Σήμερα, όπως τό ξέρουμε όλοι, είναι η Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου, και αρχίζει το Τριώδιο. Είναι η Κυριακή που μας εισάγει στο Τριώδιο, στην περίοδο του Τριωδίου.
Καίτοι τα έχουμε πει και άλλη φορά, με πολύ λίγα λόγια να σας πω τι σημαίνει Τριώδιο, και από που πήρε αυτήν την ονομασία η περίοδος αυτή, για να το γνωρίζετε και να μην μπερδεύεστε. Οι περισσότεροι θα το ξέρετε, αλλά ίσως μερικοί δεν το ξέρετε. Γιατί αρκετοί όταν ακούν Τριώδιο, εννοούν χορούς και τέτοια. Ακόμη και το ραδιόφωνο και η τηλεόραση αναφέρονται στην περίοδο του Τριωδίου σαν περίοδο χορών και διασκεδάσεων.
Η περίοδος αυτή είναι ειδική περίοδος και έχει ειδικό σκοπό. Ονομάζεται Τριώδιο από το βιβλίο που η Εκκλησία μας άρχισε να χρησιμοποιεί από χθες το απόγευμα στον εσπερινό. Μαζί με την Παρακλητική, που έχει τα αναστάσιμα, χρησιμοποίησε η Εκκλησία μας χθες στον εσπερινό και σήμερα στον όρθρο το βιβλίο που λέγεται Τριώδιο. Από σήμερα μέχρι το Μέγα Σάββατο χρησιμοποιεί η Εκκλησία μας το Τριώδιο. Επομένως, όλη αυτή η περίοδος, από σήμερα μέχρι το Μέγα Σάββατο, είναι περίοδος Τριωδίου.
Λέγεται Τριώδιο το βιβλίο, όπως το είπαμε και άλλη φορά, αλλά πιθανόν μερικοί ή να μη θυμούνται ή και να μην το έχουν ακούσει, διότι οι κανόνες που περιέχονται στο βιβλίο αυτό έχουν συνήθως τρεις ώδές. Δηλαδή σε κάθε όρθρο, είτε είναι Κυριακή είτε είναι καθημερινή, διαβάζουμε τον έξάψαλμο, ψάλλουμε τα καθίσματα, την «Τιμιωτέραν», τους αίνους, την δοξολογία, αλλά ψάλλουμε και κανόνες. Οι κανόνες είναι μία ομάδα τροπαρίων, και σε κάθε ορθρο μπορεί να λέγονται δύο-τρεις κανόνες. Ο κάθε κανόνας έχει εννέα ωδές. Δηλαδή τρία-τέσσερα τροπάρια αποτελούν την πρώτη ωδή. Άλλά τόσα τροπάρια αποτελούν τη δευτέρα ωδή. Άλλα τόσα τροπάρια την τρίτη ωδή μέχρι και την ενάτη ωδή. Οι ωδές αυτές έγιναν με βάση τις ωδές της Παλαιάς Διαθήκης.
Ωδή θα πει ύμνος. Ο Μωυσής, αν θυμάστε, μόλις πέρασαν την Ερυθρά θάλασσα δόξασε τον Θεό. Η αδελφή του η Μαριάμ πήρε τις γυναίκες, και αυτός είχε τους άνδρες, και όλοι μαζί έψαλαν και δόξασαν και ύμνησαν τον Θεό. Τότε έκαναν έναν ύμνο. Αυτός ο ύμνος είναι η πρώτη ωδή. Αργότερα έγινε άλλος ύμνος -πάλι στην Παλαιά Διαθήκη- και είναι η δευτέρα ωδή, σε μια άλλη περίπτωση άλλος ύμνος που είναι η τρίτη ωδή κλπ. Δηλαδή οι οκτώ πρώτες ωδές είναι κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης και αυτά τα κείμενα είναι ποιητικά, είναι ύμνοι, είναι προσευχή και ψαλμωδία στον Θεό. Τελευταία ωδή είναι της Παναγίας: "Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον και ηγαλλίασε το πνεύμα μου...».
Με βάση λοιπόν αυτές τις ωδές γίνονται τα πρώτα τροπάρια όλων των κανόνων. Γι' αυτό τα τροπάρια της πρώτης ωδής πάντοτε αναφέρονται στο γεγονός αυτό της διαβάσεως της Ερυθράς θαλάσσης. «Υγράν διοδεύσας ωσεί ξηράν και την Αιγυπτίαν μοχθηρίαν διαφυγών, ο Ισραηλίτης...» «Χέρσον αβυσσοτόκον πέδον ήλιος επεπόλευσέ ποτε...» «Κύματι θαλάσσης τόν κρύψαντα πάλαι...» Το πρώτο τροπάριο της δευτέρας ωδής των κανόνων αναφέρεται στο γεγονός εξ αφορμής του οποίου έγινε η δευτέρα ωδή της Παλαιάς Διαθήκης. Και ούτω καθεξής της τρίτης ωδής, της τετάρτης, της πέμπτης, της έκτης, εβδόμης, ογδόης. Το πρώτο τροπάριο της ενάτης ωδής όλων των κανόνων αναφέρεται στην Παναγία, επειδή η ενάτη ωδή είναι η ωδή της Παναγίας.
Οι κανόνες λοιπόν έχουν εννέα ωδές. Όμως όλοι οι κανόνες που είναι στις ακολουθίες έξω από το βιβλίο αυτό που λέγεται Τριώδιο, δηλαδή οι κανόνες που είναι στο βιβλίο Παρακλητική και οι κανόνες που είναι στα Μηναία έχουν οκτώ ωδές. Πάντοτε λείπει η δευτέρα ωδή, η οποία είναι λυπητερή ωδή.
Στο βιβλίο αυτό που λέγεται Τριώδιο υπάρχουν στους κανόνες συνήθως τρεις ωδές. Γι' αυτό ονομάζεται το βιβλίο Τριώδιο. Και επειδή είναι το βιβλίο που περιέχει τα τροπάρια αυτά τα κατανυκτικά που ψάλλονται αυτήν την περίοδο, και όλη η περίοδος ονομάστηκε Τριώδιο. Δηλαδή: κάθε μέρα στους κανόνες υπάρχει η ογδόη και ενάτη ωδή και επιπλέον μία από τις άλλες ωδές. Τη Δευτέρα, ας πούμε, έχουν πρώτη ωδή, ογδόη και ενάτη. Την Τρίτη έχουν δευτέρα ωδή. Τώρα στο Τριώδιο επειδή είναι Σαρακοστή, είναι περίοδος μετανοίας και καλούμαστε σε πένθος, έχουν δευτέρα ωδή που, όπως είπαμε, είναι λυπητερή. Την Τρίτη λοιπόν οι κανόνες έχουν δευτέρα ωδή, ογδόη και ενάτη. Την Τετάρτη· τρίτη ωδή, ογδόη και ενάτη. Την Πέμπτη· τετάρτη ωδή, ογδόη, ενάτη. Την Παρασκευή· πέμπτη ωδή, ογδόη, ενάτη. Το Σάββατο έχουν συνήθως τέσσερις ωδές· έκτη, εβδόμη, ογδόη και ενάτη. Σπάνια, πολύ σπάνια οι κανόνες έχουν δύο ή οκτώ ή εννέα ωδές.
Όταν λέμε περίοδος Τριωδίου, εννοούμε την περίοδο αυτήν που χρησιμοποιούμε αυτό το βιβλίο, το οποίο περιέχει τα τροπάρια που μιλούν για την ταπείνωση, για τη μετάνοια, για το πένθος, που μιλούν για την επιστροφή του ανθρώπου στον Θεό, για τον φόβο του Θεού, για την κατάνυξη, που μιλούν για τη νηστεία και για όλον εκείνο τον κόπο που πρέπει να καταβάλλει ο άνθρωπος, για να ξαναγυρίσει στον Θεό, για να ευαρεστήσει στον Θεό. Αυτό λοιπόν σημαίνει Τριώδιο, και σ' αυτήν την περίοδο μπήκαμε από σήμερα.
Πρέπει νά τό πάρουμε απόφαση
Λέγαμε και με τα παιδιά προηγουμένως ότι εμείς οι χριστιανοί πρέπει να το πάρουμε απόφαση· δεν μπορούμε να είμαστε όπως είναι οι άλλοι άνθρωποι, που πιστεύουν σε κάτι άλλο και ζουν σύμφωνα μ' αυτό. Αυτοί πιστεύουν απλώς στη ζωή αυτή, απλώς στη διασκέδαση, απλώς στους χορούς και στα παρόμοια. Σ' αυτά πιστεύουν και αυτά κάνουν. Εμείς όμως οι χριστιανοί υποτίθεται ότι πιστεύουμε σ' αυτό που διδάσκει η Εκκλησία. Δεν γίνεται επομένως σ' εμάς τους χριστιανούς, oι οποίοι γνωρίζουμε ότι από σήμερα εισερχόμεθα στο Τριώδιο, η περίοδος αυτή, η λέξις αυτή «Τριώδιο», αντί να μας θυμίζει ότι πρέπει να μετανοήσουμε, πρέπει να ταπεινωθούμε, πρέπει να συγχωρηθούμε με τους άλλους, να μην έχουμε με κανέναν έχθρα και κακία, να μας φέρνει στον νου χορούς και διασκεδάσεις. Ενώ γνωρίζουμε ότι ετσι είναι για μας τα πράγματα, επηρεαζόμαστε από τους άλλους, με αποτέλεσμα και για μας Τριώδιο να σημαίνει ότι θα κάνουμε χορούς.
Πήραμε αφορμή και τα είπαμε στα παιδιά από το ότι στο Γυμνάσιο θα διοργανώσουν χορό αυτήν την εβδομάδα. Αυτά ξέρουν. Και στα σχολεία αυτά ξέρουν και τα ραδιόφωνα αυτά ξέρουν. Εντάξει· όσοι πιστεύουν έτσι, ας κάνουν έτσι. Όσοι όμως πιστεύουμε αλλιώς, όσοι θέλουμε να πιστεύουμε αλλιώς, να ζήσουμε κι εμείς σύμφωνα με την πίστη μας. Δηλαδή μόνο οι άνθρωποι των κομμάτων θα κάνουν, ας πούμε, αυτό το οποίο λέει η ιδεολογία του κόμματος τους με κάθε θυσία; Μόνο oι αιρετικοί θα ζουν σύμφωνα με την αίρεσή τους, με την πίστη την αιρετική που έχουν; Όλοι οι άλλοι δηλαδή να είναι συνεπείς προς την πίστη τους, προς τις αρχές τους, και μόνο οι χριστιανοί, οι ορθόδοξοι χριστιανοί, να είμαστε τόσο χαλαροί, και απλώς να πιστεύουμε ορισμένα πράγματα, όμως η ζωή μας πιο πολύ να επηρεάζεται από το τι πιστεύουν οι άλλοι και όχι από το τι πιστεύουμε εμείς;
Θα παρακαλούσα, όσοι τουλάχιστον έρχεσθε εδώ· και για να έρχεσθε εδώ τώρα, οπωσδήποτε κάτι υπάρχει μέσα στη ψυχή σας· για να έρχεσθε εδώ, σας φέρνει ο Θεός· δεν μπορεί να έλθετε αλλιώς. Όσοι λοιπόν ερχόμαστε εδώ, θα παρακαλούσα φέτος, από σήμερα κιόλας, να το προσέξουμε αυτό. Δηλαδή κάθε μέρα να το αισθανόμαστε ότι είμαστε σ' αυτήν την περίοδο που λέγεται Τριώδιο. Βέβαια, τις πρώτες τρεις εβδομάδες προετοιμαζόμαστε. Δεν είναι τόσο σφιχτά τα πράγματα. Προετοιμαζόμαστε για την κυρίως περίοδο του Τριωδίου που είναι η Σαρακοστή, η οποία αρχίζει από τη Κυριακή της Τυρινής το απόγευμα και τελειώνει το Μέγα Σάββατο. Να μην αφήνουμε να περνάει η ημέρα, χωρίς να το ενθυμούμαστε αυτό, ότι είμαστε μέσα σ' αυτήν την περίοδο.
