Αφιέρωμα στη βυζαντινή Αθήνα-ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ ΠΛΑΚΑΣ

 

                                                                                    ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ

 Ο ιερός ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου βρίσκεται στην βόρεια πλευρά της Ακροπόλεως και συγκεκριμένα λίγα μέτρα κάτω από την Εξαρχία του Παναγίου Τάφου, στην συμβολή των οδών Ερεχθέως και Ερωτοκρίτου στην Πλάκα.

     

                                                                             ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Χρονολογία: αρχές 12ου αι. μ.Χ.
Τύπος: Σταυροειδής εγγεγραμμένος
Στο εσωτερικό του διασώζονται τμήματα του βυζαντινού τοιχογραφικού του διακόσμου του 13ου αιώνος μ.Χ..

Διατηρείται σε καλή κατάσταση χωρίς σημαντικές διαφοροποιήσεις Με την πάροδο των χρόνων ο ναός υπέστη παρεμβάσεις, χωρίς όμως να απωλέσει τον Βυζαντινό του χαρακτήρα.

Σήμερα η εκκλησία είναι παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά. Διά τους πιστούς είναι επισκέψιμη μόνο κατά την διάρκεια του εσπερινού και της Πανηγυρικής Θείας Λειτουργίας της εορτής του Αγίου Ιωάννου, την 8η Μαΐου κάθε έτους δηλαδή.

Πηγή ΅Βυζαντινός περίπατος στην Αθήνα

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Δυστυχώς δεν υφίστανται γραπτές πηγές για τη ιστορία του ναού.  Οι ειδικοί παρά ταύτα, χρονολογούν την ανέγερσή του στα τέλη του 11ου αιώνα μ.Χ. ή στις αρχές του 12ου αιώνα μ.Χ., βάσει του αρχιτεκτονικού του τύπου. Η χρονολόγηση αυτή επιβεβαιώθηκε το 1975 μ.Χ., όταν κατά την συντήρηση του ναού από την Α΄ Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ανευρέθηκε ένα χάλκινο νόμισμα της εποχής του Βασιλείου του Αλέξιου Κομνηνού (1081-1118 μ.Χ.) στην οροφή του.

Ο αυτοκράτωρ Βασίλειος Αλέξιος Κομνηνός.

Οι τοιχογραφίες φέρονται να είναι του 13ου αιώνος μ.Χ., καθώς σύμφωνα με τους ειδικούς είναι παρόμοιες στο ύφος  και την τεχνοτροπία με αυτές άλλων ναών της ευρύτερης περιοχής της Αττικής (Άγιος Πέτρος Καλυβίων,  ναός σπηλιάς Νταβέλη Πεντέλης), που φιλοτέχνησε καλλιτεχνικό εργαστήριο της περιόδου εκείνης.        

Σύμφωνα με την παράδοση, τα δύο κανόνια που έπληξαν τον Παρθενώνα κατά την πολιορκία της Ακροπόλεως των Αθηνών από τους Ενετούς το 1687 μ.Χ., είχαν στηθεί στον περίβολο του ναού.
​

Ιστορική φωτογραφία Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πλάκας από τις αρχές του 20ου αιώνος μ.Χ.

                                                                              ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Κάτοψη Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πλάκας (σχεδ. Χ. Μπούρας).

Ο ιερός ναός ανήκει στους δικιόνιους σταυροειδείς εγγεγραμ-μένους ναούς. Ο συνήθης αθηναϊκός οκταγωνικός τρού-λος του στηρίζεται ανατολικά σε δύο κτιστές κολόνες, ενώ δυτικά σε δύο ρωμαϊκά κιονόκρανα. Μην λησμονούμε ότι κατά τη Βυζαντινή περίοδο, η χρήση αρχιτεκτονικών υλικών της αρχαιότητας ήταν σύνηθες φαινόμενο.

Τομή Κατά μήκος ναού (σχεδ. Χ. Μπούρας).

Τα τέσσερα κιονόκρανα του ιερού ναού (φωτο Βυζαντινή Αθήνα, Χ. Μπούρα)

Βόρεια πλευρά ναού.

Όπως και στα λοιπά βυζαντινά εκκλησάκια της εποχής η τοιχοδομία τοιχοποιία ακολουθεί το πλινθοπερίκλειστο σύστημα (cloissone), ενώ η αντίθεση μεταξύ μεταξύ των λευκών λίθων και ερυθρωπών τούβλων δίνει μια ιδιαίτερη ομορφιά στο ναϊσκο. Στα χαμηλά μέρη της βόρειας πλευράς απαντώνται μεγάλοι λίθοι, οι οποίοι εν αντιθέσει με άλλα βυζαντινά εκκλησάκια της Αθήνας δεν είναι τοποθετημένοι σταυροειδώς.

Επάνω από τα ανοίγματα τόσο της βόρειας όσο και της δυτικής και πλευράς του ναού παρατηρούμε την ύπαρξη μικρών τόξων, που επιστεγάζονται με αετώματα. Βόρεια πλευρά ναού.

Δυτική πλευρά ναού.

Στη νότια πλευρά και δεξιά αψίδα του ιερού βήματος, απαντούμε απλή λιθοδομή. Προφανώς πρόκειται για παρεμβάσεις συντηρήσεως που υπέστη ο ναός κατά την διάρκεια των αιώνων.

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΝΑΟΥ

Κατά τις προαναφερθείσες εργασίες αναστύλωσης το 1975 μ.Χ. μετά την αφαίρεση των εσωτερικών επιχρισμάτων των τοίχων, αποκαλύφθηκε ένα μέρος των Αγιογραφιών του ναού. Παρά το γεγονός ότι δεν είναι μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας λόγω του επαρχιωτικού τους χαρακτήρα, παραμένουν ιδιαίτερα σημαντικές καθότι είναι από τις ελάχιστες διατηρημένες αγιογραφίες στην Αθήνα και χρονολογούμενες στο α΄ μισό του 13ου αιώνα μ.Χ..Πρόκειται για έργα με δυτικότροπο προσανατολισμό ως προς το πλάσιμο, το σχέδιο,  τα χρώματα αλλά και τη διακοσμητική διάθεση στις λεπτομέρειες.  Στον τρούλο όπως αναμενόταν απεικονίζεται η μορφή του Χριστού Παντοκράτορος. Στην αψίδα του ιερού βήματος διακρίνεται μετά δυσκολίας η Ένθρονη Παναγία, που βαστά το Θείο Βρέφος την αγκαλιά της με έναν άγγελο να της παραστέκεται δίπλα. Στην κάμαρα και τους τοίχους του ιερού βήματος  απεικονίζεται η Ανάληψη. Στο βόρειο τμήμα του ιερού απεικονίζεται ένας έφιππος στρατιωτικός Άγιος σε μεγάλη κλίμακα, που πιθανότατα πρόκειται για τον Άγιο Γεώργιο. Άξια προσοχής τυγχάνει η ρεαλιστική απόδοση του αλόγου και οι λεπτομέρειες της στολή του Αγίου. Στο νότιο τοίχου του ναού διακρίνεται καθαρά η μορφή του Μεγάλου Βασιλείου. ​ ​

Αξίζει να αναφέρουμε το γεγονός, ότι οι ειδικοί ανακάλυψαν  - αποκάλυψαν στο νότιο τμήμα του ναού,  έξι επάλληλα στρώματα τοιχογραφιών που χρονολογούνται από τον 13ο μ.Χ. έως τον 18ο αιώνα μ.Χ..

Αγιογραφίες Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πλάκας και λοιπά σχέδια.

​

​

Λοιπές φωτογραφίες βυζαντινής εκκλησίας Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πλάκας.