Επιμέλεια: Δανάη Γεωργιάδου, Φιλόλογος. Λευκωσία ΚύπρουΤην Κυριακή 19 Μαρτίου 2017 τελέστηκε στο χωριό Τσάδα της επαρχίας Πάφου, το εξηκοστό ετήσιο μνημόσυνο του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, του έφηβου ήρωα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ εναντίον των Άγγλων αποικιοκρατών (1955-59). Επιμνημόσυνη δέηση αναπέμφθηκε και για τους άλλους ήρωες που αξιώθηκε να αναδείξει η γενέτειρα του ήρωα Τσάδα, οι οποίοι έπεσαν λίγα χρόνια αργότερα εναντίον των Τούρκων.
Τον πανηγυρικό της ημέρας εκφώνησε ο κ. Δημήτρης Ταλιαδώρος, Ιστορικός – Ερευνητής, Πρόεδρος της Οργάνωσης Ελλήνων Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης Κύπρου (ΟΕΛΜΕΚ) και του Συνδέσμου Ελλήνων Κυπρίων Φιλολόγων (ΣΕΚΦ).
Πηγή : Συνοδοιπορία
Ακολουθεί ο λόγος του κ. Δημήτρη Ταλιαδώρου:
«Συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ, στον Ιερό Ναό της Παναγίας Χρυσελεούσας, για να μνημονεύσουμε και να τιμήσουμε τα ηρωικά βλαστάρια της κοινότητας της Τσάδας. Η ηρωοτόκος κοινότητά σας σεμνύνεται να έχει καταγράψει στις δέλτους του κυπριακού πάνθεου τα ονόματα των ηρωικών της τέκνων: Ευαγόρα Παλληκαρίδη, Βλαδίμηρου Ηρακλέους, Ανδρέα Χριστοδούλου και Ηρόδοτου Σάββα.
Χρέος και καθήκον, να μνημονεύουμε και να τιμούμε σήμερα τον ηρωομάρτυρα μαθητή Ευαγόρα Παλληκαρίδη, ο οποίος πριν από εξήντα χρόνια, στις 14 Μαρτίου 1957, ανέβηκε ως ένας από τους ωραιότερους Έλληνες της γενιάς του 1955-59 την αγχόνη του Βρετανού αποικιοκράτη. Ο νεαρός μαθητής υπήρξε ένας από τους αξιότερους αγωνιστές της Κυπριακής Ελευθερίας, της Ελευθερίας που αγάπησε και τίμησε κατεβάζοντας τα σύμβολα της αποικιοκρατίας, της Λευτεριάς που ύμνησε με τη γραφίδα του, ώστε να μας δώσει τα πιο όμορφα ποιήματα, αυτά που έγιναν τραγούδια και συνεπαίρνουν τις καρδιές μας χρόνια τώρα.
Για σένα Κύπρο αθάνατη
πατρίδα τιμημένη
θα δώσω από το αίμα μου
κάθε σταλαματιά
για να σε δω ελεύθερη
και χιλιοδοξασμένη
δεν θα διστάσω Κύπρο μου
να πέσω στη φωτιά.
Γι’ αυτή την πανώρια κόρη έδωσε κάθε ικμάδα της ζωής του, έδωσε το αίμα του, και μας άφησε δεκάδες ποιήματα, για να μας εμψυχώνουν, να μας ανοίγουν δρόμους ουρανόφωτους, μέσα στο σκοτάδι της κατοχής της πατρίδας μας στο οποίο βρισκόμαστε τώρα.
Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης γεννήθηκε στο χωριό Τσάδα, της Επαρχίας Πάφου στις 27 Φεβρουαρίου 1938. Πατέρας του ήταν ο Μιλτιάδης Παλληκαρίδης και μητέρα του η Αφροδίτη Παπαδανιήλ, και ήταν το πέμπτο παιδί της οικογένειας. Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο της γενέτειράς του και στη Νεοφύτειο Αστική Σχολή Κτήματος. Συνέχισε τις σπουδές του στο Ελληνικό Γυμνάσιο Πάφου. Παιδί πολύ προικισμένο, μας άφησε ένα πλούσιο πνευματικό έργο. Ένα ποιητικό έργο, το οποίο αναδεικνύει τον Ευαγόρα ως τον κατ’ εξοχήν εκφραστή των πόθων της γενιάς του, αλλά και ως ώριμο και πολλά υποσχόμενο ποιητή.
Η δράση του Ευαγόρα Παλληκαρίδη για απελευθέρωση της Κύπρου άρχισε πριν την έναρξη του Αγώνα της ΕΟΚΑ, στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Την εποχή εκείνη ο Κυπριακός Ελληνισμός και η Εθναρχούσα Εκκλησία, που είχε την εθνική και πολιτική καθοδήγησή του, αντιλαμβάνονται ότι οι προσπάθειες εβδομήντα χρόνων να πείσουν τους Βρετανούς αποικιοκράτες, με υπομνήματα και πρεσβείες, να αποδώσουν σ’ ένα λαό, ο οποίος στάθηκε δίπλα τους σε δύο παγκοσμίους πολέμους, την ελευθερία του, δεν αποδίδουν. Έτσι στις 15 Ιανουαρίου 1950 οι καμπάνες των εκκλησιών της Κύπρου δεν καλούν τους Έλληνες της Κύπρου μόνο να λειτουργηθούν. Τους καλούν και σε πανεθνικό συναγερμό. Ο Κυπριακός Ελληνισμός, είτε ανήκε στη Δεξιά είτε στην Αριστερά, κλήθηκε τη μέρα εκείνη να υπογράψει το συμβόλαιο των εθνικών του πεπρωμένων. Και στην πρόσκληση της ιστορίας, το 95,7% των Ελλήνων της Κύπρου διατράνωσαν τη μια και αναλλοίωτη θέλησή τους:
«Αξιούμεν ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.»
Η φωνή όμως των Ελλήνων της μεγαλονήσου για αυτοδιάθεση και ένωση άφησαν ασυγκίνητους τους μεγάλους της γης και κυρίως τους Βρετανούς αποικιοκράτες. Μέσα στο φορτισμένο κλίμα της εποχής, τρία χρόνια αργότερα, τον Ιούνιο του 1953, κατά τους εορτασμούς για τη στέψη της Βασίλισσας Ελισάβετ, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης απέδειξε σε όλους το θάρρος και τη μεγαλοψυχία του. Κατέβασε από τα προπύλαια του σταδίου της πόλης της Πάφου την αγγλική σημαία και πρωτοστάτησε στην οργάνωση μεγάλης διαδήλωσης, με αποτέλεσμα τη ματαίωση των εορτασμών.
Δύο χρόνια μετά, τον Ιανουάριο του 1955, όταν οι συλληφθέντες για την υπόθεση του πλοιαρίου «Άγιος Γεώργιος» μεταφέρονταν στο Δικαστήριο, ο Ευαγόρας με είκοσι φίλους του όρμησαν εναντίον των αστυνομικών, σε μία προσπάθεια να αποσπάσουν τους συλληφθέντες από τα χέρια τους.
Η βρετανική άρνηση να αποδώσει στους Έλληνες της Κύπρου το αναφαίρετο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης – ένωσης, δεν άφηνε άλλη διέξοδο στους Κυπρίους. Η ιστορία, αλλά και το διεθνές πολιτικοδιπλωματικό σκηνικό, μια και μόνη οδό άφηναν πλέον ανοικτή στον Κυπριακό Ελληνισμό: τον ένοπλο αγώνα. Την ηγεσία του Απελευθερωτικού Αγώνα ανέλαβαν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Γ΄ στον πολιτικό τομέα, και ο απόστρατος συνταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού Γεώργιος Γρίβας, ο θρυλικός Αρχηγός Διγενής, στον στρατιωτικό τομέα.
Ο ωροδείκτης σήμανε μεσάνυκτα. Σε λίγες ώρες θα γλυκοχάραζε η 1η Απριλίου του 1955. Αυτή η μέρα δεν θα ήταν σαν τις άλλες. Ένας λαός που έζησε 864 ολόκληρα χρόνια σκλάβος αποφάσιζε, κάτω από εμπνευσμένη ηγεσία, να αναλάβει «τον αγώνα για την αποτίναξιν του αγγλικού ζυγού με σύνθημα εκείνο, το οποίο [του] κατέλειπαν οι πρόγονοι [του] ως ιεράν παρακαταθήκη «΄Η ταν ή επί τας».
Η ιστορία αρχίζει να καταγράφει νέες σελίδες δόξας και τιμής στη μακραίωνη ιστορική πορεία των Ελλήνων. Από τη Χλώρακα μέχρι τη Γιαλούσα, και από τους Σόλους μέχρι το Λιοπέτρι, ο Κυπριακός Ελληνισμός στήνει νέες Θερμοπύλες, Κούγκια, Αλαμάνες και Τεπελένια. Επί 1439 μέρες η αδούλωτη ελληνική κυπριακή ψυχή κατέγραψε στις Κεντρικές Φυλακές, στα Κρατητήρια, στα Ανακριτήρια και στις βουνοκορφές του Τροόδους και του Πενταδακτύλου ανεπανάληπτες σελίδες ηρωισμού, λεβεντιάς και αυτοθυσίας. Ο αγώνας της ΕΟΚΑ ήταν καθολικός. Ήταν αγώνας όλου του Κυπριακού Ελληνισμού, ανδρών και γυναικών, παιδιών, εφήβων και γερόντων.
Η αγωνιστική παράδοση της κοινότητας της Τσάδας οδήγησε τα παιδιά της να ενταχθούν πρόθυμα στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Η κοινότητά σας καταγράφει στα Μητρώα των Αγωνιστών της ΕΟΚΑ, του Συμβουλίου Ιστορικής Μνήμης Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-59, τριάντα (30) άνδρες και μια (1) γυναίκα, οι οποίοι μέσα από τις τάξεις της ΕΟΚΑ, της ΠΕΚΑ και της ΑΝΕ αγωνίστηκαν κατά τον υπέρ της ελευθερίας αγώνα την περίοδο 1955-59.
Από αυτόν τον εθνικό συναγερμό ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης δεν μπορούσε να απουσιάσει. Στις 22 Ιουνίου 1955 ηγήθηκε της ομάδας επίθεσης εναντίον του δικαστηρίου Πάφου και στη συνέχεια εναντίον του Άγγλου Διοικητή Κρην Μπέη.
Τον Αύγουστο του 1955, σε εκδρομή στην Ελλάδα, δόθηκε στον Ευαγόρα η ευκαιρία να ενημερωθεί για τη χρήση του όπλου, και κατά την επιστροφή του στην Κύπρο να φέρει μαζί του ένα περίστροφο. Τον Νοέμβριο του 1955, σε μαθητική διαδήλωση, κτύπησε Άγγλους στρατιώτες ελευθερώνοντας από τα χέρια τους έναν συμμαθητή του. Συνελήφθη και διατάχθηκε να παρουσιαστεί σε δίκη στις 6 Δεκεμβρίου. Ο Ευαγόρας, για να αποφύγει την καταδίκη, την προηγούμενη μέρα της δίκης του κατέφυγε στη μονή του Αγίου Νεοφύτου στην Πάφο, αφήνοντας οριστικά τη μαθητική του ζωή και την εφηβική ηλικία.
Εγκαταλείποντας τα μαθητικά θρανία του Ελληνικού Γυμνασίου Πάφου ο Παλληκαρίδης άφησε στους συμμαθητές του ως ιερά παρακαταθήκη τους στίχους:
«Θα πάρω μιαν ανηφοριά
θα πάρω μονοπάτια
να βρω τα σκαλοπάτια
που παν στη Λευτεριά.»
Ο ήρωας μαθητής μας πήρε τα σκληροτράχαλα μονοπάτια εντασσόμενος στο ηρωικότερο τμήμα της ΕΟΚΑ, το Αντάρτικο. Ενώθηκε με την ανταρτική ομάδα της περιοχής Άππης, μεταξύ Κισσόνεργας – Τάλας. Μετά τα γεγονότα αυτά επικηρύχθηκε από τους Άγγλους με το ποσό των 5.000 λιρών. Τον Μάρτη του 1956 προωθήθηκε σε κρησφύγετο στο δάσος κοντά στο χωριό Λυσός προς την περιοχή Άγιος Γεώργιος. Πήρε μέρος σε πολλές επιθέσεις και δολιοφθορές εναντίον των Άγγλων στην περιοχή αυτή.
Το
βράδυ της 18ης Δεκεμβρίου 1956, σε μια μετακίνηση της ομάδας του από
την περιοχή του Σταυρού της Ψώκας προς την περιοχή της Λυσού, βρέθηκε
αντιμέτωπος με αγγλική περίπολο που κινείτο με σβησμένες τις μηχανές των
οχημάτων, στον δρόμο μεταξύ Λυσού και Σταυρού της Ψώκας κοντά στη Λυσό,
στην περιοχή Κόπες, και συνελήφθη κρατώντας όπλο τύπου μπρεν, το οποίο
βρισκόταν σε συντήρηση μέσα σε γράσο. Η αποικιακή δικαιοσύνη έκρινε
ένοχο τον Παλληκαρίδη για την κατοχή ενός όπλου που δεν μπορούσε να
χρησιμοποιηθεί, και τον καταδίκασε στην εσχάτη των ποινών: στον δια
απαγχονισμού θάνατο.Στον δικαστή που του ανακοίνωσε την καταδίκη του, είπε με παρρησία: «Ξέρω ότι θα με κρεμάσετε. Ό,τι έκαμα, το έκαμα ως Έλλην Κύπριος που αγωνίζεται για την Ελευθερία του.»
Η μορφή του Ευαγόρα Παλληκαρίδη κοσμεί από τότε το κυπριακό πάνθεο, και μαζί με τις μορφές των άλλων 107 ηρωομαρτύρων της ΕΟΚΑ καταδεικνύει ότι το έπος του 1955-59 γράφτηκε από παλικάρια, τα οποία μπορεί να μη διέθεταν την απαραίτητη στρατιωτική εκπαίδευση και τον κατάλληλο εξοπλισμό, διέθεταν, όμως, κάτι πιο σημαντικό: το ψυχικό σθένος, την περιφρόνηση στον θάνατο και τον πόθο και το πάθος για τη λευτεριά.
Το 1959 σήμανε το τέλος του Αγώνα της ΕΟΚΑ. Το τέλος αυτό όμως δεν δικαίωσε τις θυσίες του Κυπριακού Ελληνισμού. Το όραμα της ένωσης δεν πραγματώθηκε. Η ευθύνη, όμως, για τη μη πραγμάτωση του ονείρου, με το οποίο μεγάλωσαν γενεές Ελλήνων της Κύπρου, δεν βαραίνει την ΕΟΚΑ, τους αγωνιστές της και τη μορφή του αγώνα που διεξήγαγε, αλλά εκείνους που θα έπρεπε να αξιοποιήσουν τις επιτυχίες του ένοπλου αγώνα στο πολιτικό-διπλωματικό πεδίο.
Μετά την κυπριακή Ανεξαρτησία ο Κυπριακός Ελληνισμός υποχρεώθηκε, λόγω του τουρκικού επεκτατισμού, να στήσει νέα θυσιαστήρια για την υπεράσπιση της ελευθερίας του. Η τουρκική ανταρσία του 1963-64 δημιούργησε νέους κινδύνους για τον Κυπριακό Ελληνισμό.
Στις 7 Μαρτίου του 1964 η τουρκική επιθετικότητα και αγριότητα ξέσπασε εναντίον του άμαχου πληθυσμού της Πάφου που ήταν συγκεντρωμένος στην αγορά της πόλης. Οι εθελοντικές δυνάμεις του Κυπριακού Κράτους για αντιμετώπιση της τουρκικής επίθεσης, επιχείρησαν στις 9 Μαρτίου να απελευθερώσουν τους Έλληνες αμάχους. Επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων τέθηκε ένας εκσκαφέας, ο οποίος μετατράπηκε σε αυτοσχέδιο τεθωρακισμένο. Ανάμεσα στο πλήρωμα του τεθωρακισμένου ήταν και ο Βλαδίμηρος Ηρακλέους. Μια τουρκική σφαίρα διαπέρασε μια από τις θυρίδες του άρματος, με αποτέλεσμα να τραυματίσει θανάσιμα το ηρωικό παλληκάρι της Τσάδας, κόβοντας το νήμα της ζωής στα 27 του χρόνια. Έναν χρόνο αργότερα, στις 9 Απριλίου 1965, ένα άλλο ηρωικό τέκνο της Τσάδας, ο Ανδρέας Χριστοδούλου, θα δολοφονείτο από τουρκικό βόλι σε φυλάκιο της περιοχής Αμπελικού στην Τηλλυρία. Ο Ανδρέας ήταν τότε μόλις 19 ετών και υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία στην πρώτη γραμμή του μετώπου.
Δυστυχώς, μετά το 1959 δεν πολιτευτήκαμε με διορατικότητα. Διαπράξαμε τραγικά λάθη. Δεν ακολουθήσαμε μια προγραμματισμένη και μεθοδική πολιτική στρατηγική. Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία, η οποία για μια δεκαετία καραδοκούσε και με υπομονή αναδίπλωνε στις απέναντί μας προσφιλείς μικρασιατικές ακτές τον αποβατικό της στόλο, εκμεταλλεύτηκε το παρανοϊκό πραξικόπημα που οργάνωσε και εξετέλεσε η Χούντα των Αθηνών στις 15 Ιουλίου 1974. O Ελληνισμός της Κύπρου, που είχε ήδη αποδυναμωθεί αμυντικά με την απόσυρση της Ελληνικής Μεραρχίας το 1967, και είχε διαβρωθεί εσωτερικά την περίοδο 1971-74 από έναν εμφύλιο σπαραγμό, το καλοκαίρι του 1974 εγκαταλείφθηκε προδομένος στην τουρκική επεκτατικότητα.
Στους εκατοντάδες νεκρούς της Τουρκικής Εισβολής συγκαταλέγεται και ο άλλος ήρωας της Τσάδας, ο Ηρόδοτος Σάββα. Ο Ηρόδοτος στις 14 Αυγούστου 1974 υπηρετούσε στο 361 Τάγμα Πεζικού. Κατά την οπισθοχώρηση του Τάγματος από την περιοχή ανατολικά της Κερύνειας προς την Αμμόχωστο, συνελήφθηκε από τα τουρκικά στρατεύματα και εκτελέστηκε εν ψυχρώ. Τα οστά του βρέθηκαν το 2013 μαζί με τα οστά 28 άλλων Εθνοφρουρών στην περιοχή του χωριού Κορνόκηπος, κοντά στο Τζιάος.
Πανιερώτατε,
Ελληνίδες – Έλληνες,
Σήμερα η Κύπρος δεν είναι όπως την οραματίστηκε ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης και οι άλλοι ήρωες του έπους της ΕΟΚΑ. Εδώ και 43 χρόνια η μισή Κύπρος στενάζει κάτω από την τουρκική κατοχική μπότα, και ο Πενταδάκτυλος στέκεται απέναντί μας θλιμμένος και βουβός.
Το χρέος μας απέναντι στον Ευαγόρα Παλληκαρίδη και στα άλλα παλικάρια που σήμερα μνημονεύουμε, είναι να μη λησμονήσουμε τους τάφους των προγόνων και των ηρώων μας, οι οποίοι είναι διάσπαρτοι από τις ακρογιαλιές της Κερύνειας μέχρι τον Απόστολο Ανδρέα, και από τις αμμουδιές της Αμμοχώστου μέχρι τους αρχαίους Σόλους. Τότε και μόνο τότε θα μπορέσουμε με ορθό το κεφάλι να αντικρίσουμε στα μάτια τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη και τους άλλους ηρωομάρτυρες της αγχόνης, τον Μάρκο Δράκο, τον Γρηγόρη Αυξεντίου, τον Κυριάκο Μάτση και όλους τους άλλους ένοικους του Κυπριακού Πάνθεου του 1955-59.
Οι ήρωες, οι μάρτυρες και οι αγωνιστές της κυπριακής ελευθερίας, μας καλούν να διαφυλάξουμε την ιστορία της πολύπαθης αυτής Μεγαλονήσου, της ανατολικότερης εσχατιάς του Ελληνισμού. Μια ιστορία που καταγράφηκε με το βαθύ κόκκινο της θυσίας, της αυταπάρνησης και του πάθους για την ελευθερία, και που για αυτό δεν μπορεί ούτε να παραχαράσσεται ούτε να διαστρεβλώνεται.
Οι ήρωες, οι μάρτυρες και οι αγωνιστές του Κυπριακού Ελληνισμού μας καλούν να σταθούμε ορθοί, να ενώσουμε δυνάμεις και να αντλήσουμε θάρρος και υπομονή από τη θυσία τους, μέχρι να ανατείλει ο ήλιος της λευτεριάς και της δικαιοσύνης σ’ όλη την πολύπαθη Κύπρο μας.
Αιωνία ας είναι η μνήμη των ηρωικών παλικαριών της Τσάδας.»
