα προηγούμενο υπάρχει σε βαρβαρότητα: η καταστροφή της Καρχηδόνας από τους Ρωμαίους.
Της Σμύρνης δεν της έλειψε καμιά από τις πρωτόγονες ωμότητες του ανθρώπινου πάθους που υποβιβάζει τον άνδρα σε επίπεδο κατώτερο και από του κτήνους. Σε όλη τη διάρκεια αυτού του δράματος, που ήταν διαβολικής συλλήψεως, οι Τούρκοι δε σταμάτησαν ούτε λεπτό το πλιάτσικο και τους βιασμούς. Θα μπορούσα να καταλάβω ακόμα και το βιασμό, μια που σχετίζεται με ένα ακατανίκητο ένστικτο και μάλιστα σε μια φάση που τα πάθη και τα μίση είναι τόσο έντονα και τη στιγμή που ο λαός ο οποίος ξεσπάει είναι χαμηλής νοημοσύνης και πολιτισμού. Αλλά η καταλήστευση χριστιανών γυναικών και κοριτσιών δεν μπορεί να αποδοθεί ούτε σε θρησκευτικό φανατισμό ούτε σε αχαλίνωτο ερωτικό πάθος. Ένα από τα πιο βασανιστικά αισθήματά μου εκείνες τις μέρες ήταν της ντροπής· ντρεπόμουν που ανήκα στο ανθρώπινο γένος. Στην καταστροφή της Σμύρνης πάντως συνέβη και κάτι που δεν είχε προηγούμενο ούτε στην περίπτωση της Καρχηδόνας. Εκεί δεν υπήρχε συνασπισμένος πολεμικός στόλος χριστιανών να παρακολουθεί αμέτοχα ένα δράμα που είχε προκληθεί από τις ομόθρησκες κυβερνήσεις του. Στην Καρχηδόνα δεν υπήρχαν αμερικανικά αντιτορπιλικά.
Οι Τούρκοι ικανοποιούσαν ελεύθερα όλες τις ζωώδεις ανάγκες τους για σφαγή, βιασμό και πλιάτσικο σε απόσταση βολής από τα συμμαχικά πολεμικά πλοία. Η συστηματική ουδετερότητα τους είχε δώσει, και πολύ ορθά όπως αποδείχθηκε, την εντύπωση ότι καμιά ∆ύναμη δε θα αναμειγνυόταν στα «εσωτερικά» τους. Οι Τούρκοι θα έρχονταν αμέσως στα συγκαλά τους αν έστω και δύο διοικητές του συμμαχικού στόλου έπαιρναν την πρωτοβουλία να ρίξουν άσφαιρα πυρά ή μια οβίδα χωρίς γόμωση προς τον τουρκικό τομέα.
Όταν το αντιτορπιλικό μας απομακρύνθηκε και άρχισε να νυχτώνει, έβλεπα τις φλόγες να απλώνονται σε μια τεράστια έκταση και να γίνονται όλο και πιο έντονες, ασκώντας μια σατανική γοητεία. Οι ιστορικοί και οι αρχαιολόγοι λένε ότι μόνο ένα προηγούμενο υπάρχει σε βαρβαρότητα: η καταστροφή της Καρχηδόνας από τους Ρωμαίους.
Της Σμύρνης δεν της έλειψε καμιά από τις πρωτόγονες ωμότητες του ανθρώπινου πάθους που υποβιβάζει τον άνδρα σε επίπεδο κατώτερο και από του κτήνους. Σε όλη τη διάρκεια αυτού του δράματος, που ήταν διαβολικής συλλήψεως, οι Τούρκοι δε σταμάτησαν ούτε λεπτό το πλιάτσικο και τους βιασμούς. Θα μπορούσα να καταλάβω ακόμα και το βιασμό, μια που σχετίζεται με ένα ακατανίκητο ένστικτο και μάλιστα σε μια φάση που τα πάθη και τα μίση είναι τόσο έντονα και τη στιγμή που ο λαός ο οποίος ξεσπάει είναι χαμηλής νοημοσύνης και πολιτισμού. Αλλά η καταλήστευση χριστιανών γυναικών και κοριτσιών δεν μπορεί να αποδοθεί ούτε σε θρησκευτικό φανατισμό ούτε σε αχαλίνωτο ερωτικό πάθος. Ένα από τα πιο βασανιστικά αισθήματά μου εκείνες τις μέρες ήταν της ντροπής· ντρεπόμουν που ανήκα στο ανθρώπινο γένος. Στην καταστροφή της Σμύρνης πάντως συνέβη και κάτι που δεν είχε προηγούμενο ούτε στην περίπτωση της Καρχηδόνας. Εκεί δεν υπήρχε συνασπισμένος πολεμικός στόλος χριστιανών να παρακολουθεί αμέτοχα ένα δράμα που είχε προκληθεί από τις ομόθρησκες κυβερνήσεις του. Στην Καρχηδόνα δεν υπήρχαν αμερικανικά αντιτορπιλικά.
Οι Τούρκοι ικανοποιούσαν ελεύθερα όλες τις ζωώδεις ανάγκες τους για σφαγή, βιασμό και πλιάτσικο σε απόσταση βολής από τα συμμαχικά πολεμικά πλοία. Η συστηματική ουδετερότητα τους είχε δώσει, και πολύ ορθά όπως αποδείχθηκε, την εντύπωση ότι καμιά ∆ύναμη δε θα αναμειγνυόταν στα «εσωτερικά» τους. Οι Τούρκοι θα έρχονταν αμέσως στα συγκαλά τους αν έστω και δύο διοικητές του συμμαχικού στόλου έπαιρναν την πρωτοβουλία να ρίξουν άσφαιρα πυρά ή μια οβίδα χωρίς γόμωση προς τον τουρκικό τομέα.
Η εικόνα των πολεμικών πλοίων στο λιμάνι της Σμύρνης το σωτήριο
έτος 1922, να παρακολουθούν σιωπηλά την τελευταία πράξη της
τραγωδίας των χριστιανών της Τουρκίας, ήταν ίσως η πιο θλιβερή και
πιο σημαντική απ’ όλες.
George Horton, Αναφορικά με την Τουρκία
George Horton, Αναφορικά με την Τουρκία
ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ
Τις πρώτες τρεις ημέρες της κατοχής οι λεηλασίες, οι βιαιότητες
και οι φόνοι συνεχίστηκαν. Ήταν μια σφαγή με όλες τις
συνακόλουθές της φρικαλεότητες, αλλά Τούρκοι φρουροί είχαν
τοποθετηθεί σε όλες τις εισόδους της αρμενικής συνοικίας για να
εμποδίσουν όσο ήταν δυνατόν τους Ευρωπαίους να μάθουν τι
συνέβαινε. Την πρώτη ημέρα οι πρόξενοι των διάφορων ∆υνάμεων
τρόμαξαν και διαμαρτυρήθηκαν στον Τούρκο στρατιωτικό διοικητή
Νουρεντίν, που τους διαβεβαίωσε ότι η τάξη επρόκειτο να
αποκατασταθεί. Αυτή η υπόσχεση τηρήθηκε σε γενικές γραμμές μέχρι
την πυρκαγιά, όσον αφορά την ευρωπαϊκή συνοικία, αλλά στο μεταξύ
απερίγραπτες σκηνές εκτυλίσσονταν στον ελληνικό και στον αρμενικό
τομέα. Είναι αξιοσημείωτο ότι, όταν προτάθηκε στο γενικό πρόξενο
της Γαλλίας να συνοδεύσει τους άλλους πρόξενους για να
διαμαρτυρηθούν στον Νουρεντίν, εκείνος αρνήθηκε και αντιπρότεινε να
πάνε όλοι μαζί και να συγχαρούν τον κυβερνήτη για την τουρκική
νίκη. Η πρότασή του απορρίφθηκε.
Το Σάββατο το βράδυ σημειώθηκε η πρώτη καταστροφή αμερικανικής
περιουσίας. Το σπίτι του δρα και της κυρίας Μπιρτζ, κοντά στο
Αμερικανικό ∆ιεθνές Ινστιτούτο Αρρένων στον Παράδεισο, ένα
προάστιο της Σμύρνης, λεηλατήθηκε άγρια αν και είχε αναρτημένη την
αμερικανική σημαία. Πρέπει να σημειωθεί ότι όλο αυτό τον καιρό
στο ένα μέρος της πόλης ήξεραν πολύ λίγο τα όσα συνέβαιναν στο
άλλο. Στο όλο πανόραμα μπορούσες μόνο να δεις φευγαλέα τι
συνέβαινε εδώ κι εκεί. Το Σάββατο, η Κυριακή, η ∆ευτέρα και η
Τρίτη αφιερώθηκαν στη λεηλασία της ελληνικής και της αρμενικής
συνοικίας, στη σφαγή των κατοίκων τους και στις εναντίον τους
βιαιοπραγίες. Όσο ήταν δυνατόν όμως αυτά αποκρύπτονταν, γιατί ο
Κεμάλ παρίστανε στον κόσμο τον ηγέτη του «νέου τουρκικού
πολιτισμού» και ήταν ουσιώδες γι’ αυτόν να διατηρηθεί τούτη η
αυταπάτη. Την Κυριακή, ο ίδιος ο Κεμάλ μπήκε στην πόλη
επευφημούμενος σαν «γαζί», δηλαδή κατακτητής.
Edward Hale Bierstadt, Η Μεγάλη Προδοσία
