Της Δανάης Γεωργιάδου, Φιλολόγου, Β.Δ.
Η 1η Απριλίου, η ημέρα έναρξης του αγώνα της Κύπρου κατά των Άγγλων αποικιοκρατών και κυκλοφορίας της επαναστατικής προκήρυξης του Διγενή, αποτέλεσε από τα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας μέρα μνήμης και τιμής.
Στην ψυχή του κυπριακού ελληνισμού ο Αγώνας της ΕΟΚΑ του 1955-59 συμβόλιζε ανέκαθεν τους προαιώνιους πόθους για ελευθερία και για ένωση με την Ελλάδα. Έτσι, παρόλο που η έκβασή του και η ίδρυση του κυπριακού κράτους, που ακολούθησε, άφησαν εν πολλοίς αδικαίωτους τους πρωταγωνιστές του, ο Aγώνας καθαγιάστηκε στη συλλογική συνείδηση κι έκτοτε καθιερώθηκαν εορτασμοί και τιμητικές εκδηλώσεις γι΄ αυτόν, τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα.
Η Θεσσαλονίκη και η πανεπιστημιακή της κοινότητα διακρίνονταν πάντα από ιδιαίτερη ευαισθησία στον αγώνα της μεγαλονήσου και ανταποκρίνονταν σε κάθε κάλεσμα για αυτήν. Πρωτοστάτης στη διοργάνωση των εκεί εκδηλώσεων υπήρξε το συνδικαλιστικό κίνημα των Κυπρίων φοιτητών – η «Φοιτητική Ένωση Κυπρίων», αρχικά, και «Εθνική Φοιτητική Ένωση Κυπρίων», στη συνέχεια. Αρκεί μόνο να αναφερθούμε στις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας τον Νοέμβριο του 1958 για τη θυσία του Κυριάκου Μάτση, αποφοίτου της Γεωπονοδασολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στις οποίες έλαβαν μέρος οι πρυτανικές αρχές, οι φοιτητικές οργανώσεις, αλλά και ο κόσμος της πόλης. Οι εκδηλώσεις, οι οποίες επαναλήφθηκαν και τα επόμενα χρόνια στην επέτειο της θυσίας του ήρωα, περιελάμβαναν επιμνημόσυνη δέηση στον Ναό του Αγίου Δημητρίου, σιωπηλή πορεία στο κέντρο της πόλης και κατάθεση στεφάνων στο μνημείο των Πεσόντων Φοιτητών στο προαύλιο της Φιλοσοφικής Σχολής.
Ανάλογες εκδηλώσεις καθιερώθηκαν από τον πρώτο κιόλας χρόνο της Κυπριακής Ανεξαρτησίας και για την επέτειο της 1ης Απριλίου. Το 1960 η Φοιτητική Ένωση Κυπρίων Θεσσαλονίκης (ΕΦΕΚΘ) προσκαλούσε «εις το Ετήσιον Μνημόσυνον των Κυπρίων αγωνιστών, το οποίον θα λάβη χώραν εις τον ιερόν Ναόν Γρηγορίου Παλαμά… και εν συνεχεία εις την κατάθεσιν στεφάνου εις το Πανεπιστήμιον».
Οι πρωτοβουλίες των Κυπρίων φοιτητών – πολλοί από τους οποίους υπήρξαν και οι ίδιοι αγωνιστές της ΕΟΚΑ λίγα χρόνια πριν – επεκτείνονταν και σε άλλα θέματα. Σύμφωνα με πληροφορίες από τον τότε Γραμματέα της ΕΦΕΚΘ, φοιτητή της Φιλοσοφικής Σχολής Γιώργο Α. Γεωργιάδη από την Αμμόχωστο, η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου έκανε δεκτή εισήγηση του Δ.Σ. της ΕΦΕΚΘ του 1960-61 για ανέγερση ανδριάντα του Κυριάκου Μάτση μπροστά από τη Σχολή του ήρωα. Επίσης, το Δ.Σ. αποφάσισε την καθιέρωση ετήσιου βραβείου εκ 5 λιρών Κύπρου εις μνήμην του Μάτση, για τον τελειόφοιτο μαθητή του Ελληνικού Γυμνασίου Αμμοχώστου, από το οποίο απεφοίτησε ο ήρωας, που θα διακρινόταν σε διαγωνισμό επί ιστορικού θέματος. Μετά από κάποια εμπλοκή που σημειώθηκε, το βραβείο τέθηκε σε ισχύ από το 1962-63.
Οι εκδηλώσεις κάθε χρόνο συνοδεύονταν από την κυκλοφορία προκηρύξεων από τους φοιτητές, οι οποίες μυούσαν τον κόσμο στο κλίμα της ημέρας. Η προκήρυξη της ΕΦΕΚΘ του 1962, γραμμένη από τον Γιώργο Α. Γεωργιάδη, εμφορείται από τον αγωνιστικό παλμό που μέχρι πρόσφατα ξεσήκωνε τα παλληκάρια της ΕΟΚΑ και που, παρά το άνισο της αναμέτρησης και την ασταμάτητη βρετανική επίδειξη ισχύος, τους κρατούσε στα βουνά αγωνιζόμενους και θυσιαζόμενους. Διαβάζουμε σε αυτήν:
«Οι σκλαβωμένοι Κυπριακοί ορίζοντες δονήθηκαν από τον εγερτήριο παιάνα των αγωνιστών της ΕΟΚΑ: Ελευθερία ή Θάνατος! Η Ελληνική λεβεντιά όρθωνε για άλλη μια φορά περήφανα το παράστημά της ενάντια στην υλική βία. Μια δράκα ελευθέρων πολιορκημένων με όπλο τη ΘΕΛΗΣΗ, ασπίδα την ΟΜΟΝΟΙΑ και στήριγμα την ΠΙΣΤΗ παραβγήκαν με τις σιδερόφρακτες ορδές μιας παντοδύναμης αυτοκρατορίας και τις εξευτέλισαν. […] Γιορτάζουμε σήμερα την 1η Απριλίου με αισθήματα ξεχωριστής εθνικής υπερηφάνειας, γιατί ανήκουμε στη γενιά που τη δημιούργησε. Αυτό μας δένει με ένα βαρύ χρέος: να κρατήσουμε μέσα μας άσβεστο το πνεύμα του Αγώνα και να φανούμε αντάξιοι του χτεσινού εαυτού μας. […]»
Οι εκδηλώσεις του 1962, στις οποίες παρέστησαν ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, ο Νομάρχης, αντιπρόσωπος του Υπουργού Βορείου Ελλάδος, ο γραμματέας του Υπουργείου, αξιωματικοί του στρατού, και παιάνιζε η μπάντα της χωροφυλακής, στέφθηκαν με μεγάλη επιτυχία.
Το 1963 το πρόγραμμα των εορτασμών για την επέτειο ήταν πιο πλούσιο, καθώς σε αυτές προστέθηκε και εκδήλωση στην Αίθουσα Τελετών της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, απέναντι από τον Λευκό Πύργο. Στον πανηγυρικό της ημέρας – από τον Γραμματέα της ΕΦΕΚΘ Γιώργο Α. Γεωργιάδη – που συγκίνησε την κατάμεστη αίθουσα, αποτυπώνεται η ψυχή της Κυπριακής νεολαίας, που είχε αναλώσει τα μαθητικά της χρόνια στον αγώνα, είχε ελπίσει στην εθνική δικαίωση, αλλά αναγκάστηκε τελικά να αρκεστεί στη λύση που επιβλήθηκε άνωθεν, χωρίς να μπορεί να κατανοήσει τα πολιτικά παιγνίδια των μεγάλων.
Αναφέρεται χαρακτηριστικά:
«Αισθήματα εθνικής υπερηφάνειας και ψυχικής ανατάσεως αναβλύζουν σήμερα μέσα μας, καθώς ξαναφέρνουμε στη θύμησή μας τον ηρωικό αγώνα του Κυπριακού λαού για την Ελευθερία. Αλλά τι κρίμα! Τα αισθήματα αυτά δεν μπορούν να απλώσουν απ’ άκρη σ’ άκρη στην ψυχή μας, γιατί ένα μέρος της το έχει καταλάβει η πικρία και η αγανάκτηση για το κίβδηλο έπαθλο που δόθηκε στον νικηφόρο αγώνα. […]
»Οι Έλληνες της Κύπρου έδειξαν πως ήταν δυνατότεροι από τους Άγγλους, όπως οι Έλληνες του ’21 ήταν δυνατότεροι από τους Τούρκους, και οι Έλληνες της Σαλαμίνας δυνατότεροι από τους Πέρσες. Αν ήταν τρέλα ο ξεσηκωμός του ’21, σήμερα δεν θα υπήρχε Ελλάδα. Ακόμα, αν ήταν τρέλα η αντίσταση στους Πέρσες, σήμερα όχι μόνο Ελλάδα δεν θα υπήρχε, μα ούτε και πολιτισμός. […]
»Η Ελληνική ιστορία ξαναζωντανεύει στο έπος της Κύπρου. […] Τα παλληκάρια της ΕΟΚΑ παίρνουν στα χέρια τους τα λιγοστά λιανοντούφεκα, όσα δεν πρόφτασε ν’ αρπάξει ο δυνάστης, και με την καθοδήγηση του Διγενή κυνηγούν τον εχθρό σε πόλεις και χωριά, πεδιάδες και βουνά, μέσα στις ίδιες του τις βάσεις, του ανατινάζουν εγκαταστάσεις, καίνε αποθήκες και αεροπλάνα. Κυκλοφορούν φυλλάδια και προκηρύξεις για να εμψυχώνουν τον λαό και να του γνωστοποιούν τις διαταγές των αρχηγών, πολεμούν με ξύλα και πέτρες, με ό,τι βρεθεί στα χέρια τους. Θα μείνει ανεπανάληπτη στην ιστορία η μαχητικότητα και η μανία των μικρών μαθητών στις διαδηλώσεις, προκειμένου να υπερασπίσουν την ελληνική σημαία. […]
»Παιδιά δεκαοκτώ, είκοσι, εικοσιπέντε χρονών είναι οι μάρτυρες της ελευθερίας, πιστοί στον όρκο χρέους και τιμής που έδωσαν στο σύθαμπο ενός ξωκκλησιού, γονατιστοί μπρος στην εικόνα του Χριστού και κάτω από τη Γαλανόλευκη. […] Καραολής, Παλληκαρίδης, Δημητρίου και τόσοι άλλοι συνθέτουν το έναστρο στερέωμα του νεώτερου μύθου. Παλληκάρια που σαν κοινούς ληστές ο Χάρτιγκ οδήγησε στην αγχόνη των Κεντρικών Φυλακών της Λευκωσίας, γιατί έκαμαν το μεγάλο έγκλημα να αποδείξουν πόσο υποκριτικές ήταν οι διακηρύξεις και οι επαγγελίες των ισχυρών της γης για ιδανικά και αξίες. Έπεσαν ηρωικά, ψάλλοντας τον Εθνικό Ύμνο, με το πικρό παράπονο πως δεν αξιώθηκαν να δουν την ελευθερία, που κατάκτησαν μέσα τους, να αγκαλιάζει την πονεμένη γη τους. Ο Αυξεντίου – ως νέος Λεωνίδας – τα τέσσερα παλληκάρια του αχυρώνα στο Λιοπέτρι, ο Μάτσης – το πνευματικό βλαστάρι της Θεσσαλονίκης – ο Γιάλλουρος – ο σεμνός δεκαοκτάχρονος που προασπίστηκε με το αίμα του τη σημαία του σχολείου του – και όλη η χορεία των ηρώων της λεβεντομάνας Κύπρου. […]
»Με πόνο ψυχής κι αισθήματα πικρίας αναλογίζεται η ελληνική ψυχή πως και σήμερα ακόμα, οκτώ χρόνια μετά την έναρξή του, ο υπέροχος εκείνος αγώνας μένει πολιτικά και ηθικά αδικαίωτος. Η Κύπρος, αν γλύτωσε εν μέρει από τα δεσμά της Αγγλικής κατοχής, μπλέχτηκε στα δίκτυα μιας απίστευτης εθνικής περιπέτειας, που το μέλλον της κάθε άλλο παρά ελπιδοφόρο προοιωνίζεται. Η Κύπρος, το ελληνικότατο κομμάτι του ελληνικού βλαστού πάει να ξεκόψει από τον ζωοδότη κορμό της Μάνας και να αποτελέσει κράτος ανεξάρτητο. […] Mε σπαραγμό ψυχής αναρωτιόμαστε για τη σιωπή του επίσημου ελληνικού κράτους και την προσεκτική φροντίδα του να μην αγγίξει τα κακώς κείμενα όσο είναι ακόμα καιρός. […]
»Εμείς, τα νιάτα που δημιούργησαν το έπος, δεν λησμονούμε το βαρύ Χρέος και την Ευθύνη μας. […] Ως Έλληνες ξέρουμε πως δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε τις θυσίες και τις ηθικές επιταγές. Ακόμη, ως Χριστιανοί θυμούμαστε πως ο Χριστός κάποτε με το φραγγέλιο έδιωξε τους εμπόρους από τον οίκο του Θεού, γιατί η ηθική ακεραιότητα δεν συμβιβάζεται με το ξεπούλημα πραγμάτων και αρχών. […]
»Μαζευτήκαμε σήμερα για να αποτίσουμε φόρο τιμής στους νεκρούς του έπους της Κύπρου, να εκφράσουμε ευγνωμοσύνη στους άξιους στυλοβάτες του, να αναβαπτιστούμε στην κολυμβήθρα ενός αγώνα μεστού από νόημα κι αξίες, και με επίγνωση του χρέους μας απέναντι στη θυσία των συναγωνιστών μας να ανανεώσουμε τον ιερό όρκο που δώσαμε κάποτε μαζί τους, για να βρουν τα κόκαλά τους ησυχία και γαλήνη. […]»
Σήμερα, πάνω από μισό αιώνα μετά και ενόψει πολλών προκλήσεων, ως απότιση ελάχιστου φόρου τιμής στον αγνό Αγώνα της 1ης Απριλίου, ας πορευθούμε στο μέλλον με γνώμονα τη δικαίωση των νεκρών, τη διάψευση των φόβων τους και τη διασφάλιση της επιβίωσης του κυπριακού ελληνισμού στην πανάρχαια γη των πατέρων του.
Ο Γραμματέας της ΕΦΕΚ Θεσσαλονίκης, φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής Γιώργος Α. Γεωργιάδης από την Αμμόχωστο, εκφωνεί τον πανηγυρικό της ημέρας, την 1η Απριλίου 1963, στην Αίθουσα Τελετών της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών.
Η κατάθεση στεφάνου στο Μνημείο των Πεσόντων Φοιτητών στον περίβολο της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, από τον Γραμματέα της ΕΦΕΚΘ φοιτητή Γιώργο Α. Γεωργιάδη (31 Μαρτίου 1963)
Οι Πρυτανικές αρχές του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, οι αρχές της πόλης και οι φοιτητές στην είσοδο της Φιλοσοφικής Σχολής, μετά την κατάθεση στεφάνων στο Μνημείο των Πεσόντων Φοιτητών (31 Μαρτίου 1963)
