Ομιλία αγίου Γρηγορίου Παλαμά
Έργα 11 Ε.Π.Ε - Ομιλία ΝΣΤ΄ «περί των Αγίων και Φρικτών μυστηρίων του Χριστού»
Αγαπητοί αναγνώστες, έχει υποστηριχθεί ότι τα μυστήρια της Αγίας μας Εκκλησίας είναι επτά (7).
Έργα 11 Ε.Π.Ε - Ομιλία ΝΣΤ΄ «περί των Αγίων και Φρικτών μυστηρίων του Χριστού»
Αγαπητοί αναγνώστες, έχει υποστηριχθεί ότι τα μυστήρια της Αγίας μας Εκκλησίας είναι επτά (7).
Ωστόσο μερικοί Εκκλησιαστικοί Πατέρες υποστηρίζουν ότι «ένα» είναι το μυστήριο της Εκκλησίας και μέσα σ’ αυτό τελούνται όλα τα υπόλοιπα• πρόκειται για το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας (Θεία Λειτουργία).
Το Μυστήριο αυτό παραδόθηκε από τον ίδιο το Χριστό στους μαθητές Του κατά την ώρα του Μυστικού Δείπνου. Ο Χριστός ευλόγησε τον άρτο και τον οίνο και είπε ότι τα δύο αυτά κτιστά πράγματα (ψωμί και κρασί) είναι το σώμα και το αίμα μου. Προέτρεψε μάλιστα τους μαθητές του να τελούν το Μυστήριο αυτό στην ανάμνησή Του. «Πήρε το ψωμί και αφού έκανε ευχαριστήρια προσευχή, το κομματίασε και τους το έδωσε λέγοντας: αυτό είναι το σώμα μου, που παραδίνεται για χάρη σας• αυτό που κάνω τώρα, να το κάνετε στην ανάμνησή μου».
Έτσι από την εποχή των Αποστόλων μέχρι και σήμερα η Θεία Λειτουργία τελείται από τους Αρχιερείς και Ιερείς της Εκκλησίας μας, στο πέρας της οποίας οι πιστοί προσέρχονται, για να κοινωνήσουν τον ίδιο το Χριστό, για να μεταλάβουν δηλαδή το Σώμα και το Αίμα Του. Η πράξη αυτή είναι η ανώτερη, που μπορεί να πραγματοποιήσει κάποιος πάνω στη γη. Γιά να αποβεί όμως εις «ωφέλειαν και σωτηρίαν» του μεταλαμβάνοντος απαιτείται προετοιμασία.
Στα έργα των Αγίων Πατέρων και ειδικότερα στην ΝΣΤ΄ ομιλία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, «περί των Αγίων και Φρικτών Μυστηρίων του Χριστού» γίνεται αναφορά στην προετοιμασία αυτή πριν τη Θεία Κοινωνία.
Ο άγιος παρομοιάζει την ψυχή του Χριστιανού με την γη και λέγει ότι, όπως η γη, για να αποδώσει καρπούς, θέλει προετοιμασία, έτσι και ο πιστός, που είναι λογική και έμψυχη γη, πρέπει να καλλιεργηθεί εσωτερικά. Κατά κύριο λόγο η προετοιμασία αυτή συνίσταται στο μυστήριο της μετανοίας (εξομολόγηση) όχι μόνο με την έννοια της εξαγορεύσεως μερικών αμαρτιών σε κάποιον εξομολόγο - ιερέα, αλλά με την πραγματική και ουσιαστική απόφαση να επανατοποθετήσει την ζωή του με γνώμονα το Χριστό.
Γιά να γίνει αυτό στην ψυχή, που συμβολίζεται, όπως είπαμε, με τη γη, πρέπει να την επιμεληθεί ένας καλός γεωργός, ο πνευματικός πατέρας. Ο πνευματικός πατέρας, ως έμπειρος και επιστήμων στο λειτούργημά του, καλείται να εξετάσει τη σύσταση της γης και να της χορηγήσει τα κατάλληλα λιπάσματα, προκειμένου να καρποφορήσει.
Επίσης ο πνευματικός Πατέρας, στα πατερικά συγγράμματα, παρομοιάζεται με θεράποντα ιατρό. Καί αυτό, γιατί η Εκκλησία είναι νοσοκομείο. Ο χριστιανός λοιπόν προσέρχεται στο νοσοκομείο (Εκκλησία) και συναντά τον θεράποντα ιατρό (πνευματικό - εξομολόγο), στον οποίο φανερώνει όλα τα τραύματα και τις πληγές του (πάθη- αμαρτήματα). Ο ιατρός με τα μηχανήματα, που διαθέτει (πείρα, χαρίσματα Αγίου Πνεύματος) κάνει τη διάγνωση και χορηγεί τα αναγκαία φάρμακα (επιτίμια). Στη συνέχεια παρακολουθεί την εξέλιξη της πορείας (πνευματική ζωή) του ασθενούς (πνευματικού παιδιού) και έχει την ευθύνη για την πλήρη αποκατάσταση της υγείας του (Κάθαρση - Φωτισμός – Θέωση).
Ας σημειώσουμε όμως και ακόμα δύο σημαντικά ζητήματα:
α) Απαραίτητη προϋπόθεση της πραγματοποίησης των προηγουμένων είναι η ειλικρινής ομολογία της ασθένειας (αμαρτωλότητας) του χριστιανού. Γιά να επισκεφθείς τον ιατρό, πρέπει να παραδεχθείς ότι νοσείς• άλλωστε ποιός δεν νοσεί!
β) Όπως, όταν έχουμε μία ασθένεια στο σώμα, από την οποία υποφέρουμε, ψάχνουμε για επιστήμονα – έμπειρο ιατρό, πολύ περισσότερο για τη σωτηρία μας χρειάζεται να ψάξουμε τον καλύτερο από τους ιατρούς, έστω και αν βρίσκεται μακριά, έστω και αν υποβληθούμε σε κόπους, για να τον συναντήσουμε. Άλλωστε «Τι δώσει άνθρωπος αντάλλαγμα της ψυχής αυτού».
Η προετοιμασία για τη Θεία Κοινωνία, όπως προαναφέραμε, είναι πολύ σημαντική διαδικασία. Η μετάληψη του Θεού θα πρέπει να μας βρεί προετοιμασμένους κατά το ανθρωπίνως δυνατόν.
Πάνω στο θέμα αυτό, ένας άλλος μεγάλος Πατήρ της Εκκλησίας μας, ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, αναφέρεται στο θέμα της προετοιμασίας για τη Θεία Κοινωνία χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του μύρου και του χαλασμένου μυροδοχείου. Λέγει χαρακτηριστικά «μύρον γαρ δοχείω σαπρώ ου πιστεύεται», «το μύρο δεν αφήνεται σε σαπρό δοχείο».
Η πιο γνωστή προετοιμασία για την Θεία Κοινωνία (στην οποία δυστυχώς περιορίζεται η προετοιμασία πολλών χριστιανών στις μέρες μας) είναι η νηστεία. Η νηστεία δεν είναι «εφεύρημα – επινόηση των ιερέων», όπως λέγεται, αλλά έχει την αρχή της μέσα στον Παράδεισο. Ο Θεός είπε από όλα τα αγαθά του Παραδείσου θα φας, «από το δένδρο όμως της γνώσης του καλού και του κακού να μη φας», «από δε του ξύλου του γινώσκειν καλόν και πονηρόν, ου φάγεσθε απ’ αυτού». Αλλά και ο Χριστός τήρησε τη νηστεία! Το ίδιο έπραξαν και οι μαθητές του, αλλά και όλοι οι άγιοι της Εκκλησίας μας. Η νηστεία δεν περιορίζεται μόνο στην βρώση των τροφών, αλλά και στην προσπάθεια αποφυγής αμαρτωλών πράξεων ή λόγων, που πληγώνουν, όπως και πονηρών λογισμών.
Το θέμα της νηστείας για κάθε πιστό, καθορίζεται προσωπικά μεταξύ αυτού και του πνευματικού του πατέρα. Κάθε άνθρωπος γνωρίζει τον εαυτό του, την κατάσταση της υγείας του και ξέρει μέχρι ποιό βαθμό μπορεί να αγωνισθεί. Πάντως βασική ιδέα της πατερικής γραμματείας είναι ότι πρέπει να είμαστε «παθοκτόνοι και όχι σωματοκτόνοι».
Αλλά και στο Ιερό Ευαγγέλιο υπάρχει αναφορά του Χριστού, η οποία σχετίζεται με την προετοιμασία των πιστών για τη Θεία Κοινωνία. «Όταν προσφέρεις το δώρο σου στο ναό και εκεί θυμηθείς πως ο αδερφός σου έχει κάτι εναντίον σου, άφησε εκεί, μπροστά στο θυσιαστήριο του ναού, το δώρο σου και πήγαινε να συμφιλιωθείς πρώτα με τον αδερφό σου, και ύστερα έλα να προσφέρεις το δώρο σου».
Ο λόγος αυτός του Χριστού υποδηλώνει ότι αναγκαιοτάτη προϋπόθεση για τη Θεία Μετάληψη είναι η αγάπη, που θα πρέπει να έχει ο άνθρωπος ακόμα και για τους εχθρούς του. Ακούγεται δύσκολο και πραγματικά είναι, αλλά δεν είναι ακατόρθωτο.
Μία ακόμη σημαντική προϋπόθεση, που οι Πνευματικοί Πατέρες ορίζουν, ως μέρος προετοιμασίας του χριστιανού για τη Θεία Κοινωνία, την συνεχή ενθύμηση της θείας Κοινωνίας στο νού του. Από το προηγούμενο βράδυ ο πιστός σκέφτεται την ώρα που θα κοινωνήσει. Λαχταρά την ώρα της Θείας Κοινωνίας! Δεν πρέπει η ώρα της Θείας Κοινωνίας να είναι μία τυπική διαδικασία, όπως συμβαίνει για τόσες άλλες βιοτικές μας μέριμνες. Αλλά να είναι απόλαυση και να επιφέρει πνευματική ηδονή. Μας προτρέπει να είναι μία ώρα μοναδική, και είναι όντως μοναδική και φοβερή ώρα γιατί ο χωματένιος άνθρωπος ενώνεται με το Δημιουργό του.
Στη συνέχεια της ομιλίας του, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς κάνει αναφορά σε μία βαρύνουσας σημασίας περικοπή του κατά Ιωάννην Αγίου Ευαγγελίου.
«Εγώ ειμί ο άρτος που δίνει τη ζωή. Οι πρόγονοί σας έφαγαν στην έρημο το μάννα αλλά πέθαναν. Όποιος όμως τρώει απ’ αυτόν τον άρτο που κατέβηκε από τον ουρανό, αυτός δεν θα πεθάνει. Εγώ είμαι ο άρτος που κατέβηκε από τον ουρανό και χαρίζει τη ζωή• όποιος φάει απ’ αυτόν τον άρτο θα ζήσει αιώνια. Καί ο άρτος τον οποίο θα δώσω εγώ είναι το σώμα μου, που θα σας προσφέρω για να ζήσει ο κόσμος» και στη συνέχεια πρόσθεσε, «Σας βεβαιώνω: αν δεν φάτε τη σάρκα του Υιού του Ανθρώπου και δεν πιείτε το αίμα του, δεν έχετε μετοχή στη ζωή. Αυτός που τρώει τη σάρκα μου και πίνει το αίμα μου έχει ζωή παντοτινή, κι εγώ θα τον αναστήσω την έσχατη ημέρα. Γιατί η σάρκα μου είναι αληθινή τροφή και το αίμα μου αληθινό ποτό. Εκείνος που τρώει τη σάρκα μου και πίνει το αίμα μου, είναι ενωμένος μαζί μου, και εγώ μ’ αυτόν».
Από την ανωτέρω ευαγγελική περικοπή γίνεται φανερό ότι η πίστη μας δεν είναι απλώς μία τυπική διαδικασία ή μία ατομική μας υπόθεση, αλλά είναι μετοχή, στο Σώμα και στο Αίμα του Χριστού διά του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Το Μυστήριο αυτό τελείται μέσα στους ναούς μαζί με τα άλλα αδέλφια μας, που είναι οι απανταχού Χριστιανοί της Οικουμένης. Είναι φανερό ότι αυτός, που επιθυμεί τη Βασιλεία των ουρανών, πρέπει να είναι συνεχώς ενωμένος με τον Ιησού Χριστό. Πρέπει να σημειώσουμε επίσης ότι ο Χριστός ως Θεός βρίσκεται παντού, κάθε στιγμή που τον επικαλείται ο πιστός, αλλά μόνο κατά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας μπορούμε να τον «μεταλάβουμε», βρίσκεται «παρών» σωματικά.
Ο ιερός Γρηγόριος μας καλεί να κοινωνούμε συχνά (όχι μία ή δύο φορές το χρόνο), γιατί έτσι γινόμαστε σάρκα από τη σάρκα Του, οστούν από τα οστά Του. Ας υπομνήσουμε ότι οι χριστιανοί των χρόνων του Μεγάλου Βασιλείου κοινωνούσαν τρεις ή και τέσσερις φορές την εβδομάδα. Καί μάλιστα, όχι μόνο οι μοναχοί αλλά και οι έγγαμοι, οι λαικοί. Μας προτρέπει να αναμίξουμε το αίμα μας με το αίμα Του, για να αφανίσουμε τη φθορά, που υπάρχει μέσα μας. Δεν κοινωνούμε επειδή είμαστε άξιοι- άξιοι δε θα γίνουμε ποτέ- κοινωνούμε, για να συγχωρεθούμε. Σ’ αυτό το θέμα γίνεται μία μεγάλη παρεξήγηση και έτσι οι άνθρωποι μένουν ακοινώνητοι για πολλά χρόνια και άρα μένουν μακριά από το Τραπέζι του Πατέρα.
Τέλος, ο Άγιος, μας καλεί όχι να είμαστε προσεκτικοί μόνο πριν τη μετάληψη των Θείων δώρων, αλλά να προσέχουμε το βίο μας και μετά απ’ αυτήν. Τα έργα μας να είναι φωτεινά, να αντέχουν στο φως της ημέρας.
Ας σκεφτόμαστε, με ποιόν ενωθήκαμε! Με την Θεία Κοινωνία γινόμαστε θεοφόροι, χριστοφόροι, ναοφόροι! Καί μ’ αυτήν τη σκέψη να διαμορφώνουμε τη ζωή μας μετά την λήψη της θείας τροφής. Ας προσπαθούμε και πριν και μετά τη Θεία Μετάληψη να ζούμε βίο Χριστοκεντρικό. Ας σταυρώσουμε τη σάρκα μας μαζί με τα παθήματα και τις επιθυμίες της. «Άλλωστε όσοι είναι του Χριστού, έχουν σταυρώσει τον αμαρτωλό εαυτό τους μαζί με τα πάθη και τις επιθυμίες του».
Πριν τη Θεία Κοινωνία, ο πιστός, μεταξύ άλλων, αναγινώσκει τα παρακάτω:
Ευχή Ι´
(Ιωάννου του Χρυσοστόμου)
Πιστεύω, Κύριε, και ομολογώ ότι συ ει αληθώς ο Χριστός, ο Υιός του Θεού του ζώντος, ο ελθών εις τον κόσμον αμαρτωλούς σώσαι, ων πρώτός ειμι εγώ. Έτι πιστεύω ότι τούτο αυτό εστι το άχραντον Σώμά σου και τούτο αυτό εστι το τίμιον Αίμα σου. Δέομαι ούν σου· ελέησόν με και συγχώρησόν μοι τα παραπτώματά μου, τα εκούσια και τα ακούσια, τα εν λόγω, τα εν έργω, τα εν γνώσει και αγνοία, και αξίωσόν με ακατακρίτως μετασχείν των αχράντων σου μυστηρίων, εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν την αιώνιον. Αμήν.
Ιδού, βαδίζω προς θείαν κοινωνίαν. Πλαστουργέ, μη φλέξης με τη μετουσία· πυρ γαρ υπάρχεις τους αναξίους φλέγον· αλλ’ ούν κάθαρον εκ πάσης με κηλίδος.
Τού δείπνου σου του μυστικού σήμερον, Υιέ Θεού, κοινωνόν με παράλαβε• ου μη γαρ τοις εχθροίς σου το μυστήριον είπω· ου φίλημά σοι δώσω, καθάπερ ο Ιούδας· αλλ’ ως ο ληστής ομολογώ σοι· μνήσθητί μου, Κύριε, εν τη βασιλεία σου.
Θεουργόν Αίμα φρίξον, άνθρωπε, βλέπων· άνθραξ γαρ εστί τους αναξίους φλέγων. Θεού το Σώμα και θεοί με και τρέφει· θεοί το πνεύμα, τον δε νούν τρέφει ξένως.
Έθελξας πόθω με, Χριστέ, και ηλλοίωσας τω θείω σου έρωτι· αλλά καταφλεξον πυρί αύλω τας αμαρτίας μου, και εμπλησθήναι της εν σοι τρυφής καταξίωσον, ίνα τας δύο σκιρτών μεγαλύνω, Αγαθέ, παρουσίας σου.
Εν ταίς λαμπρότησι των Αγίων σου πως εισελεύσομαι ο ανάξιος; Εάν γαρ τολμήσω σηνεισελθείν εις τον νυμφώνα, ο χιτών με ελέγχει, ότι ουκ έστι του γάμου, και δέσμιος εκβαλούμαι υπό των αγγέλων. Καθάρισον, Κύριε, τον ρύπον της ψυχής μου, και σώσόν με ως φιλάνθρωπος.
Δέσποτα φιλάνθρωπε, Κύριε Ιησού Χριστέ, ο Θεός μου, μη εις κρίμά μοι γένοιτο τα άγια ταύτα διά το ανάξιον είναί με, αλλ’ εις κάθαρσιν και αγιασμόν ψυχής τε και σώματος και εις αρραβώνα της μελλούσης ζωής και βασιλείας. Εμοί δε το προσκολλάσθαι τω Θεώ αγαθόν εστι, τίθεσθαι εν τω Κυρίω την ελπίδα της σωτηρίας μου.
Τού δείπνου σου του μυστικού….
Μετά τη Θεία Μετάληψη
Το Σώμά σου το άγιον, Κύριε Ιησού Χριστέ ο Θεός ημών, γένοιτό μοι εις ζωήν αιώνιον, και το Αίμα σου το τίμιον εις άφεσιν αμαρτιών. Γένοιτο δε μοι η ευχαριστία αύτη εις χαράν, υγείαν και ευφροσύνην· και εν τη φοβερά και δευτέρα ελεύσει σου αξίωσόν με τον αμαρτωλόν στήναι εκ δεξιών της σης δόξης, πρεσβείαις της παναχράντου σου Μητρός, και πάντων σου των Αγίων. Αμήν.
Παναγία Δέσποινα Θεοτόκε, το φως της εσκοτισμένης μου ψυχής, η ελπίς, η σκέπη, η καταφυγή, η παραμυθία, το αγαλλίαμά μου, ευχαριστώ σοι, ότι ηξίωσάς με τον ανάξιον κοινωνόν γενέσθαι του αχράντου Σώματος και του τιμίου Αίματος του Υιού σου. Αλλ’ η τεκούσα το αληθινό φως, φώτισόν μου τους νοητούς οφθαλμούς της καρδίας· η την πηγήν της αθανασίας κυήσασα, ζωοποίησόν με τον τεθανατωμένον τη αμαρτία· η του ελεήμονος Θεού φιλεύσπλαγχνος Μήτηρ, ελέησόν με, και δος κατάνυξιν και συντριβήν εν τη καρδία μου και ταπείνωσιν εν τοις διανοήμασί μου και ανάκλησιν εν ταίς αιχμαλωσίαις των λογισμών μου. Καί αξίωσόν με, μέχρι τελευταίας μου αναπνοής, ακαταρκίτως υποδέχεσθαι των αχράντων Μυστηρίων τον αγιασμόν, εις ίασιν ψυχής τε και σώματος· και παράσχου μοι δάκρυα μετανοίας και εξομολογήσεως, εις το υμνείν και δοξάζειν σε πάσας τας ημέρας της ζωής μου· ότι ευλογημένη και δεδοξασμένη υπάρχεις εις τους αιώνας. Αμήν.
Νυν απολύεις τον δούλόν σου, Δέσποτα, κατά το ρήμά σου εν ειρήνη· ότι είδον οι οφθαλμοί μου το σωτήριόν σου, ο ητοίμασας κατά πρόσωπον πάντων των λαών· φως εις αποκάλυψιν εθνών, και δόξαν λαού σου Ισραήλ.
Αρχιμανδρίτης Ιάκωβος Κανάκης
Το Μυστήριο αυτό παραδόθηκε από τον ίδιο το Χριστό στους μαθητές Του κατά την ώρα του Μυστικού Δείπνου. Ο Χριστός ευλόγησε τον άρτο και τον οίνο και είπε ότι τα δύο αυτά κτιστά πράγματα (ψωμί και κρασί) είναι το σώμα και το αίμα μου. Προέτρεψε μάλιστα τους μαθητές του να τελούν το Μυστήριο αυτό στην ανάμνησή Του. «Πήρε το ψωμί και αφού έκανε ευχαριστήρια προσευχή, το κομματίασε και τους το έδωσε λέγοντας: αυτό είναι το σώμα μου, που παραδίνεται για χάρη σας• αυτό που κάνω τώρα, να το κάνετε στην ανάμνησή μου».
Έτσι από την εποχή των Αποστόλων μέχρι και σήμερα η Θεία Λειτουργία τελείται από τους Αρχιερείς και Ιερείς της Εκκλησίας μας, στο πέρας της οποίας οι πιστοί προσέρχονται, για να κοινωνήσουν τον ίδιο το Χριστό, για να μεταλάβουν δηλαδή το Σώμα και το Αίμα Του. Η πράξη αυτή είναι η ανώτερη, που μπορεί να πραγματοποιήσει κάποιος πάνω στη γη. Γιά να αποβεί όμως εις «ωφέλειαν και σωτηρίαν» του μεταλαμβάνοντος απαιτείται προετοιμασία.
Στα έργα των Αγίων Πατέρων και ειδικότερα στην ΝΣΤ΄ ομιλία του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, «περί των Αγίων και Φρικτών Μυστηρίων του Χριστού» γίνεται αναφορά στην προετοιμασία αυτή πριν τη Θεία Κοινωνία.
Ο άγιος παρομοιάζει την ψυχή του Χριστιανού με την γη και λέγει ότι, όπως η γη, για να αποδώσει καρπούς, θέλει προετοιμασία, έτσι και ο πιστός, που είναι λογική και έμψυχη γη, πρέπει να καλλιεργηθεί εσωτερικά. Κατά κύριο λόγο η προετοιμασία αυτή συνίσταται στο μυστήριο της μετανοίας (εξομολόγηση) όχι μόνο με την έννοια της εξαγορεύσεως μερικών αμαρτιών σε κάποιον εξομολόγο - ιερέα, αλλά με την πραγματική και ουσιαστική απόφαση να επανατοποθετήσει την ζωή του με γνώμονα το Χριστό.
Γιά να γίνει αυτό στην ψυχή, που συμβολίζεται, όπως είπαμε, με τη γη, πρέπει να την επιμεληθεί ένας καλός γεωργός, ο πνευματικός πατέρας. Ο πνευματικός πατέρας, ως έμπειρος και επιστήμων στο λειτούργημά του, καλείται να εξετάσει τη σύσταση της γης και να της χορηγήσει τα κατάλληλα λιπάσματα, προκειμένου να καρποφορήσει.
Επίσης ο πνευματικός Πατέρας, στα πατερικά συγγράμματα, παρομοιάζεται με θεράποντα ιατρό. Καί αυτό, γιατί η Εκκλησία είναι νοσοκομείο. Ο χριστιανός λοιπόν προσέρχεται στο νοσοκομείο (Εκκλησία) και συναντά τον θεράποντα ιατρό (πνευματικό - εξομολόγο), στον οποίο φανερώνει όλα τα τραύματα και τις πληγές του (πάθη- αμαρτήματα). Ο ιατρός με τα μηχανήματα, που διαθέτει (πείρα, χαρίσματα Αγίου Πνεύματος) κάνει τη διάγνωση και χορηγεί τα αναγκαία φάρμακα (επιτίμια). Στη συνέχεια παρακολουθεί την εξέλιξη της πορείας (πνευματική ζωή) του ασθενούς (πνευματικού παιδιού) και έχει την ευθύνη για την πλήρη αποκατάσταση της υγείας του (Κάθαρση - Φωτισμός – Θέωση).
Ας σημειώσουμε όμως και ακόμα δύο σημαντικά ζητήματα:
α) Απαραίτητη προϋπόθεση της πραγματοποίησης των προηγουμένων είναι η ειλικρινής ομολογία της ασθένειας (αμαρτωλότητας) του χριστιανού. Γιά να επισκεφθείς τον ιατρό, πρέπει να παραδεχθείς ότι νοσείς• άλλωστε ποιός δεν νοσεί!
β) Όπως, όταν έχουμε μία ασθένεια στο σώμα, από την οποία υποφέρουμε, ψάχνουμε για επιστήμονα – έμπειρο ιατρό, πολύ περισσότερο για τη σωτηρία μας χρειάζεται να ψάξουμε τον καλύτερο από τους ιατρούς, έστω και αν βρίσκεται μακριά, έστω και αν υποβληθούμε σε κόπους, για να τον συναντήσουμε. Άλλωστε «Τι δώσει άνθρωπος αντάλλαγμα της ψυχής αυτού».
Η προετοιμασία για τη Θεία Κοινωνία, όπως προαναφέραμε, είναι πολύ σημαντική διαδικασία. Η μετάληψη του Θεού θα πρέπει να μας βρεί προετοιμασμένους κατά το ανθρωπίνως δυνατόν.
Πάνω στο θέμα αυτό, ένας άλλος μεγάλος Πατήρ της Εκκλησίας μας, ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, αναφέρεται στο θέμα της προετοιμασίας για τη Θεία Κοινωνία χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του μύρου και του χαλασμένου μυροδοχείου. Λέγει χαρακτηριστικά «μύρον γαρ δοχείω σαπρώ ου πιστεύεται», «το μύρο δεν αφήνεται σε σαπρό δοχείο».
Η πιο γνωστή προετοιμασία για την Θεία Κοινωνία (στην οποία δυστυχώς περιορίζεται η προετοιμασία πολλών χριστιανών στις μέρες μας) είναι η νηστεία. Η νηστεία δεν είναι «εφεύρημα – επινόηση των ιερέων», όπως λέγεται, αλλά έχει την αρχή της μέσα στον Παράδεισο. Ο Θεός είπε από όλα τα αγαθά του Παραδείσου θα φας, «από το δένδρο όμως της γνώσης του καλού και του κακού να μη φας», «από δε του ξύλου του γινώσκειν καλόν και πονηρόν, ου φάγεσθε απ’ αυτού». Αλλά και ο Χριστός τήρησε τη νηστεία! Το ίδιο έπραξαν και οι μαθητές του, αλλά και όλοι οι άγιοι της Εκκλησίας μας. Η νηστεία δεν περιορίζεται μόνο στην βρώση των τροφών, αλλά και στην προσπάθεια αποφυγής αμαρτωλών πράξεων ή λόγων, που πληγώνουν, όπως και πονηρών λογισμών.
Το θέμα της νηστείας για κάθε πιστό, καθορίζεται προσωπικά μεταξύ αυτού και του πνευματικού του πατέρα. Κάθε άνθρωπος γνωρίζει τον εαυτό του, την κατάσταση της υγείας του και ξέρει μέχρι ποιό βαθμό μπορεί να αγωνισθεί. Πάντως βασική ιδέα της πατερικής γραμματείας είναι ότι πρέπει να είμαστε «παθοκτόνοι και όχι σωματοκτόνοι».
Αλλά και στο Ιερό Ευαγγέλιο υπάρχει αναφορά του Χριστού, η οποία σχετίζεται με την προετοιμασία των πιστών για τη Θεία Κοινωνία. «Όταν προσφέρεις το δώρο σου στο ναό και εκεί θυμηθείς πως ο αδερφός σου έχει κάτι εναντίον σου, άφησε εκεί, μπροστά στο θυσιαστήριο του ναού, το δώρο σου και πήγαινε να συμφιλιωθείς πρώτα με τον αδερφό σου, και ύστερα έλα να προσφέρεις το δώρο σου».
Ο λόγος αυτός του Χριστού υποδηλώνει ότι αναγκαιοτάτη προϋπόθεση για τη Θεία Μετάληψη είναι η αγάπη, που θα πρέπει να έχει ο άνθρωπος ακόμα και για τους εχθρούς του. Ακούγεται δύσκολο και πραγματικά είναι, αλλά δεν είναι ακατόρθωτο.
Μία ακόμη σημαντική προϋπόθεση, που οι Πνευματικοί Πατέρες ορίζουν, ως μέρος προετοιμασίας του χριστιανού για τη Θεία Κοινωνία, την συνεχή ενθύμηση της θείας Κοινωνίας στο νού του. Από το προηγούμενο βράδυ ο πιστός σκέφτεται την ώρα που θα κοινωνήσει. Λαχταρά την ώρα της Θείας Κοινωνίας! Δεν πρέπει η ώρα της Θείας Κοινωνίας να είναι μία τυπική διαδικασία, όπως συμβαίνει για τόσες άλλες βιοτικές μας μέριμνες. Αλλά να είναι απόλαυση και να επιφέρει πνευματική ηδονή. Μας προτρέπει να είναι μία ώρα μοναδική, και είναι όντως μοναδική και φοβερή ώρα γιατί ο χωματένιος άνθρωπος ενώνεται με το Δημιουργό του.
Στη συνέχεια της ομιλίας του, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς κάνει αναφορά σε μία βαρύνουσας σημασίας περικοπή του κατά Ιωάννην Αγίου Ευαγγελίου.
«Εγώ ειμί ο άρτος που δίνει τη ζωή. Οι πρόγονοί σας έφαγαν στην έρημο το μάννα αλλά πέθαναν. Όποιος όμως τρώει απ’ αυτόν τον άρτο που κατέβηκε από τον ουρανό, αυτός δεν θα πεθάνει. Εγώ είμαι ο άρτος που κατέβηκε από τον ουρανό και χαρίζει τη ζωή• όποιος φάει απ’ αυτόν τον άρτο θα ζήσει αιώνια. Καί ο άρτος τον οποίο θα δώσω εγώ είναι το σώμα μου, που θα σας προσφέρω για να ζήσει ο κόσμος» και στη συνέχεια πρόσθεσε, «Σας βεβαιώνω: αν δεν φάτε τη σάρκα του Υιού του Ανθρώπου και δεν πιείτε το αίμα του, δεν έχετε μετοχή στη ζωή. Αυτός που τρώει τη σάρκα μου και πίνει το αίμα μου έχει ζωή παντοτινή, κι εγώ θα τον αναστήσω την έσχατη ημέρα. Γιατί η σάρκα μου είναι αληθινή τροφή και το αίμα μου αληθινό ποτό. Εκείνος που τρώει τη σάρκα μου και πίνει το αίμα μου, είναι ενωμένος μαζί μου, και εγώ μ’ αυτόν».
Από την ανωτέρω ευαγγελική περικοπή γίνεται φανερό ότι η πίστη μας δεν είναι απλώς μία τυπική διαδικασία ή μία ατομική μας υπόθεση, αλλά είναι μετοχή, στο Σώμα και στο Αίμα του Χριστού διά του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Το Μυστήριο αυτό τελείται μέσα στους ναούς μαζί με τα άλλα αδέλφια μας, που είναι οι απανταχού Χριστιανοί της Οικουμένης. Είναι φανερό ότι αυτός, που επιθυμεί τη Βασιλεία των ουρανών, πρέπει να είναι συνεχώς ενωμένος με τον Ιησού Χριστό. Πρέπει να σημειώσουμε επίσης ότι ο Χριστός ως Θεός βρίσκεται παντού, κάθε στιγμή που τον επικαλείται ο πιστός, αλλά μόνο κατά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας μπορούμε να τον «μεταλάβουμε», βρίσκεται «παρών» σωματικά.
Ο ιερός Γρηγόριος μας καλεί να κοινωνούμε συχνά (όχι μία ή δύο φορές το χρόνο), γιατί έτσι γινόμαστε σάρκα από τη σάρκα Του, οστούν από τα οστά Του. Ας υπομνήσουμε ότι οι χριστιανοί των χρόνων του Μεγάλου Βασιλείου κοινωνούσαν τρεις ή και τέσσερις φορές την εβδομάδα. Καί μάλιστα, όχι μόνο οι μοναχοί αλλά και οι έγγαμοι, οι λαικοί. Μας προτρέπει να αναμίξουμε το αίμα μας με το αίμα Του, για να αφανίσουμε τη φθορά, που υπάρχει μέσα μας. Δεν κοινωνούμε επειδή είμαστε άξιοι- άξιοι δε θα γίνουμε ποτέ- κοινωνούμε, για να συγχωρεθούμε. Σ’ αυτό το θέμα γίνεται μία μεγάλη παρεξήγηση και έτσι οι άνθρωποι μένουν ακοινώνητοι για πολλά χρόνια και άρα μένουν μακριά από το Τραπέζι του Πατέρα.
Τέλος, ο Άγιος, μας καλεί όχι να είμαστε προσεκτικοί μόνο πριν τη μετάληψη των Θείων δώρων, αλλά να προσέχουμε το βίο μας και μετά απ’ αυτήν. Τα έργα μας να είναι φωτεινά, να αντέχουν στο φως της ημέρας.
Ας σκεφτόμαστε, με ποιόν ενωθήκαμε! Με την Θεία Κοινωνία γινόμαστε θεοφόροι, χριστοφόροι, ναοφόροι! Καί μ’ αυτήν τη σκέψη να διαμορφώνουμε τη ζωή μας μετά την λήψη της θείας τροφής. Ας προσπαθούμε και πριν και μετά τη Θεία Μετάληψη να ζούμε βίο Χριστοκεντρικό. Ας σταυρώσουμε τη σάρκα μας μαζί με τα παθήματα και τις επιθυμίες της. «Άλλωστε όσοι είναι του Χριστού, έχουν σταυρώσει τον αμαρτωλό εαυτό τους μαζί με τα πάθη και τις επιθυμίες του».
Πριν τη Θεία Κοινωνία, ο πιστός, μεταξύ άλλων, αναγινώσκει τα παρακάτω:
Ευχή Ι´
(Ιωάννου του Χρυσοστόμου)
Πιστεύω, Κύριε, και ομολογώ ότι συ ει αληθώς ο Χριστός, ο Υιός του Θεού του ζώντος, ο ελθών εις τον κόσμον αμαρτωλούς σώσαι, ων πρώτός ειμι εγώ. Έτι πιστεύω ότι τούτο αυτό εστι το άχραντον Σώμά σου και τούτο αυτό εστι το τίμιον Αίμα σου. Δέομαι ούν σου· ελέησόν με και συγχώρησόν μοι τα παραπτώματά μου, τα εκούσια και τα ακούσια, τα εν λόγω, τα εν έργω, τα εν γνώσει και αγνοία, και αξίωσόν με ακατακρίτως μετασχείν των αχράντων σου μυστηρίων, εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν την αιώνιον. Αμήν.
Ιδού, βαδίζω προς θείαν κοινωνίαν. Πλαστουργέ, μη φλέξης με τη μετουσία· πυρ γαρ υπάρχεις τους αναξίους φλέγον· αλλ’ ούν κάθαρον εκ πάσης με κηλίδος.
Τού δείπνου σου του μυστικού σήμερον, Υιέ Θεού, κοινωνόν με παράλαβε• ου μη γαρ τοις εχθροίς σου το μυστήριον είπω· ου φίλημά σοι δώσω, καθάπερ ο Ιούδας· αλλ’ ως ο ληστής ομολογώ σοι· μνήσθητί μου, Κύριε, εν τη βασιλεία σου.
Θεουργόν Αίμα φρίξον, άνθρωπε, βλέπων· άνθραξ γαρ εστί τους αναξίους φλέγων. Θεού το Σώμα και θεοί με και τρέφει· θεοί το πνεύμα, τον δε νούν τρέφει ξένως.
Έθελξας πόθω με, Χριστέ, και ηλλοίωσας τω θείω σου έρωτι· αλλά καταφλεξον πυρί αύλω τας αμαρτίας μου, και εμπλησθήναι της εν σοι τρυφής καταξίωσον, ίνα τας δύο σκιρτών μεγαλύνω, Αγαθέ, παρουσίας σου.
Εν ταίς λαμπρότησι των Αγίων σου πως εισελεύσομαι ο ανάξιος; Εάν γαρ τολμήσω σηνεισελθείν εις τον νυμφώνα, ο χιτών με ελέγχει, ότι ουκ έστι του γάμου, και δέσμιος εκβαλούμαι υπό των αγγέλων. Καθάρισον, Κύριε, τον ρύπον της ψυχής μου, και σώσόν με ως φιλάνθρωπος.
Δέσποτα φιλάνθρωπε, Κύριε Ιησού Χριστέ, ο Θεός μου, μη εις κρίμά μοι γένοιτο τα άγια ταύτα διά το ανάξιον είναί με, αλλ’ εις κάθαρσιν και αγιασμόν ψυχής τε και σώματος και εις αρραβώνα της μελλούσης ζωής και βασιλείας. Εμοί δε το προσκολλάσθαι τω Θεώ αγαθόν εστι, τίθεσθαι εν τω Κυρίω την ελπίδα της σωτηρίας μου.
Τού δείπνου σου του μυστικού….
Μετά τη Θεία Μετάληψη
Το Σώμά σου το άγιον, Κύριε Ιησού Χριστέ ο Θεός ημών, γένοιτό μοι εις ζωήν αιώνιον, και το Αίμα σου το τίμιον εις άφεσιν αμαρτιών. Γένοιτο δε μοι η ευχαριστία αύτη εις χαράν, υγείαν και ευφροσύνην· και εν τη φοβερά και δευτέρα ελεύσει σου αξίωσόν με τον αμαρτωλόν στήναι εκ δεξιών της σης δόξης, πρεσβείαις της παναχράντου σου Μητρός, και πάντων σου των Αγίων. Αμήν.
Παναγία Δέσποινα Θεοτόκε, το φως της εσκοτισμένης μου ψυχής, η ελπίς, η σκέπη, η καταφυγή, η παραμυθία, το αγαλλίαμά μου, ευχαριστώ σοι, ότι ηξίωσάς με τον ανάξιον κοινωνόν γενέσθαι του αχράντου Σώματος και του τιμίου Αίματος του Υιού σου. Αλλ’ η τεκούσα το αληθινό φως, φώτισόν μου τους νοητούς οφθαλμούς της καρδίας· η την πηγήν της αθανασίας κυήσασα, ζωοποίησόν με τον τεθανατωμένον τη αμαρτία· η του ελεήμονος Θεού φιλεύσπλαγχνος Μήτηρ, ελέησόν με, και δος κατάνυξιν και συντριβήν εν τη καρδία μου και ταπείνωσιν εν τοις διανοήμασί μου και ανάκλησιν εν ταίς αιχμαλωσίαις των λογισμών μου. Καί αξίωσόν με, μέχρι τελευταίας μου αναπνοής, ακαταρκίτως υποδέχεσθαι των αχράντων Μυστηρίων τον αγιασμόν, εις ίασιν ψυχής τε και σώματος· και παράσχου μοι δάκρυα μετανοίας και εξομολογήσεως, εις το υμνείν και δοξάζειν σε πάσας τας ημέρας της ζωής μου· ότι ευλογημένη και δεδοξασμένη υπάρχεις εις τους αιώνας. Αμήν.
Νυν απολύεις τον δούλόν σου, Δέσποτα, κατά το ρήμά σου εν ειρήνη· ότι είδον οι οφθαλμοί μου το σωτήριόν σου, ο ητοίμασας κατά πρόσωπον πάντων των λαών· φως εις αποκάλυψιν εθνών, και δόξαν λαού σου Ισραήλ.
Αρχιμανδρίτης Ιάκωβος Κανάκης
